O‘zbekiston respublikasi transport vazirligi toshkent davlat transport universiteti transport huquqi asoslari toshkent-2022 kenjayeva barno otabayevna
-bob.Transportda korporativ boshqaruv
Yüklə 493,13 Kb.
|
|
5-bob.Transportda korporativ boshqaruv
5.1. Transportda xo'jalik yuritish tushunchasi va huquqiy asoslari Transport sohasida davlat boshqaruvi bilan bir qatorda xo'jalik boshqaruvi ham amalga oshiriladi, uning maqsadi ushbu sohada xo'jalik faoliyatini tashkil etishni ta'minlashdan iborat. Hozirgi vaqtda “vertikal” va xususiy huquqni tartibga solishning yagona mutanosib mexanizmini yaratish zarurligi asosli ravishda qayd etilgan. Davlat va xususiy huquqning yaqinlashuviga asoslangan “gorizontal” transport munosabatlari ijtimoiy manfaatlarni tizimlashtirish tamoyiliga asoslanadi, bu esa huquqiy tartibga solish mexanizmi darajasida xususiy va jamoat tamoyillari nisbatining umumiy modellarini aniqlash imkonini beradi. Ham davlat unitar tashkilotlari, ham davlat ishtirokidagi korporatsiyalar tomonidan amalga oshiriladigan transportda iqtisodiy boshqaruv, birinchi navbatda, xususiy huquqiy hujjatlar bilan ta'minlanadi. TRANSPORTNI IQTISODIYOT BOSHQARUVI xo'jalik yurituvchi subyektlar tomonidan amalga oshiriladigan xo'jalik faoliyati jarayoniga tartibga soluvchi ta'sirni ifodalaydi, ya'ni: transport infratuzilmasi ob'ektlarini sug'urta qilish, mulkni tasarruf etish, intellektual mulkni boshqarish va boshqalar bo'yicha fuqarolik shartnomalarini tuzish va boshqalar. Xo'jalik boshqaruvi yuridik shaxslarning tashqi fuqarolik muomalasida ishtirok etishini ta'minlaydi. Biroq bunday ishtirok etishning zaruriy sharti yuridik shaxsning boshqaruv organlari tomonidan tashkiliy-boshqaruv munosabatlari doirasida amalga oshiriladigan yuridik shaxsning irodasini shakllantirish jarayonidir. Shunga ko'ra, agar transport tashkilotlarining "ichki" boshqaruvi ob'ekti ichki tashkiliy munosabatlarni tartibga solish bo'lsa, tashqi iqtisodiy faoliyatda boshqaruv ob'ektlari o'zlari boshqaradigan o'zlarining mulkiy va nomulkiy resurslari hisoblanadi. Menejment - bu transportda xo'jalik yurituvchi sub'ektni ichki tashkil etish quroli (transportda boshqaruvning ichki xususiy-huquqiy jihati), xuddi boshqaruv 62
tashqi fuqarolik muomalasida ishtirok etishini ta'minlaydi. TRANSPORTDA KORPORATİV BOSHQARUV, xilma-xil bo'lish xususiy huquqda menejmentning ko'rinishi: a) xo'jalik jamiyatlari (xolding a'zolari - korporatsiyalar ichidagi boshqaruv) shaklida yaratilgan transportda xo'jalik yurituvchi sub'ektlarning ichki tashkiliy faoliyatiga ta'siri, shuningdek 2) tashkil etilgan yuridik shaxs bo'lmagan - assotsiatsiya (xolding) tarkibida o'z faoliyatini muvofiqlashtirishni ifodalaydi. Xususiy huquq sohasidagi transportni boshqarish ob'ektlari (fuqarolik, tabiiy resurslar va boshqalar) quyidagilardir: - xo'jalik yurituvchi sub'ektlarning transportdagi (korporativ boshqaruv ob'ekti) ichki tashkiliy faoliyati; - xolding tuzilmalarida (korporativ boshqaruv ob'ekti) xo'jalik yurituvchi sub'ektlarning xatti-harakatlari; - ularga tegishli bo'lgan mulk (xo'jalik yuritish