O`zbekiston respublikasi

Variantlilik (ko`p nusxalilik) va versiyalilik (tarmoqlilik) yozma ijodda 
deyarli ko`zga tashlanmaydi. Chunki bir asarning bir muallif tomonidan turli 
o`zgarishlar bilan o`quvchiga taqdim etilishi son va sifat jihatidan variantlilikning 
vujudga kelishiga imkon bermaydi. Ba`zi hollardagina yozma adabiyotdagi 
variantlilik haqida fikr yuritish mumkin. Jumladan, adabiyotshunoslarning ma`lumot 
berishicha, Said Ahmadning «Ufq» romani «Sharq yulduzi» jurnali va alohida nashr 
variantiga ega. Vaholanki, og`zaki ijodda bir asarning baxshilar tomonidan ijro 
etilishi o`nlab variantlarni vujudga keltiradi. Folklorshunoslikka «Alpomish» 
dostonining 100 ga yaqin varianti ma`lum bo`lib, shulardan 30 dan ortig`i yozib 
olingan.
Shunday qilib, variantlilik deganda, bir asarning bir xalq doirasida syujet va 
kompozitsion o`zgarishlar bilan ijro etilishi tushuniladi. Har bir ijrochi o`zi ijro 
etayotgan asarga mahalliy sharoitdagi o`zgarishlarni, o`z dunyoqarashini, aholi 
o`rtasida alohida esda qoladigan voqealarni singdirib borishi oqibatida o`z nusxasini 
yaratadi. Bu nusxa boshqa ijrochilarnikidan voqealarni ifodalash, obrazlarni yaratish, 
badiiy tasvir vositalaridan foydalanish jihatlariga ko`ra o`ziga xoslikka ega bo`ladi. 
Olimlarning eslashicha, «Alpomish» dostonini Ergash Jumanbulbul o’g’li sevgi 
dostoni sifatida, Fozil Yo`ldosh o`g`li qahramonlik dostoni sifatida kuylaganlar. 
Versiyalilik variantlilikdan ko`ra kengroq tushunchadir. Versiyalikni bir 
badiiy asar doirasida qahramonlar nomidagi o`xshashlik, ayrim voqealar bayonidagi 
umumiylik tashkil etadi. Masalan, «Alpomish» dostonining Qo`ng`irot, Oltoy, 
Qipchoq, O`g`uz versiyalari bor. Bu versiyalarni asosan asar qahramonlarining 
farzandsizligi, keyinchalik farzandga ega bo`lishlari, bu farzandning qahramonlik 
ko`rsatishi, tutqunlikda bo`lishi, ozodlikka chiqishi kabi ayrim umumiy voqealargina 
birlashtirib turadi. Hatto asarning nomlanishidan ham farqlar aniq seziladi. 

---

10 
Shuningdek, «Go`ro`g`li» turkumidagi dostonlarning O`zbekiston va Kavkazorti 
versiyalari mavjudligini ta`kidlash lozim.