O‘zbekiston respublikasi transport vazirligi toshkent davlat transport universiteti transport huquqi asoslari toshkent-2022 kenjayeva barno otabayevna
-bob. Huquqiy tartibga solish jamoat transportini boshqarish
Yüklə 493,13 Kb.
|
|
4-bob. Huquqiy tartibga solish jamoat transportini boshqarish
4.1. Jamoat transportini boshqarish tushunchasi, uning huquqiy-tashkiliy asoslari Transport har qanday davlat iqtisodiyotining bog‘lovchi bo‘g‘ini bo‘lib, ijtimoiy ishlab chiqarish, taqsimlash va ayirboshlashning barcha turlarini qamrab oluvchi yagona kompleksni ifodalaydi, doimiy va tizimli boshqaruv ta’sirisiz mavjud bo‘lolmaydi. Transport sohasidagi jamoat munosabatlarining eng muhim tartibga soluvchisi qonun bo'lib, u boshqa narsalar qatorida transportda boshqaruv tamoyillari, tizimi, vakolatlari va boshqaruvini amalga oshirish tartibini belgilaydi. Transport sohasidagi boshqaruv davlatning eng muhim funktsiyasidir. Davlat boshqaruvining yaxshi yo'lga qo'yilgan tizimi yagona transport siyosatini ishlab chiqish va amalga oshirishni ta'minlash, transport xavfsizligini ta'minlash, transport kompleksining uzluksiz ishlashi va boshqalarni ta'minlash imkonini beradi. Transportda davlat boshqaruvi tizimining samarali faoliyat ko‘rsatishi tabiiy va zarur bo‘lib, uni tashkiliy-huquqiy jihatdan qo‘llab-quvvatlash zaruriyatini belgilaydi. Ma’lumki, menejment o'zining eng umumiy ko'rinishida sub'ektlarning ma'lum bir ob'ektning barcha elementlarini vaqt va makonda tartibga solish faoliyatidir. Boshqarishning asosiy elementlari - bu sub'ekt, boshqaruv ob'ekti, ular o'rtasidagi o'zaro ta'sir qilish tartibi. Ijtimoiy tizimlarda boshqaruv sub'ekti - boshqaruv jarayonining ishtirokchisi bo'lib, u boshqaruv ob'ektini belgilangan parametrlarga muvofiq tartibli holatga keltirish uchun uni maqsadli ravishda ta'sir qilish uchun foydalanadi. Ijtimoiy tizimlarda boshqaruv ob'ekti boshqaruv jarayonining ishtirokchisi bo'lib, unga ma'lum bir ichki tuzilmani berish uchun tartibga soluvchi ta'sir ko'rsatadi. Transportda yuzaga keladigan munosabatlarning o'ziga xos xususiyati, sub'ekt tarkibining ko'pligi va boshqalar bilan tavsiflangan transport munosabatlari boshqaruv ta'sir ob'ekti hisoblanadi. Transportdagi boshqaruv munosabatlari xususiy va davlat huquqi bilan tartibga solinadi. U transport sohasida davlat 50
ehtiyojlarini qondirish maqsadida amalga oshiriladi. Umuman olganda, transport munosabatlariga davlat ta'siri quyidagilar orqali amalga oshiriladi: - transport qonunchiligi va davlatning norma ijodkorligining namoyon bo'lishi asosida davlat tomonidan tartibga solish; - ijro etuvchi hokimiyatning maxsus vakolatli organlari faoliyati orqali amalga oshiriladigan davlat boshqaruvi. Transportda davlat boshqaruvi subyektlari bu sohadagi o‘z vakolatlarini davlat nomidan amalga oshiruvchi ijro etuvchi hokimiyat organlaridir. Ikkinchisi yuridik shaxslar maqomiga ega - transport sohasini davlat boshqaruvi sohasida vakolatlarga ega bo'lgan notijorat unitar tashkilotlar (davlat yuridik shaxslari). O’zbekiston hukumatining vakolatiga transportni davlat boshqaruvini tashkil etish masalasini hal qilish, shuningdek davlat transport va aloqa liniyalari to'g'risidagi davlat qonunlar loyihalarini ishlab chiqish va qonun chiqaruvchi organlarga taqdim etish kiradi. Davlat bilan bog'liq bo'lmagan transportni boshqarishni tashkil etish O’zbekiston Respublikasining ta'sis subyektlarining ijro etuvchi organlariga yuklangan. Hududiy darajada boshqaruvning maqsadi aholiga transport xizmatlarini ko'rsatish, shahar yo'llarini qurish va mahalliy yo'llarni saqlashni tashkil etishdir. Davlat transporti ustidan davlat nazoratini amalga oshirish vakolatiga ega davlat ijroiya organlariga quyidagilar kiradi: • O’zbekiston Respublikasi transport vazirligi; • Avtomobil yo'l agentligi; • Temir yo'l transporti AJ; • Havo transporti AJ. Transportni boshqarish tizimi faoliyatining asosiy yo'nalishlari quyidagilardan iborat: 51
