O‘zbekiston respublikаsi raqamli texnologiyalar vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti samarqand filiali

Shifrlash -
ma’lumotlarni himoyalashning eng samarali usullaridan biri. Ma’lumotlardan 
foydalanishni taqdim etuvchi provayder mijozning ma’lumotlarni ishlash markazida saqlanuvchi 
axborotini shifrlashi hamda zaruriyat bo’lmasa qaytmaydigan qilib yo’q qilishi lozim. 
Ma’lumotlarni shifrlashda doimo kalitlar xususida masala paydo bo’ladi. Ularni bulutli 
serverda saqlash maqsadga muvofiq hisoblanmaydi, chunki bulutli serverlardan yoki shablonlardan 
foydalanish huquqiga ega sub’ekt kalitdan, demak deshifrlangan ma’lumotlardan foydalanishi 
mumkin. Kalitni fizik kiritish so’rov bilan almashtiriladi. So’rovni bulutli server tashqi manbaga - 
kalitlarni boshqarish serveriga (Key Management Server, KMS) jo’natadi. 
Foydalanishni 
chegaralash 
qoidalari 
Foydalanish 
dispetcheri 
Foydalanish 
sub’ekti 
Foydalanish 
ob’ekti 
Ro‘yxatga olish 
jurnali 

---

95 
Bunday yechimning xavfsizligini ta’minlashda hal qiluvchi omil sifatida bulutli serverning va 
boshqarish serverining, agar ikkalasi bulutli serverlarning bitta provayderida saqlangan bo’lsa, alohida 
ekspluatatsiyasini ko’rsatish mumkin (10.5-rasm). 
Uzatishda ma’lumotlarni himoyalash.
Ma’lumotlarni xavfsiz ishlashda ularni shifrlangan holda 
uzatish majburiy shart hisoblanadi. Ommaviy bulutda ma’lumotlarni himoyalash maqsadida virtual 
xususiy tarmoq (VPN) tunneli ishlatiladi. Ommaviy bulutli xizmatlarni olish uchun tunnel mijoz bilan 
serverni ulaydi. VPN-tunnel xavfsiz ulanishni ta’minlaydi va turli bulutli resurslardan foydalanish 
uchun yagona ism va parolni ishlatishga imkon beradi. Ommaviy bulutlarda VPN-ulanishlar 
ma’lumotlarni uzatish vositasi sifatida Internet kabi umumfoydalanuvchi resurslarni ishlatadi. Jarayon 
Secure Sockets Laer (SSL) protokoli bazasida ikkita kalit yordamida shifrlashli foydalanish rejimiga 
asoslangan. SSL va VPN protokollarining aksariyati opsiyalar sifatida autentifikatsiya uchun raqamli 
sertifikatlarni ishlatishni madadlaydi. Raqamli sertifikatlar yordamida ma’lumotlarni uzatmasdan 
oldin, ikkinchi tomonning identifikatsiya axboroti tekshiriladi. Bunday raqamli sertifikatlar shifrlangan 
ko’rinishda virtual qat’iy disklarda saqlanishi mumkin va ular faqat kalitlarni boshqaruvchi server 
identifikatsiya axboroti va tizim yaxlitligini tekshirganidan so’ng, ishlatiladi. Demak, bunday o’zaro 
bog’liqlik zanjiri ma’lumotlarni faqat dastlabki ko’rikdan o’tgan bulutli serverlarga uzatishga imkon 
beradi. Uzatishda shifrlangan ma’lumotlardan faqat autentifikatsiyadan so’ng foydalanish mumkin. 
Autentifikatsiya.
Yuqori ishonchlikni ta’minlash uchun ko’pincha tokenlardan va 
sertifikatlardan foydalaniladi. Bir martali parollar texnologiyasi (One Time password, OTP) 
autentifikatsiyaning eng sodda va yetarlicha ishonchli usuli hisoblanadi. Bunday parollar, SMS orqali 
foydalanuvchiga jo’natish bilan, maxsus dasturlar yoki qo’shimcha qurilmalar yoki servislar 
yordamida generatsiyalanishi mumkin. Bulutli infrastrukturaning masshtablanishining kattaligi va 
geografik taqsimlanishining kengligi bir martali parollarni olishda birinchi o’ringa, hozirda har kimda 
mavjud, gadjetlardan foydalanishning paydo bo’lishiga sabab bo’ldi. Avtorizatsiyada provayderning 
identifikatsiya tizimi bilan o’zaro ta’sirning shaffofligi uchun LDAP (Lightweight Directory Access 
Protocol) protokolidan va SAML (Security Assertion Markup Language) dasturlash tilidan foydalanish 
tavsiya etiladi. 

---

96 
10.5-rasm. Foydalanuvchining, kalitlarni boshqarish serverining 
va bulutli serverning o’zaro ta’sir sxemasi. (RDP/SSh - server bilan Remote Desktop Protocol (RDP) 
protokoli va SSh shlyuzi orqali ulanish; LDAP (Lightweight Directory Access Protocol) - 
kataloglardan foydalanishning "yengillashtirilgan" protokoli. 
 
Foydalanuvchilarni izolyasiyalash.
Ba’zi provayderlar barcha mijozlarning ma’lumotlarini 
yagona dasturiy muhitga joylashtiradilar va undagi kodni o’zgartirish hisobiga buyurtmachilarning 
ma’lumotlarini bir-biridan ajratishga urinadilar. Bunday yondashish bemulohaza va ishonchsiz. 
Birinchidan, niyati buzuq nostandart koddagi raxnani topishi mumkin. Ushbu raxna niyati buzuqqa u 
ko’rishi mumkin bo’lmagan ma’lumotlardan foydalanishiga imkon beradi. Ikkinchidan, koddagi 
xatolik natijasida bir mijoz ikkinchi mijozning ma’lumotlarini tasodifan "ko’rishi" mumkin. Shu 
sababli, foydalanuvchilar ma’lumotlarini chegaralashda turli virtual mashinalarni va virtual 
tarmoqlarni ishlatish eng mulohazali qadam hisoblanadi. 
Xulosa sifatida aytish lozimki, xavfsizlik har doim ham faqat himoya yordamida 
ta’minlanmaydi. Xavfsizlikka ob’ektlarning ishlashi va o’zaro xarakatiga mos qoidalari, xodimlarning 
yuqori kasbiy tayyorligi, texnikaning buzilmasdan ishlashi, axborot xavfsizligi ob’ektlari ishlashini 
ta’minlashning turli hillarining ishonchligi orqali erishish mumkin. 
Xavfsizlikni 
boshqarish/ro‘yxatga 
olish serveri 
SIEM
Bulutli server 
B 
Bulutli server Bulutli server 
Bulutli server 
A 
Kalitlarni 
boshqarish 
Foydalanish 
vositachisi 
AD/LDAP 
MST 
MST 
Bulutli 
broker 
Aktiv 
bulutli 
server 
Ro‘yxatga 
olinadigan 
ma’lumotlar/ 
Xavfsizlik 
qoidalari 
Ruxsat 
Foydalanuvchi/ 
A xizmat 
Foydalanuvchi/ 
B xizmat 
Kalit 
so‘rovi/kalit 
bilan javob 
RDP/SSH 
Foydalanuvchi 
"
Bulutli" 
xizmatlar 
ta’minot-chisi 
(CSP)
 
Ma’lumotlarni 
saqlash tizimi 
(MST)

---

97