II. Lug`atda so`zlarning, asosan, hozirgi o`zbek adabiy tilida iste’moldan qolgan,
eskirgan ma’nolari berilgan.
«O`ZBEK TILINING IZOHLI LUG`ATI»
«O`zbek tilining izohli lug`ati» – o`zbek tilida istemolda bo`lgan o`z va o`zlashma
so`zlarning ma’nosini umumiy tarzda izohlaydigan lug`at turi. Hozirga qadar ikki
marta o`zbek tilida izohli lug`at yaratilgan: 1. 1981-yil Moskvada nashr qlingan. 2
jildli. Unda 60 ming so`z va birikma izohlangan. 2. 2006-2008 yil nasr etilgan. 5
jildli. 80 mingdan ortiq so`z va so`z birikmasi izohlangan.
«O`ZBEK TILINING MA’NODOSH SO`ZLAR O`QUV LUG`ATI»
«O`zbek tilining ma’nodosh so`zlar o`quv lug`ati» – maktab o`quvchilari uchun
mo`ljallangan. Lug`at O.Shukurov va B.Boymatovalar tomonidan tuzilib, 2007-
yilda “Yangi asr avlodi” nashriyotida chop etilgan, unda sinonimik qatordagi bosh
so`z hamda o`zlashma so`zlar aniqlangan.
Lug`atda bosh so`z
qoraytirib berilgan, lekin ular sinonimik qatorning turli
o`rinlaridan joy olgan.
«O`ZBEK TILINING ORFOEPIK LUG`ATI»
O`zbek tilshunosligida hozirga qadar M.Sodiqova, U.Usmonovalarning «O`zbek
tilining orfoepik lug`ati» 1977- yilda va O`zbekiston Respublikasi Fanlar
akademiyasi Til va adabiyot instituti tomonidan «O`zbek adabiy talaffuz lug`ati»
1984- yilda nashr qilingan. Birinchi lug`atda o`zbek tilida faol qo`llanadigan 8000
ga yaqin so`z, ikkinchisida esa 20 000 dan ortiq so`z va so`z
shaklining adabiy-
me’yoriy talaffuzi belgilab berilgan, ba’zi so`z va grammatik shaklning
talaffuzidagi noto`g`ri ko`rinishi inkor qilinib, uning to`g`ri aytilishi ko`rsatilgan.
«O`ZBEK TILINING SO`ZLAR DARAJALANISHI O`QUV LUG`ATI»
«O`zbek tilining so`zlar darajalanishi o`quv lug`ati» – maktab o`quvchilari uchun
mo`ljallangan. Lug`at Sh.Bobojonov va I.Islomov tomonidan tuzilib, 2007- yilda
“Yangi asr avlodi” nashriyotida chop etilgan, so`zning darajalanish qatori tuzilib,
ma’nolari izohlangan. Misol:
Jamol-chehra-yuz-bet-aft-turq-bashara
(ijobiy
bo`yoqning kamayib,
salbiy
bo`yoqning ortib borishiga ko`ra).
Darcha-eshik-darvoza (atalmish hajmining oshib borishiga ko`ra).
«O`ZBEK TILINING ZID MA’NOLI SO`ZLAR O`QUV IZOHLI LUG`ATI»
«O`zbek tilining zid ma’noli so`zlar o`quv izohli lug`ati» maktab o`quvchilari
uchun mo`ljallangan. Lug`at U.To`rayeva va D.Shodmonova tomonidan tuzilib,
2007- yilda “Yangi asr avlodi” nashriyotida chop etilgan, 1300 ga yaqin antonimik
juftlikni qamrab oladi. Tuzuvchilar zid ma’noli so`zlarni strukturasiga ko`ra
quyidagicha tasniflashgan:
har xil o`zakli zid ma’nolilar: katta-kichik, kirmoq-chiqmoq, muhabbat-nafrat;
bir xil o`zakli zid ma’nolilar: madaniyatli-madaniyatsiz, aqlli-aqlsiz, ongli-ongsiz;
«O`ZBEK TILINING SO`Z YASALISHI O`QUV LUG`ATI»
«O`ZBEK TILINING SO`Z YASALISHI O`QUV LUG`ATI»
«O`zbek tilining so`z yasalishi o`quv lug`ati» – maxsus, o`ziga xos lug`at turi
hisoblanadi, B.Mengliyev, B.Bahriddinova va O`.Xoliyorovlar
tomonidan
yaratilib, 2007- yilda “Yangi asr avlodi” nashriyotida ko`p nusxada chop etilgan.
Lug`at yasama so`zning qanday va nima vositasida yuzaga kelganligini bilishga
yordam beradi. Mas., amal so`zidan beshta yangi so`z va bu yangi so`zdan yana
beshta boshqa yangi so`z hosil bo`lganini ko`rishimiz mumkin: