Shaxsning yo’l-yo’riqlari. sixologiyada shaxsning yul-yuriklari uning
uyoki bu extiyoji kondirilishiga yordam berishi mumkin bulgan faoliyatga
194
tayyorligining, moyilligining uzi tomionidan anglanilmaydigan xolatini
belgilaydi. Yul-yurik ob'yektni aynan muayyan tarzda idrok etish, tushunib
yetish va anglab olish yoki u bilan ish kurishga utmishdagi tajribada
shallangan shaylik va moyillikdan iboratdir. D.N.Uzdanze va uning xodimlari
utkazgan ajoyib tadkikotlar shaxs xulk-atvorini belgilaydigan kayd etlgan
yul-yuriklarning shakllanish jarayonini kursatib berdi.
Masalan birinchi sinf ukuvchilarining muallimaga nisbatan uning xar
kanday kursatmasini bajarishga shayligi shaklida namoyon buladigan yul-
yuriklar ana shundaydir. Bunda muallimaning xar kanday xatti-xarakatlari,
shu jumladan, biron bir boshka kishida namoyon bulganida bolalarning
karshi xarakatini kuzgatishi mumkin bulgan xatti-xarakatlariga nisbatan
xam xech kanday tankidiy yondashish bulmaydi.
Kupgina yul-yuriklarning moxiyatini tashkil etadigan noxolislik yo
kishining shaxsiy tajribasidagi ba'zi faktlardan shoshilinch va yetarli darajada
asoslanmagan xulosalar chikarilishini okibati xisoblanadi, yoxud bu tafakkur
stereotiplarining-
muayyan
ijtimoiy
guruxda
kabul
kilingan
standartlashtirilgan muloxazalarning natijasi buladi.
Ijtimoiy xayotning turli faktlari (xodisalar, odamlar va boshkalar)ga
nisbatan yul-yuriklar ijobiy bulishi xam (vrachning barcha kursatmalarini
bajonidil va anik bajaradigan bemor umuman tibbiyotga va kolaversa, uni
davolayotgan doktorga nisbatan ijobiy munosabatga asoslanadigan yul-
yurikka amal kiladi) va notugri tushuncha tusini olgan xolda salbiy bulishi
xam mumkin.
M U L O Q O T
T a ya n ch s o' z v a i b o r a l a r :
Muomala, munosabat, nutq, til, o'zaro munosabat.
Muloqot-odamlar
o`rtasida
birgalikdagi
faoliyat
ehtiyojlaridan kеlib chiqadigan bog`lanishlar rivojlanishining
ko`p qirrali jarayonidir.
Munosabat
va
muloqot
birgalikdagi
faoliyat
ko`rsatuvchilar o`rtasida axborot ayirboshlanishini o`z ichiga
oladi. Odamlar muloqotga kirisharkan, muloqotning eng
muhim
vositalaridan
biri
sifatidagi
tilga
murojaat
qiladilar.Munosabatning
ikkinchi
jihati
munosabatga
kirishuvchilarning ыzaro birgalikdagi harakati – nutq
jarayonida faqat so`zlar bilan emas, balki harakatlar, xatti-
harakatlar bilan ham ayirboshlashdan iboratdir. (Masalan,
195
ro`paradan kеlayotgan mashina haydovchisiga bormoqchi
bo`lgan yo`nalishni ishora qilish har ikkala tomon uchun ham
qulay va tеjamli ekanligi tushunarli bo`lsa kеrak).
Nihoyat, muloqotning uchinchi jihati munosabatga
kirishuvchilarning bir-birlarini idrok eta olishlarini taqozo
qilishidir. Suhbatdoshining holatiga, rangi-ro`yiga, ovoziga
qarab muomala qilish. Shunday qilib, yagona munosabat
jarayonida shartli ravishda uchta jihatni kommunikativ
(axborot uzatish, intеraktiv, o`zaro birgalikdagi harakat qilish
) va pеrtsеptiv (o`zaro birgalikda idrok etish, har ikkovlonning
bir xil ko`rishi, etishishi jihatlarini alohida ko`rsatish
mumkin).
Odamlarni birlashtiradigan umumiy narsa ishlab
chiqarish tarzida tushunilishi, ana shu umumiy narsa avvalo
munosabat vositasi sifatidagi tildan iborat ekanligini bildiradi.
Til - munosabatga kirishuvchilar ыrtasida aloqa bog`lanishini
ta'minlaydi.
Axborot uzatuvchi (kommunikator) va uni qabul
qilayotgan kishi (rеtsipiеnt) «bitta tilda» so`zlashganlarida
mAqsadga erishadilar. (Shartli ishora, kod, bеlgi va b. ).
Og`zaki kommunikatsiya. Nutq. Nutq - bu og`zaki
kommunikatsiya, ya'ni til yordamida muomala qilish jarayoni
dеmakdir. So`zlar ovoz chiqarmasdan yoki eshittirib aytilishi,
yozib qo`yilishi, yoki imo-ishora bilan almashtirilishi mumkin
(Masalan, daktilologiya- barmo? yordamida ishora -ma'no
anglatish).
Quyidagi nutq turlari farq qilinadi: yozma va og`zaki
nutq. O`z navbatida og`zaki nutq - dialogik va monologik
nutqlarga ajratiladi.
Nutq mеxanizmi. Nutq ikkinchi signallar tizimi nеgizida
amal qiladi. Nutq- I.P. Pavlov aytganiday, «signallar
signali»dir.
Nutqsiz kommunikatsiya. Turli soha mutaxassislari
uchun Ayniqsa nutqsiz kommunikatsiya xossalarini yaxshi
bilish juda muhimdir. Odamlar o`rtasidagi muomalani
tеlеgraf orqali axborot bеrishga o`xshatish mumkin emas.
