O`zbеkiston rеspublikasi xalq ta'limi vazirligi navoiy davlat pеdagogika instituti

OTA-ONA QARAMOG’IDA BO’LMAGAN BOLALAR BILAN
 IJTIMOIY PEDAGOGIK ISH YURITISH 
Har qanday davlatda, har qanday jamiyatda ham ota-onasi qaramog’isiz bolalar 
bo’lgan, bor va bo’ladi ham. Bu holatda jamiyat va davlat bu bolalarning rivojlanishi va 
tarbiyalanishi mas’uliyatini o’z bo’yniga oladi. 
Internat 
turidagi 
muassasalarda 
bola muammolarining o’rganish bilan 
shug’ullanayotgan pedagog va psixologlar shuni aniqlashdiki hayotning ilk davrlaridanoq 
yaqinlaridan ajralib qolish bolaning keyingi taqdirini oldindan belgilab berar ekan. 
Onasidan ayrilish va umuman yaqinlaridan ayrilib qolish bolalar rivojida katta ta’sir 
ko’rsatadi. 
Bolalik 
insonning 
ruhiy 
bardoshliligi, 
hayotga 
qiziqishini, 
maqsadga 
intiluvchanligini ta’minlovchi asosiyxislatlarning shakllanish davridir. Bu ma’naviy 
xislatlar betartib shakllanmaydi, ular ota-ona mehri sharoitida, oila bolaga o’zi va 
boshqalar uchun mas’ul bo’lish, birovga kerakligini sezish sharoitida shakllanadi. 
Ota-onasini yo’qotgan bola bu haqiqatdan ham fojeali olamdir. Ota-onaga ega 
bo’lish ehtiyoji bolaning eng kuchli ehtiyojlaridan biri. 
Ijtimoiy yyetimlik muammosi aksariyat rivojlangan va rivojlanayotgan 
davlatlarga xos muammo hisoblanadi. 
Yetimlikning barcha sabablarini sanab o’tish mushkul, chunki bu turli fan sohalari 
(tibbiyot, 
psixologiya, 
ijtimoiyogiya, 
pedagogika 
va 
boshqalar) 
olimlari 
shug’ullanayotgan ko’p aspketli muammodir. Biroq asosiy 3 ta sababni ajratib ko’rsatsak 
bo’ladi: 
1.
Ota-onalarning (odatda onalarning) o’z vyaga yetmagan bolasidan voz kechish asosan 
go’daklik davridagi boladan 
2.
Uning ota-onasidan ota-onalik huquqini olib qo’ygandan so’ng bolani oiladan 
majburan ajratib olish 
3.
Ota-onalarning vafoti. 
“Yetim” va “ ijtimoiy yetim” degan tushunchalar bir-biridan farqlanadi. yyetim 
bolalar bu 18 yoshgacha ota-onasining biri yoki ikkovi vafot etgan bo’ladi. ijtimoiy 
yyetim-biologik ota-onaga ega bo’lgan, biroq ular turli sabablar uning tarbiyasi bilan 
shug’ullanmaydigan bolalar. Bu holatda unga g’amxo’rlik qilishni davlat va jamiyat o’z 
bo’yniga oladi.
SHunday qilib ota-onalar qaramog’isiz qolgan bolalarga ota-onalari: 
-vafot etgan; 
-ota-onalik huquqidan mahrum bo’lgan; 
-bedarak yo’qolgan; 
-muomalaga layoqatsiz; 
-axloq tuzatish koloniyalarida jazo o’tayotgan; 
-jinoyat sodir etishda ayblanib, xibsda bo’lgan; 
-bola tarbiyasidan bo’yin tovlayotgan; 
-bola vaqtincha joylashtirilgan shifo, ijtimoiy maskanlardan uni olib ketmayotgan bolalar 
kiradi. 

---

231 
Ularni boqish, ta’lim berish, himoyalash uchun qonun bilan belgilangan vasiylik 
shakllari mavjud.
Vasiy deganda muomalaga layoqatsizlarni shaxsiy va mulkiy huquqlarini 
qo’riqlovchi shaxs tushuniladi. 
Yetim bolalarga vasiylik qilish ikki yo’l bilan amalga oshiriladi-bolalaikka olish 
yoki davlat qaramog’iga topshirish. 
Davlat qaramog’iga olishi-bolalikka olinmagan yyetim-bolaga uni maxsus 
muassasalarga joylashtirish orqali tarbiyasi va rivojlanishi uchun sharoitlar yaratib berish. 
Bola vaqtinchalik qabul qiluvchi oila, bolalar va go’daklar uyi, maktab-internetga 
joylashtirilishi mumkin.