O‘zbеkiston rеspublikаsi

 
 
 
 
18.1-rasm. Iste’molchi ortiqchaligi
Iste’molchi ortiqchaligi barcha iste’molchilarning umumiy sof nafini 
o‘lchashga yordam beradi va u yordamida biz bozorni davlat tomonidan 
muvofiqlashtirilishi samaradorligini, iste’molchi ortiqchaligini umumiy natijasining 
o‘zgarishini o‘lchash asosida aniqlashimiz mumkin. 
Misol.
Faraz qilaylik bir dona apelsinning bozor narxi 500 so‘m deylik, lekin 
iste’molchi ushbu bir dona apelsin uchun 1000 so‘m berishga tayyor, ya’ni 
apelsinning iste’molchi uchun qiymati 1000 so‘mga teng. 
Iste’molchi ushbu bir dona apelsinni bozor narxida, ya’ni 500 so‘mga oladi va 
u iqtisod qilgan 1000-500 so‘m iste’molchi ortiqchaligini bildiradi, iste’molchi 
qo‘shimcha 500 so‘mlik naf oladi (18.2-rasm). 
Istemolchi
ortiqchaligi 
P 
S 
P
e
 
E 
Q 
D 
Q
e
 

---

247 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
18.2-rasm. Umumiy iste’molchi ortiqchaligini grafikda aniqlash 
Iste’molchi ikkinchi apelsinni ham sotib oladi, nima uchun deganda, u ikkinchi 
apelsin uchun berishi mumkin bo‘lgan maksimal narx 900 so‘m, iste’molchi 
ortiqchaligi 400 so‘mga teng. Xuddi shunday davom etsak 4-apelsin uchun 
iste’molchi ortiqchaligi 1 so‘mga teng, beshinchi apelsinni sotib olishga iste’molchi 
befarq qaraydi, nima uchun deganda u iste’molchining umumiy ortiqchaligini 
oshirmaydi. 
Shunday 
qilib, 
iste’molchining 
iste’molchi 
oriqchaligi 
500+400+300+200+100=1500 so‘mga teng. Iste’molchining sarfi 2500 ga teng.