O„zbekiston Respublikasi Sog„liqni Saqlash Vazirligi Toshkent farmatsevtika instituti Psixologiya

 Psixologik metodlarining klassifikatsiyasi. 
Psixologik tadqiqot metodlari psixologiya amal qiladigan nazariy prinsiplarga va 
psixologiya hal etayotgan aniq vazifalarga bog‟liq ekanligini ko‟rsatib beradi. 
Psixologiyada empirik metodlarni qo‟llash muammosini ko‟rib chiqilayotganda ularni 
psixologik metodlar tizimidagi o‟rnini aniqlashdan boshlash kerak. 
3-shakl 
Psixologiya fanining asosiy metodlari 
Kuzatish metodi
Tashqi (obyektiv kuzatish) 
Ichki (subyektiv, o‟z-o‟zini kuzatish) 
Erkin kuzatuv 
Standartlashtirilgan 
Guruh ichida kuzatish 
Guruh tashqarisida kuzatish
So‟roq metodi
Og‟zaki
Yozma
Erkin (suhbat) 
Standartlashtirilgan 
Test metodi
Test-so‟rov 
Test-topshiriq 
Proektiv test 
Sotsiometrik test
Eksperiment
Tabiiy
Lobaratoriya
Modellashtirish
Matematik 
Mantiqiy
Texnik 
Kibernetik
Psixologiyada boshqa fanlar analogiyasi bilan uchta metodlar tasnifini ko‟rsatish 
maqsadga muvofiqdir:
4-shakl
Empirik, tekshirish subyekti va 
obyektining tashqi real munosabatlari 
amalga oshiriladi.
Ma‟lumotlar hisoblanadi, obyekt sharoitini 
asboblar yordamida o‟rganadi.
Nazariy, subyekt obyektning hayotiy 
modeli bilan o’zaro munosabatda bo’ladi.
Nazariy metodlardan foydalanish natijasi 
tabiiy til belgisi yoki ochiq sxematik 
shaklidagi predmet haqidagi bilim bilan 
qo‟shilgan.
Interpretatsiya(qayta ishlash) va 
tasvirlash, bunda subyekt «tashqaridan» 
obyektning simvolik – belgisi hayoli bilan 
munosabatda bo’ladi.
qayta ishlash- tushuntirish metodi- bu 
nazariy va eksperimental metodlarni 
qo‟llanilishda, ularning o‟zaro munosabati 
natijalarining «uchrashish joyi»dir. 

---

13 

 
Eksperimental psixologik metodlariga murojaat qilishdan oldin ularni umumiy-
ilmiy pozitsiyalarini ko‟rib chiqamiz. Barcha metodlar ma‟lumotlar olish uchun 
ishlatiladi. Ular aktiv va passivlarga ajratilgan. Aktivlariga laboratoriya eksperimentlari 
va ularning modifikatsiyasi, kvazi-eksperiment kiradi. Passivlariga – kuzatish, kichik 
metod, faoliyat mahsuli analizi, o‟lchash va korrelyatsion kuzatuvlar, ma‟lumotlar 
yig‟ish metodi va h.k. Birinchi metodda kuzatuv, hodisa va jarayonlar bilan faol 
tanishtiradi.
Albatta obyektga ta‟sir etgan holda, ikkinchi metod jarayoni esa uni faqat 
ro‟yxat qilish bilan chegaralanadi. Kuzatuvchi ro‟yxatni to‟g‟ridan-to‟g‟ri yoki 
savolnoma asosida yozib boradi. Xuddi shu narsa ta‟sir qilish jarayonida ham 
qo‟llanilishi mumkin. Eksperiment jarayonida to‟g‟ridan-to‟g‟ri muloqot metodi orqali 
o‟tkaziladi. Bu ikkinchi jarayon psixologik eksperiment metodlaridir. Uchinchi 
jarayonda eksperimentator kuzatuv jarayonida tabiiy usullardan yoki «tushunish 
metodi»dan to‟g‟ridan-to‟g‟ri kuzatuvchiga nisbatan qo‟llaydi. Eksperiment jarayonida 
kuzatuvchi vazifalarni faol bajaradi. Kuzatish, so‟rov davomida esa unga hech qanday 
vazifa berilmaydi va u o‟zini erkin tutadi.