transportga bo'lgan ehtiyojlarini qondirishga qaratilgan davlat siyosatini ishlab chiqish va amalga oshirish; - O’zbekistonda transport holatini tahlil qilish, uni rivojlantirish strategiyasini ishlab chiqish, davlat transport majmuasi dasturlarini ishlab chiqish va amalga oshirish; - transport komplekslarini davlat tomonidan tartibga solish, boshqarish va nazorat qilish; - o'z funktsiyalarini bajarishni ta'minlash uchun zarur bo'lgan davlat mulkka nisbatan mulkdorning vakolatlarini amalga oshirish; - transport tashkilotlari, korxona va muassasalar faoliyati uchun eng qulay shart-sharoitlarni yaratish; - belgilangan hollarda transport tashkilotlari va korxonalari faoliyatini litsenziyalash; - transport vositalarini tashish, texnik foydalanish, harakat xavfsizligi, navigatsiya, parvozlarni tartibga soluvchi qoidalar, qoidalar, texnik standartlar, tariflar, boshqa normativ hujjatlarni ishlab chiqish va tasdiqlash; - transport faoliyatidan atrof-muhitni muhofaza qilish va xavfsizlikni ta'minlash sohasida yagona siyosatni shakllantirishda ishtirok etish. Transport nazorati organlarining tashkiliy tizimi uch bosqichli tuzilma bo'lib, quyidagilarni ta'minlaydi: 1) transport sohasida davlat siyosatini ishlab chiqish va transport faoliyatini huquqiy tartibga solish; 2) transport sohasidagi nazorat; 3) transport faoliyati va sohada davlat mulkini boshqarish bilan bog'liq davlat xizmatlarini ko'rsatish. O’zbekiston Respublikasi Transport vazirligi to'g'risidagi nizomga muvofiq u quyidagi vakolatlarni amalga oshiradi: 1) O’zbekiston hukumatiga davlat qonunlari, Prezident va Hukumatning normativ-huquqiy hujjatlari va boshqa hujjatlar loyihalarini taqdim etadi. Vazirlik va davlat xizmatlari va unga 52
bo'yicha hukumat qarori; 2) O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, davlat konstitutsiyaviy qonunlar, Prezident va Hukumat hujjatlari asosida va ularga rioya qilish uchun belgilangan faoliyat sohasidagi normativ-huquqiy hujjatlarni mustaqil ravishda qabul qiladi; 3) qonun hujjatlarini qo‘llash amaliyotini umumlashtiradi va belgilangan faoliyat sohasida davlat siyosatining amalga oshirilishini tahlil qiladi; Transportni boshqarish uchun alohida ahamiyatga ega bo'lgan narsa shundaki, O’zbekiston Transport vazirligi transport faoliyatini tartibga solish uchun normativ-huquqiy hujjatlarni qabul qiladi, ularning umumiy hajmini funktsional xususiyatlariga ko'ra bir necha guruhlarga bo'lish mumkin: a) tashishni amalga oshirish tartibini tartibga soluvchi hujjatlar, masalan, yo'lovchilar, bagaj, yuk, yuk bagajini tashish qoidalari, xavfli yuklarni tashish qoidalari, to'g'ridan-to'g'ri aralash transportda yuklarni tashish qoidalari; b) tashish tariflari to'g'risidagi aktlar, masalan, tariflarni shakllantirish, qo'llash qoidalari, fuqaro aviatsiyasi sohasida yig'imlarni undirish, xalqaro tranzit temir yo'l tashish tariflari va boshqalar; v) fuqaro aviatsiyasida chipta blankalari, bagaj