O„zbekiston respublikasi

Iqtisodiy tahlilda yashirin baholar.

Jamiyat nuqtai nazaridan qaraganda loyiha mahsuloti-ni sotish yoki resurslarini sotib olish baholari doim ham xa-rajatlar va daromadlarning maqbul darajasini kursata olmaydi. Masalan, baholar }^tlarga soliq t)^?lashga ketgan xarajatlar ko‗shib yuboriligi patijasida oshirib yuborilishi davlat subsidiyasi ta‘sirida pasaytirib yuborilipsh mumkin. Iqtisodiy tahlil uchun, ikki yoqlama hisoblashga yo‗l ko‗ymas-lik maqsadida, baholarni bu elemsntlardan tozalash kerak.

Ikki yoqlama hisoblash shu tufayli ro‗y beradiki, jamiyat, dastlab, ishlab chiqaruvchiga sotib olinayotgan mahsulot baho-siga soliqlar (subsidiyalar) ko‗shilishi natijasida oshiril-gan (kamaytirilgan) narxda haq to‗laydi, keyin esa ishlab chikaruvchi daromadining bir qismini soliq sifatida olib qo‗yadi (ishlab chiqaruvchiga subsidiya ko‗rinishida qo‗shimcha daromad beradi), ya‘ni bu bilan soliq va subsidiyalarni ikki bor hisob-ga oladi. Boshqa holatlarda baholar monopolistik amaliyoti ta‘sirida, ularning davlat tomonidan tartibga solinishi, boj to‗lovlari hamda boshqalar ta‘sirida muvozanat darajasida-gidan farq qilishi, ya‘ni xatoli bo‗lishi mumkin.

Iqtisodiy tahlilda baholarni tozalash uchun hisoblab topilgan, ya‘ni boshqacha aytganda, yashirin (soyadagi) baholar-dan foydalaniladi. YAshirin baholarni aniqlashda ichki bo-zorda baholar yuqorida keltirib chiqaruvchi omillar mavjud bo‗lmagan paytda qanday bo‗lar edi, degan shartga asoslaniladi. YAshirin baholarni aniqlashning eng oddiy uslubi jahon baho-larini olib, bir necha usullarni qo‗llagan holda, so‗mda qayta hisoblab chiqishdir.

Bu muqobillikka asoslangan yondashuvni (lekin yuqorida keltirilgan uslubni emas) jahon bahosi bo‗lmagan tovarlar-ning, ya‘ni er, ishchi kuchi, turli xizmatlar va hokazolarning «yashirin» baholarini hisoblab topishda ham qo‗llash mumkin.

Agar firma loyihani o‗z erida amalga oshirayotgan bo‗lsa va shuning uchun ham moliyaviy tahlil jarayonida erning qiy-mati xarajatlarga deyarli kiritilmasa, u holda iqtisodiy tah-lilda "yashirin' bahoni:

1. 
   mahalliy er bozoridagi shunga o‗xshash maydonlarningkiymati asosida;
   
2. 
   agar bunday bozor bo‗lmasa, u holda shunga o‗xshash may-Donlarning ijara bahosi asosida;
   

v) ijaraga berilgan shunga o‗xshash maydonlar bo‗lmasa, u holda sh} erdan olinishi mumkin bo‗lgan qishloq xo‗jaligimahsuloti qiymati asosida aniqlanadi.

4.