O„zbekiston Respublikasi Sog„liqni Saqlash Vazirligi Toshkent farmatsevtika instituti Psixologiya

Intervyu metodi. Psixologiya fanidagi bu metod sotsiologiyada keng 
qo‟llaniladigan anketa metodidan farq qiladi. Xuddi suhbat metodi kabi intervyu 
metodi ham so‟roq-javob metodiga tegishlidir. Ko‟pincha intervyu uchun savollarni 
sotsiologik anketalar tipiga o‟xshatib, ya‟ni ko‟p masalalar yuzasidan ko‟plab javoblar 
olishni ko‟zlab tuziladi. Intervyu metodiga bunday tarzda yondashish tadqiqotning 
faqat birinchi bosqichiga, muammo bilan dastlabki tanishish bosqichiga to‟g‟ri keladi. 
Biroq bilimlarni va o‟rganilayotgan psixik xususiyatlarni strukturasini hisobga olib 
tuzilgan savollar o‟rganilayotgan xususiyatlar strukturalari hamda darajalarini bundan 
keyin aniqlash uchun juda qimmatli natijalar berishi mumkin. 
Ekspert baholash metodi. Bu metod shaxs psixologiyasida keng qo‟llaniladi. 
Ekspertlar sifatida tekshirilayotgan kishilarni yaxshi biladigan shaxslar – bolalar 
bog‟chasi va maktab-internatlarning tarbiyachilarini, sinf rahbarlari, ishlab chiqarish, 
texnika bilim yurtlarining masterlari, ishlab chiqarishdagi masterlar, ilmiy jamoa 
rahbarlari, harbiy komandirlar, administratorlar, sport trenerlari qatnashishlari mumkin. 
Ekspert baholarni ko‟proq xususiyatlarning sifat jihatidan namoyon bo‟lishlarini 
tasvirlash emas (buni ekspertlar bilan qilinadigan keyingi suhbatlarda o‟tkazilsa ancha 
foydaliroq bo‟ladi), balki o‟rganilayotgan xususiyatlarning ifodalanishini miqdoriy 
baholash tarzida, ya‟ni u yoki bu xususiyat yoki xulq-atvor elementlari darajalarini 
baholash tarzida o‟tkazilsa maqsadga muvofiq bo‟ladi. Ekspertlar umumlashtirish bilan 
bog‟liq bo‟lmagan xulq-atvor elementlarining ancha-muncha mayda qismlari 
ifodalanganligini qayd qilishi lozim. Umumlashtirish – ekspertning emas, balki 
tadqiqotchining ishidir. 
O’z-o’zini kuzatish metodi. XVIII-XIX asrlar empirik psixologiyasi tomonidan 
kamsitilgan bu metod so‟nggi yillarda yana ma‟lum ahamiyatga ega bo‟lib bormoqda. 
Chunonchi, suhbat va so‟roq-javob metodlarini o‟z-o‟zini kuzatish metodi orqali 
olingan ma‟lumotlarsiz qo‟llab bo‟lmaydi. Buni suhbat va shaxsiy savol-javob 
o‟tkazish uchun savollar tuzishda hisobga olish zarur. Lekin o‟z-o‟zini kuzatish, garchi 
psixologik tadqiqotlarning asosiy metodi bo‟lmasa-da, mustaqil ahamiyatga ega 
bo‟lishi mumkin. O‟z-o‟zini kuzatish metodi psixik holatlarni, ya‟ni tetik kayfiyatni, 
achchiqlanishni, ishchanlikni, kasb bilan bog‟liq bo‟lgan sermahsul ishlarni 
o‟rganishda ayniqsa foydali bo‟lishi mumkin. 
Testlar metodi. Testlar, ya‟ni ozmi yoki ko‟pmi standartlashtirilgan 
(birxillashtirilgan) shaxs xususiyatlarini qisqa muddatli sinash metodlari yaxshi yoki 
yomon asoslangan bo‟lishi mumkin. Yaxshi asoslangan test – bu oldindan o‟tkazilgan 
katta eksperimentlar natijasidir. Nazariy jihatdan asoslangan va eksperimental jihatdan 
muhokama qilingan testlar tadqiqotchi uchun ilmiy va amaliy ahamiyat kasb etishi 
mumkin. 

---

15 
Arxiv metodi. Amerika ilmiy adabiyotlarida «Arxivlik metodi» degan atama 
qabul qilingan, bunday tadqiqotlarni o‟tkazuvchi psixolog sinaluvchining aktual 
xulqini kuzatmaydi va o‟lchamaydi, kundalik qaydnomalarni va yozuvlarni, arxiv 
materiallarini, mehnat, o‟quv yoki ijodiy faoliyatini analiz qilinadi. Ko‟p hollarda uni
«faoliyat mahsullarini o‟rganish» yoki «praksimetrik metod» deb ifodalanadi. 
Tadqiqotchi tadqiqotlar matnini, faoliyatning predmetli mahsulotini turli xil 
maqsadlarda o‟tkazishi mumkin. Maqsadlar joriy qilishning aniq usullarini arxivlik 
metodi uning xilma-xilligini ajratib ko‟rsatadi.