kvitansiyalari va aviatashuv varaqalari, yuklarni tashish uchun tashish hujjatlarining yagona shakllari, shuningdek yo'lovchilarni, bagajni tashish uchun tashish hujjatlarining shakllarini belgilovchi hujjatlar; d) transportda mehnatga oid hujjatlar, masalan, ish vaqti va dam olish vaqtining ma'lumotlari, poyezdlar harakati bilan bevosita bog'liq bo'lgan umumiy foydalanishdagi temir yo'l transportida ishchilarning ayrim toifalarining mehnat sharoitlari, kasbiy tanlash tartibi. ishi poyezdlar harakati bilan bog'liq bo'lgan umumiy foydalanishdagi temir yo'l transporti xodimlari va boshqalar. Bularga ichki suv transporti kemalarida xizmat ko'rsatish shartlarini, chet el fuqarolari va fuqaroligi bo'lmagan shaxslarning xizmat ko'rsatish shartlarini belgilovchi hujjatlar ham kiradi. shaxslar kema ekipaji tarkibiga kirishi mumkin; e) transport vositalarini ro'yxatga olish va hisobga olish tartibini tartibga soluvchi hujjatlar, masalan, fuqarolik havo kemalarini davlat ro'yxatidan o'tkazish 53
kemalarining tegishli davlat reestrida davlat ro'yxatidan o'tkazish qoidalari; f) transport nazorati bilan bog'liq hujjatlar, masalan, kemalarni kuzatish va daryo portidagi faoliyatni tartibga solish tartibini, ichki suv transporti kemalarida yong'in xavfsizligi talablariga rioya etilishini nazorat qilish tartibini belgilaydigan, biron bir portda joylashgan daryo portlarining ro'yxatini o'z ichiga olgan hujjatlar, navigatsiya xavfsizligi va portlarda tartibni ta'minlash ustidan nazoratni amalga oshiradilar. Davlat idoralarning vakolatlari, bunday ijro etuvchi organlar uchun belgilangan umumiy qoidaga ko'ra, ikkita guruhni o'z ichiga oladi: tegishli transport turi bilan belgilanadigan xususiyatlarni hisobga olgan holda davlat xizmatlarini ko'rsatish va davlat mulkini boshqarish. Bu o'ziga xoslik ikki guruhga bo'linadigan vakolatlarning xususiyatini belgilaydi. Birinchi guruh, xususan, vakolatlar tomonidan shakllantiriladi, jumladan: - transport marshrutlarini belgilash; - harakatlanish jadvallarini ishga tushirishni belgilash bu; - ishtirok etadigan portlar, stansiyalar, aeroportlarni aniqlash; - yuk tashishni amalga oshirishga to'sqinlik qiladigan holatlar tufayli yuklarni yuklash va tashishni tugatish vaqti to'g'risida qaror qabul qilish; - fors-major holatlari, harbiy harakatlar, blokada, epidemiya yoki tashuvchilarga bog'liq bo'lmagan holatlar tufayli yuklarni yuklash va tashishni to'xtatish yoki cheklashning amal qilish muddatini belgilash; - muntazam va rejadan tashqari parvozlarni bajarishni muvofiqlashtirish; - transport arteriyalari uchun makondan foydalanishni tashkil etish va boshqalar. Yuqorida aytilganlarga qo'shimcha ravishda, davlat idoralarning har biri tegishli transport sohasidagi davlat boshqaruvi ehtiyojlari bilan oldindan belgilab qo'yilgan muayyan vakolatlarga ega. Davlat idoralarining vakolatlari ularning huquqlariga mos keladi. 54
o'z vakolatlari doirasida qarorlar qabul qilish uchun zarur bo'lgan ma'lumotlarni belgilangan tartibda so'rash va olish; - yuridik va jismoniy shaxslarga idoralar vakolatiga kiradigan masalalar yuzasidan tushuntirishlar berish; - belgilangan faoliyat sohasidagi masalalarni o‘rganish uchun ilmiy va boshqa tashkilotlarni, olimlarni, mutaxassislarni belgilangan tartibda jalb etish; - belgilangan faoliyat sohasida maslahat-ekspert organlari (kengashlar, komissiyalar, guruhlar, kollegiyalar) tuzish. Yüklə 493,13 Kb. Dostları ilə paylaş:
|