O`zbekiston respublikasi qishloq va suv xo`jaligi vazirligi toshkent davlat agrar universiteti agroinjeneriya fakulьteti Qishloq xo`jaligida elektr energetikasi va elektrotexnologiyalar kafedrasi

Maruza №14
Energobalans yordamida elektr yuritmalardan samarali foydalanish

Elektrobalansini, umumiy xolda butun tsexlar buyicha korxona iste’molchilari va boshka iste’molchilarni xisobga oluvchi yigindi balans xisoblanadi.

Shunga kura, bu yerda BPP (GPP) transformatordagi isroflar, simlarda va taksimlovchi tarmoklar isroflari xisobga olinishi zarur. Odatda umum zavod EB ni tuzishda xisobiy oralik uchun 1 yil olinadi.
Aktiv elektr energiya iste’moli balansini tuzish bilan bir katorda reaktiv energiya balansini xam tuzish lozim. Bunda reaktiv energiya iste’moli bilan zavod buyicha reaktiv energiya ishlab chikarish urtasida bogliklikni aniklash kerak.
Umum zavod buyicha kondensator kurilmalari va sinxron motorlarni kanchalik reaktiv kuvvat ishlab chikarishini elektrobalans tuzishda muxim axamiyaga ega. Iste’molchilarni 100% balansda ushlab turish ancha mushkul, shuning uchun 10% gacha nobalans bulishi mumkin.

Yigma xisobiy balans

Sarflar turi	Jami yil buyicha sarflar %
Texnologik jarayonga	31.5
Asosiy kurilmalardagi isroflar (umumiy)	27.0
Doimiy	17.0
Yuklamali	4.5
Issiklik	3.5
Ishga tushirish	2.0
Sinov uchun	1.0
Kutarish-transport kurilmalari	4.0
Yordamchi kurilmalari	10.5
Shamollatish	7.0
Yoritish	10.2
Maishiy xizmat sarfi	0.6
Tarmokdagi isroflar	3.2
Transformatordagi isroflar	2.0
Xisobga olinmagan sarflar	3.0
Jami:	100%

- 80 mingm³ samaradorligi bulgan temir-beton buyumlari zavodi 1 yil uchun olingan xisobiy balans umum zavod va tsex elektrobalans yigindisidagi iborat buladi (8.8.-jadval).
- keltirilgan differentsiallashgan elektrobalansdan kurinib turibdiki, asosiy texnologik jarayonda umumiy elektr energiyaning 45.4% i sarflanadi.
Umumiy isrof kursatkichi (34.9%) yetarlicha katta bulib, uni xar bir element buyicha kamaytirish va noishlab chikarishda bulgan xarajatlarni minimumga keltirish zarur.
Yordamchi extiyojlar 13.6% ni tashkil kiladi. Strukturali va differentsiallashgan tsex elektrobalanslari dikkat bilan taxlil kilinib optimallashtirish natijalari ishlab chikiladi va kerakli tashkiliytexnik tadbirlar kullash yoki energiya iste’molni mukammallashtirish amalga oshiriladi.
Umum zavodning xisobiy-eksperiment elektrobalansi buyicha kuyidagi xulosalarga kelishimiz mumkin:
- xisoblar va ulchashlar bilan 97% iste’molchilar boglangan, bu esa yetarli va ruxsat etilgan.
- umum zavod elektrobalansining asosiy sarfi kuyidagilar:
Texnologik kurilmalar bilan elektr energiya iste’moli (31.5%) kuch kurilmalar bilan (21.5%), yoritish bilan (10.2%), ventilyatsiya bilan (7%), umumiy xolda 70.2% tashkil kiladi va bu ruxsat etilgan.
Aynan shu yerda energo tejamkorldikning va takomillashtirish (optimizatsiya) asosiy manbai mavjud.
Elektrobalansini taxlili va texnologik jarayon xisobidan shuni aytish mumkinki, motrlarning uzining kerakli xakikiy kuvvati bilan mos kelmaslik okibatida va mashina mexanizmlarning tulik yuklama bilan ishlamasligi uchun texnologik va kuch kurilmalarining ishlatish koeffitsiyenti kichik.
Natijada doimiy isroflarning yetarlicha yorikligi, ayrim xollarda agregatlarning iste’mol kuvvati 55-68% ni tashkil kilishi mumkin.
Undan tashkari yuklama, issiklik, ishga tushirish isroflarni kuyidagi tashkiliy-texnik tadbirlarni kullash bilan 3%-ga kamaytirishga erishish mumkin; (8.8.-jadval) birinchi besh kator EB 58.5%-ga teng.
Texnologik jarayonga sarflangan solishtirma elektr energiyasi kuyidagiga teng.
31.5/58.0100=54.0%

Bu xuddi zavod buyicha urtaga FIK deb karalishi mumkin va bu foydalanish (ishlatish) ning konikarsiz darajasini kursatadi.

Taxlil natijasida kuyidagi maslaxatlarni berish mumkin:

1. 
   Elektr isroflarini kamaytirish uchun jiddiy ishlar kilinishi kerak, shu katorda tipli xarakteristikalar tuzish va noishlab chikaruvchining energiya sarfini kamaytirish lozim.
   
2. 
   Katta energo iste’molga esa bulgan agregat uchun maxsus elektrobalanslar, xar xil tekshiruv kuriklari va noishlab chikarishni xisobga olgan xolda tuziladi.
   
3. 
   Elektr tarmoklaridagi isroflarni normallashtirish liniya kesim yuzasini oshirish, elektr ta’minoti sxemasini kayta kurib chikish, transformatorlar ishlash rejimini yaxshilash orkali amalga oshiriladi.
   

Kech vaktlarda, dam olish va bayram kunlari katta kuvvatga ega bulgan transformatorlarni uchirib kuyib kichik kuvvatlilarni koldirish kerak (yoritish va kichik kurilmalar ishlashi uchun).

4. 
   Tsex va umumzavod elektr energiya isrofi katta (9.2%). Bu xar bir tsexda maxsus tashkiliy va texnik tadbirlar utkazilishi lozim.
   
5. 
   Bu yerda eng effektiv yul - yuklamalar grafigini rostlashdir. cos kiymatini 0.98-0.95 ga kutarish uchun kondensator kurilmalar kuvvatini kamida 180 kVAr ga oshirish kerak.
   

Ushbu baxolashda yukoridagi tadbirlarni kullash orkali 345 ming kVtsoat elektr energiya iktisodiga erishish mumkin va bu kushimcha bir yilga 15.5 mingm³ temir-beton ishlab chikarish kuchini kursatadi.