O`zbekiston Respublikasi

2. Permanganatometriya, yodometriya, bromatometriya, nitritometriya usullari.

Permanganatometriya usuli deb ishchi eritma sifatida KMnO₄ eritmasi ishlatiladigan hajmiy analiz usuliga aytiladi. KMnO₄ ayniqsa kislotali muhitda kuchli oksidlovchi hisoblanadi. Sharoitga qarab KMnO₄ qaytarilganda turli xil oxirgi mahsulotlar hosil bo`ladi.

Bu usulda kislotali muhit hosil qilish uchun faqat H₂SO₄ ishlatiladi. ionlari KMnO₄ eritmalariga malina rang beradi, titrlash jarayonida eritma rangsizlanadi. Eritmada qaytaruvchi qolmagan vaqtda qo`shilgan 1 tomchi KMnO<sub>4</sub> dan titrlanayotgan aralashma pushti rangga kiradi. Shunday qilib, ekvivalent nuqta ishchi eritmaning o`zi bilan aniqlanadi va bu usulda indikator ishlatilmaydi. KMnO₄ ning titrini aniqlash uchun boshlang`ich modda sifatida H₂C₂O₄∙2H₂O eritmasi ishlatiladi. Titrlash jarayonida quyidagi reaksiya amalga oshadi:

2KMnO₄ + 3H₂SO₄ + 5H₂C₂O₄ = 2MnSO₄ + K₂SO₄ + 10CO₂↑ + 8H₂O

Yodometriya usuli deb asosida va reaksiyalari yotuvchi hajmiy analiz usuliga aytiladi. Yodometriya usuli bilan oksidlovchilarni (ular J^– ni J₂ gacha oksidlaydi) va qaytaruvchilarni (ular J₂ ni J^– gacha qaytaradi) aniqlash mumkin.

Bu usulda Na₂S₂O₃∙5H₂O eritmasi ishchi eritma, K₂Cr₂O₇ eritmasi boshlang`ich modda sifatida ishlatiladi. Masalan:

K₂Cr₂O₇ + 6KJ + 7H₂SO₄ = Cr₂(SO₄)₃ + K₂SO₄ + 3J₂ + 7H₂O

Na₂S₂O₃ + J₂ = 2NaJ + Na₂S₄O₆

Bu usulda J₂ eritmasi ishchi eritma, As₂O₃ eritmasi boshlang`ich modda sifatida ishlatiladi. Titrlash kuchsiz ishqoriy muhitda (pH<8,0) olib boriladi. Bunday muhit neytral yoki kuchsiz kislotali eritmaga NaHCO<sub>3</sub> eritmasi qo`shib hosil qilinadi. Kraxmal eritmasi indikator sifatida ishlatiladi.

Bromatometriya usuli deb ishchi eritma sifatida KBrO₃ eritmasi ishlatiladigan hajmiy analiz usuliga aytiladi. Bu usul kislotali muhitda ionining qaytaruvchi moddalar bilan reaksiyaga kirishib ionigacha qaytarilishiga asoslangan, masalan:

Bromatometriya usulida titrlash KBr ishtirokida kislotali muhitda amalga oshiriladi. Bromatometriyaning bevosita titrlash ususli metiloranj, metil qizili, qizil kongo kabi azobo`yoq turidagi indikatorlar ishtirokida amalga oshiriladi. Titrlash jarayoni suyuqlik rangsizlangunga qadar olib boriladi. Reaksiyaning ekvivalent nuqtasida eritmaga qo`shilgan KBrO₃ indikatorni oksidlaydi, natijada eritma rangsizlanishi sodir bo`ladi.

Bromatometriyaning teskari, ya`ni ishchi eritmaning ortiqchasi bo`yicha qayta titrlash usuli ham keng qo`llaniladi. Bu usulda reaksiyaning oxirgi bosqichi yodometrik usul bilan yakunlanadi.

Nitritometriya usuli deb ishchi eritma sifatida NaNO₂ eritmasi ishlatiladigan hajmiy analiz usuliga aytiladi. Bu usulda titrlash kislotali muhitda olib boriladi. Reaksiyaning borishini tezlashtirish va uning aniqligini oshirish maqsadida eritmaga katalizator sifatida KBr qo`shiladi, uni shisha tayoqcha bilan aralashtirib turgan holda asta–sekin titrlanadi.

Nitritometriya usulida reaksiyaning ekvivalent nuqtasini aniqlash uchun potensiometrik usul yoki tashqi va ichki indikatorlar ishlatiladi. Potensiometrik titrlashda indikator sifatida platina elektrodi, solishtirma elektrod sifatida esa kalamelning to`yingan eritmasi ishlatiladi.

Nitritometriya usulida tashqi indikator sifatida yodkraxmal qog`ozi keng qo`llaniladi. Bunday qog`oz oddiy filtr qog`oziga KJ va kraxmal eritmalaridan shimdirilib, so`ngra uni quritib va tasmacha shaklida qirqib olish yo`li bilan tayyorlanadi. Titrlashning ekvivalent nuqtasiga erishilib, shisha tayoqcha yordamida titrlanuvchi suyuqlikdan yodkraxmal qog`oziga tomizilganda, u ko`k rangga bo`yaladi. Bunda quyudagi jarayon sodir bo`ladi:

2NaNO₂ + 2KJ + 4HCl → J₂ + 2NaCl + 2KCl + 2NO↑ + 2H₂O

Nitritometriya usulida ichki indikator sifatida ko`pincha tropeolin 00 ning 2 % li metil spirtdagi eritmasi (4 tomchi), tropeolin 00 eritmasi bilan metil ko`ki aralashmasi (4 tomchi tropeolin 00 eritmasi va 2 tomchi metil ko`ki eritmasi) yoki neytral qizil eritmasi (2 tomchi titrlash boshida, 2 tomchi titrlash oxirida) ishlatiladi. Titrlash jarayoni tropeolin 00 indikatori ishtirokida suyuqlik qizil rangdan sariq rangga o`tgunga qadar, tropeolin 00 va metil ko`ki aralashmasi indikatori ishtirokida qizil–binafsha rangdan havo rangga o`tgunga qadar, neytral qizil eritmasi ishtirokida esa suyuqlik pushti rangdan ko`k rangga o`tgunga qadar olib boriladi.