O’zbekiston Respublikasi Xalq

( Xalq ta’limi tizimiga boshqaruvning yangi tamoyillarini joriy 
etish chora tadbirlari to’g’risida. PQ-3931-sonli qaror 2018. 05.08.)
Shuning uchun ham o’quvchilarga uy vazifalarini va mustaqil o’rganish 
uchun quyidagilarga e’tiborimizni qaratishimioz lozim. O‘quvchilarning uy 
vazifalari xilma-xil bо‘lishi mumkin. 

---

138 
Darslik bilan ishlash: 
Savollarga javoblar: 
Jadvallar tuzish. 
Jurnal va ilmiy-badiiy adabiyotlar о‘qish. 
Mavzular uchun maqola va rasmlar tanlash. 
Tabiiy obektlar bilan ishlash: 
О‘simlik va hayvonlarni kuzatish:
Tajribalar qо‘yish va hakozalar. 
Mustahkamlash uchun savollar: 
1. Ekskursiyalarning maqsadiga kо‘ra xillari? 
2. bir kunlik ekskursiyalarning mazmuni? 
3. Kо‘p kunlik ekskursiyalarning mazmuni? 
4. Ekskursiyaga tayyorgarlik? 
5. Ekskursiya uchun jixoz va materiallar? 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

139 
 
20-§ EKSKURSIYALAR 
Ekskursiya lotincha “Excursio” - “sayr etish” degan sо‘zdan olingan bо‘lib, 
vistavka, korxona yoki tabiatning diqqatga sazovor joylariga kollektiv ravishda 
uyushtirilgan sayr ma’nosi tushuniladi. Maktablarda tashkil etiladigan ekskursiya 
esa sinf yoki о‘quvchilar gruppasi bilan olib boriladigan ta’lim-tarbiyaning bir 
formasi bо‘lib, “о‘rganilayotgan buyum va hodisalarni joyiga borib, tabiiy holatida 
yoki sun’iy maxsus sharoitda bevosita idrok etishga - ekskursiya” deyiladi. Oddiy 
qilib aytganda – ochiq havoda dars о‘tishga aytiladi. Biologik ekskursiyalar 
sinfdan tashqarida: tabiatda, qishloq xо‘jaligida ishlab chiqarish obektlarida va 
boshqa joylarda (botanika bog‘i, zoovistavka, muzey, ilmiy-tadqiqot muassasalari 
kabilarda) о‘tkaziladigan о‘quv xarakteridagi mashg‘ulotdir. Ekskursiyalar asosan 
bahorda va kuzda botanika, zoologiya, umumiy biologiya kurslarida о‘tkaziladigan 
biologik ekskursiyalar dastur materialini о‘rganish va mustahkamlashga 
bag‘ishlanadi. Ular maktab dasturida kо‘rsatilgan va о‘quvchilar uchun 
majburiydir. 
Tirik tabiat obektlarini va xodisalarini bevosita bilish, tabiiy sharoitda 
о‘rganish imkoniyatini beradi. О‘quvchilar о‘rganilayotgan о‘simlik va hayvonni 
ularning yashash sharoitida kо‘radilar. Organizm tuzilishi va hayot faoliyatining 
yashash muhitiga moslanuvchanligini yaqqol payqab oladilar. О‘quvchilarning 
bilimini kengaytiradi va mustahkamlaydi. О‘quvchilar о‘simliklar va hayvonlarni 
tabiiy muhitda о‘simliklarni tuproqqa, hayvonlarni esa, о‘simliklarga bog‘liq holda 
kо‘radilar va о‘quvchilarning tabiatni о‘rganishda bо‘lgan qiziqishlarini 
kuchaytiradi. Qishloq xо‘jaligi, ishlab chiqarish, tajriba stansiyalari, mevazor, 
kо‘chatzor kabi joylarga uyushtirilgan ekskursiyalar о‘quvchilarda ishlab 
chiqarishning turli sohalariga nisbatan zо‘r qiziqish uyg‘otadi. Biologik ekskursiya 
jarayonida о‘quvchilar biologik bilimlarning amalda qanday qо‘llanilayotganligini 
bilib oladilar. Bunday ekskursiyalar о‘quvchilarning kasb tanlashlarida ham ijobiy 
ta’sir kо‘rsatadi. 

---

140 
Quyidagi ekskursiyaning tarbiyaviy ahamiyati. 
Ekskursiya ham tarbiyaviy ahamiyatlarga egadir: 
1.О‘quvchilarda ongli intizom; 
2.О‘rtoqlik va dо‘stlik; 
3.Tashabbuskorlik va havaskorlik xislatlari tarbiyalanadi. 
4.Ekskursiyalar о‘qituvchini о‘kuvchilar bilan yaqinlashtiradi, unga о‘z 
о‘quvchilarini yaxshiroq bilib olish, (sinf sharoitida namoyon bо‘lmagan о‘kuvchi 
xususiyatlarini aniqlash) imkoniyatini beradi.
5.О‘quvchilarda tetik va sog‘lom tuyg‘ularni vujudga keltiradi bu esa 
о‘rganilayotgan о‘quv materialining oson va puxta о‘zlashtirib olishini 
ta’minlaydi. 
6. Ekskursiyalarda о‘quvchilar estetik xarakterdagi tuyg‘ularni xis qiladilar. 
7.Tabiat gо‘zalligini bevosita xis qilish shu tabiatga, Vatanga nisbatan 
muhabbat tuyg‘ularini uyg‘otadi. 
Ekskursiya davomida kelgusi dars va darsdan tashqari mashg‘ulotlarda
foydalanish uchun har xil tabiiy materiallar: о‘simlik va hayvonlar, ularning ayrim 
qismlari (urug‘, ildiz, barg, ildizmeva, ildizpoya, tugunak, poya, mollyuska 
chig‘anoqlari, qush patlari, hayvon suyaklari) yig‘iladi. О‘quvchilar tirik va tabiiy 
obektlarni yig‘ish va rasmiylashtirish (gerbariylashtirish, kolleksiyalash, 
preparatlashtirish) kо‘nikmalarini hosil qilib boradilar.