ob'ektlari). Transportni boshqarishning o'ziga xos xususiyati shundaki, yuridik shaxslar boshqaruv munosabatlarining ham ob'ektlari, ham sub'ektlari hisoblanadi. Birinchi holda, yuridik shaxslar boshqaruv ob'ektlari hisoblanadi. Bu yerda unitar tashkilotlar va tijorat korporatsiyalariga nisbatan ikkita holatni ajratib ko'rsatish mumkin: - davlat unitar tashkilotlarining ta'sischilari - jamoat huquqiy tuzilmalari (davlat, O’zbekiston Respublikasining ta'sis subyektlari), ularni boshqaradigan, o'z mol-mulkini o'z mulkiga yoki cheklangan mulkka (huquq asosida) o'tkazish. xo'jalik boshqaruvi yoki operativ boshqaruv), masalan, davlat unitar korxonasi. Ta'sischi (unitar korxona mulkining egasi) ko'rsatilgan korxonaga nisbatan: a) unitar korxona tashkil etish to'g'risida qaror qabul qiladi; b) unitar korxonaning maqsadlari, predmeti, faoliyat turlarini belgilaydi, shuningdek unitar korxonaning tijorat tashkilotlarining uyushmalari va boshqa birlashmalarida ishtirok etishiga rozilik beradi; 63
ko'rsatkichlarini tuzish, tasdiqlash va belgilash tartibini belgilaydi; g) qonun hujjatlarida belgilangan tartibda unitar korxonani qayta tashkil etish yoki tugatish to‘g‘risida qaror qabul qiladi, tugatish komissiyasini tayinlaydi va unitar korxonaning tugatish balanslarini tasdiqlaydi; e) unitar korxona rahbarini tayinlaydi, u bilan mehnat shartnomasi tuzadi, mehnat to'g'risidagi qonun hujjatlariga va mehnat qonunchiligi normalarini o'z ichiga olgan boshqa normativ-huquqiy hujjatlarga muvofiq o'zgartiradi va bekor qiladi; f) unitar korxonaning bosh buxgalterini ishga qabul qilishni, u bilan mehnat shartnomasini tuzishni, o'zgartirishni va bekor qilishni muvofiqlashtiradi; g) unitar korxonaning moliyaviy hisoboti va hisobotlarini tasdiqlaydi; h) ko'chmas mulkni tasarruf etishga, davlat qonunlarida, boshqa me'yoriy- huquqiy hujjatlarda yoki unitar korxonaning ustavida belgilangan hollarda boshqa bitimlar tuzishga rozilik beradi. Shunday qilib, agar xo'jalik boshqaruvi sub'ektlari faqat yuridik shaxslar bo'lsa: transportda unitar tashkilotlar ham, korporatsiyalar ham, bunday ta'sir ko'rsatadigan ob'ektlar va sub'ektlarni korporativ boshqarish sohasida xolding tuzilmalari (tijorat korporatsiyalari) ishtirokchilari harakat qilishlari mumkin. Transportda iqtisodiy va korporativ boshqaruv qonun hujjatlari bilan ikki darajada tartibga solinadi. Birinchidan, davlat qonunlari va qonun osti hujjatlari darajasi: umumiy daraja - bu aktsiyadorlik jamiyatlari, mas'uliyati cheklangan jamiyatlar, xo'jalik shirkatlari, unitar korxonalar va boshqalar to'g'risidagi davlat qonunlari, alohida daraja - bu korxonalar faoliyatini tartibga soluvchi normativ- huquqiy hujjatlar. ushbu korporatsiyalar biznesning ayrim sohalarida, masalan, "Temir yo'l transporti mulkini boshqarish va tasarruf etishning o'ziga xos xususiyatlari to'g'risida" davlat qonuni va boshqalar. Transportdagi tadbirkorlik sub'ektlari (ularning organlari) maxsus protsessual tartibda harakatning cheklangan yurisdiktsiya xususiyatiga ega bo'lgan normativ- 64
munosabatlarga tadbiq etadilar. Yüklə 493,13 Kb. Dostları ilə paylaş:
|