O‘zbekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi o‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

 
11-Mavzu:
Maktabgacha ta’lim tashkilotlarida mehnatni tashkil etish shakllari. 
Reja: 
1.
O’z-o’ziga xizmat qilish,topshiriqlarni bajarish,yakka tartibdagi mehnat,qo’l 
mehnati,navbatchilik,jamoa mehnati.
2.
“Ilk qadam”davlat o’quv dasturi asosida faoliyat markazlarida maktabgacha yoshdagi 
bolalar mehnatini tashkil qilish. 
Mehnat jarayonini rejalashtirish
Mehnat malakalari va ko‘nikmalarini egallab olish – 
Maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalar mehnati jarayonining muhim tarkibiy qismi hisoblanadi. 
Agar bola mehnat harakatlarini bilmasa, u hech qachon mehnat natijasiga erisha olmaydi. Bolalar 
mehnat malakalari va ko‘nikmalarini egallab olganlaridagina mehnat jarayonini bajonidil 
bajaradilar. Masalan, tikishda ipni o‘lchab kesib olish, ninaga o‘tkazish, uchini tugish, tikish; 
o‘yinchoq yasash uchun egish, bukish, tahlash, burchaqlarini bukish, qirqish, tikish kabi mehnat 
harakatlarini egallab olishlari kerak bo‘ladi. Bu ish harakatlarini ma’lum tartib bilan bajarish 
uchun har bir bola o‘z mehnat faoliyatini rejalashtirib ola bilishi kerak. 
Avvaliga mehnat faoliyatini rejalashtirib olishni bolalarga tarbiyachi o‘rgatadi: mehnat 
maqsadini tushuntiradi, keraqli materiallarni, mehnat qurollarini tanlaydi va uni har bir bola oldiga 
tayyorlab beradi va bolalarga mehnat faoliyati jarayonini qanday tartibda bajarish keraqligini 
tushuntiradi. 
O‘rta va katta guruhlarga borganda bu harakatlarni mustaqil bajarishga o‘rgatadi. Bunining 
uchun bolalarga quyidagi savollar bilan murojaat qilib boradi: 
1.
Biz nima qilamiz? 
2.
Buning uchun nima qilishimiz kerak? 
3.
Ishimiz uchun nimalar-qanday materiallar, qanday ish qurollari kerak? 
4.
Bu material va ish qurollaridan foydalanish o‘ngay bo‘lishi uchun ularni ish o‘rnimizda 
qanday joylashtirishimiz kerak? 
5.
Ishni nimadan boshlab, qanday davom ettirishimiz kerak? (savol mehnat oddiy va 
murakkabligi, mazmuniga qarab bir necha marta takrorlanishi mumkin). 
6.
Ishni qanday tugatamiz? 

---

72 
Mehnat faoliyatini rejalashtirib olishga o‘rgatish mehnatni sifatli bajarishga va mehnat 
madaniyatiga o‘rgatadi. 
Natija - mehnat faoliyatining muhim tarkibiy qismi bo‘lib, uni bolalar ongli ravishda anglab 
yetishlari kerak. 
Natijaga erishish bolalarda mehnat qilish odatini, mehnatsevarlikni tarbiyalaydi, mehnat 
harakatlarini sifatli bajarishga o‘rgatadi. 
Mehnatning sababi, ya’ni bola nima uchun mehnat qilishini bilishi kerak. Bu quyidagi shart-
sharoit ta’sirida rivojlanadi: 
1.
Bolalar mehnatidan keladigan natijani va uning ijtimoiy mohiyatini bilishlari kerak. 
2.
Bolalar yasagan buyumlardan MTTda, oilada foydalanish kerak. 
3.
Bolalarning ijtimoiy-foydali mehnatini amaliy jihatdan tashkil etish. 
4.
Bolalar mehnatining natijasini, uning boshqa kishilar uchun foydasini baholash. 
Shunday qilib, mehnat jarayonining undagi tarkibiy qismlar bilan egallab olinishi 
maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalar mehnat faoliyatining boshlanishi hisoblanadi. 
MTTda mehnatni tashkil etish shaqllari. Maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalar mehnatining 
asosiy shaqllari quyidagilardan iborat: o‘z-o‘ziga xizmat qilish, topshiriqni bajarish, yakka 
tartibdagi mehnat, navbatchilik, qo‘l mehnati bo‘yicha mashg’ulotlar, jamoa mehnati. O‘z-o‘ziga 
xizmat, topshiriqni bajarish, Maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalar mehnat faoliyatining 
boshlang’ich shaqli hisoblanadi. 
O‘z-o‘ziga xizmat qilish bolalar mehnatining shaqli sifatida yosh guruhlarida tashkil etiladi. 
U kun tartibidagi uyqu va sayrdan oldin va keyingi jarayonlar: ovqatlanish, kiyinish va yechinish, 
kiyim va badanni toza tutish bilan uzviy bog’liqdir. (Bu mavzu «Jismoniy tarbiya» bobida 
batafsilroq yoritilgan.) 
Yosh guruhlarida topshiriqdan foydalaniladi: u yakka tartibda va guruhiy bo‘lishi mumkin. 
Kichkina guruhlarda bolalarga uncha murakkab bo‘lmagan va qisqa muddatli topshiriqlar beriladi: 
«O‘yinchoqni, kitobni, stulni olib kel, o‘rniga olib borib qo‘y, tushki ovqat uchun stol ustiga 
qoshiqlarni qo‘yib chiq». Bunday topshiriqlarni ayrim bolalar guruhdan tashqari joylarda ham 
bajarishlari mumkin. 
O‘rta va katta guruhlardagi bolalarga beriladigan topshiriqlar ancha murakkab bo‘lib, ular 
endi xonadan tashqarida bajarishga mo‘ljallangan va ikkinchi bir kishiga murojaat qilish bilan 
bog’langan bo‘ladi, masalan, boshqa guruhning tarbiyachisiga, enagaga, shifokorga, hamshiraga 
murojat qilish va hokazo. 
Bu guruhlarda topshiriqlar 2-3 boladan tashkil topgan kichik guruhlar tomonidan bajarilishi 
mumkin (o‘yinchoqlarni yig’ishtirish, gullarga suv qo‘yish, to‘kilgan barglarni terib, tegishli joyga 
olib borib tashlash kabi). 
Maktabga tayyorlov guruhida beriladigan topshiriqlar yana ham murakkablashadi. Bunday 
topshiriqlar endi javobgarlik va boshqa kishilarga mehribonlarcha munosabatda bo‘lish xissini 
shaqllantirish bilan bog’liq bo‘lishi mumkin: kichkina guruh bolalarini sayrga chiqishdan oldin, 
uyqudan keyin kiyinishiga yordam berish; ularning stolini tushlik ovqatga tayyorlab berish, 
enagaga toza sochiqlarni osishga, toza choyshablarni olib kelishga yordamlashish va hokazo. 
Topshiriq uzoq vaqt bajarilishi mumkin. Masalan, ma’lum bir gul yoki bir qancha gullar bir 
hafta davomida parvarish qilinishi yoki bu ish yanada uzoqroq cho‘zilishi mumkin (biror 
o‘simlikni ekish va o‘stirish).