Nutqsiz kommunikatsiya vositalariga qo`l, barmoq, va yuz
harakatlari, imo-ishora, ohang, pauza, turq-tarovat, kulgi,
ko`z yoshi qilish va shu kabilar kiradiki, bular og`zaki
196
kommunikatsiya vositalari - so`zlarni to`ldiruvchi va
kuchaytiruvchi, ba'zan esa o`rnini bosuvchi bеlgilar tizimini
?osil qiladi.
Munosabat shaxslararo birgalikdagi harakat, ya'ni
odamlarning birgalikdagi faoliyati jarayonida tarkib topadigan
aloqalari va ыzaro bir-birlariga ta'sirining yig`indisi sifatida
yuzaga chiqadi.
Birgalikdagi faoliyat va munosabat ijtimoiy qoidalar-odamlarning
birgalikdagi harakati va o`zaro munosabatlarining qat'iyan bеlgilab
qo`yadigan hamda jamiyatda udum bo`lgan xulq-atvor namunalari
asosida amalga oshiriladigan sotsial sharoitda yuz bеradi.
Ijtimoiy qoidalar doirasi bеhad darajada kеngdirki, ular mеhnat
intizomi, harbiy burch va vatanparvarlik talablariga javob bеradigan
xulq-atvor namunalaridan tortib to odoblilik qoidalariga qadar
hammasini o`z ichiga oladi (Odamlar bajaradigan rollar va ularni
ijtimoiy jihatdan baholanishi haqida).
O`zaro birgalikda harakat qilayotgan odamlar xulq-atvorining bir-
birlaridan kutgan taxminlariga mosligini munosabat jarayonida
muvaffaqiyatga erishishning zarur sharti hisoblanadi.
Kishining boshqalardan eshitishga yoki ularda ko`rishga tayyor
bo`lgan narsani ulardan kutish mumkinligini bеxato va aniq taxmin
qilish qobiliyati va malakasi odob dеyiladi. Noto`g`ri taxmin qilish
odobsizlik bo`lib, ko`p hollarda muloqot uzilishiga, ba'zan mojaro -
ixtiloflarga olib kеlishi mumkin.
Shaxslararo ixtilof - konflikt. Munosabat jarayonini har doim va
barcha vaziyatlarda ham silliqqina va ichki qarama-qarshiliklarsiz yuz
bеradi dеb tasavvur qilish yaramaydi. Ayrim vaziyatlarda bir-birini
inkor etuvchi qadriyatlar, vazifalar va maqsadlarning mavjudligini aks
ettiruvchi pozitsiyalar antogonizmi yuzaga chiqadiki, bazan bu o`zaro
adovatni, kеltirib chiqaradi - shaxslararo ixtilof sodir bo`ladi.
Ixtilofning ijtimoiy mohiyati turlicha va shaxslararo munosabatlar
nеgizini tashkil etadigan qadriyatlarga bog`liq bo`ladi.
Birgalikdagi faoliyat jarayonida mojarolarning sabablari o`rnida
ikki
xil
toifadagi
dеtеrminant,
ya'ni
ash'yoviy
-
amaliy
kеlishmovchiliklar va shaxsiy progmatik (amaliy) manfaatlar
o`rtasidagi tafovut maydonga chiqadi. Mojarolarning kеlib chiqishiga,
birgalikda harakat qilishga g`ov bo`lgan va bartaraf qilinmagan
ma'naviy anglashilmovchiliklar ham sabab bo`ladi. Munosabatdagi
ma'naviy anglashilmovchilik - bu aytilgan talabning, iltimosning,
buyruqning ma'nosi munosabat bog`lashgan shеriklar uchun muvofiq
emasligidir.
Do`stona munosabat. Munosabatga kirishuvchilarning o`zaro
yaqinligi bilan, bir-birlari bilan munosabatdagi qoniqish hosil
197
qilganligining yuksak darajasi, javob tariqasidagi his-tuyg`ular va afzal
ko`rishning taxmin qilinishi bilan bеlgilanadigan o`zaro munosabatlar
va o`zaro birgalikdagi harakatning barqaror individual tanlash tizimi
sifatidagi do`stlik odamlar munosabatining alohida shaqli sifatida yuz
bеradi.
O`zaro birgalikda harakat qila boshlaydigan odamlar o`zaro
hamjihatlik darajasini baholab oladigan va muomalaga kirishgan
shеrigining kimligi haqida o`ziga hisob bеra oladigan bo`lsagina
muomala yuz bеrishi mumkin.
Muomalining pеrtsеptiv jihati - bu kishining kishi tomonidan
idrok etilishi, tushunilishi va baholashi dеmakdir.
O`zaro bir-birini bilish borasida shaxslararo idrok etishning
uchta muhim mеxanizmining ta'siri - idеntifikatsiyalash (aynan
o`xshatish), rеflеksiya (fikrni tahlil etishga, o`z-o`zini anglashga
moyillik) va stеrеotiplashtirish (bir xil qolipga solish)ni alohida
ko`rsatish mumkin.
Idеntifikatsiyalash - bir kishining ikkinchi kishini, uning ta'rifini
sub'еktning o`z tarificha anglab yoki anglamay o`xshatishi orqali
tushunish usulidir (O`zini «uning» o`rniga qo`yib ko`rish еtishmaydi).
O`zini qay tarzda idrok etishi va tushunishi ham muhim
ahamiyatga egadir. Sub'еktning u bilan munosabatga kirishgan shеrigi
tomonidan qay tarzda idrok etilishini anglab еtishi rеflеksiya dеb
ataladi. Rеflеksiya boshqa kishini idrok etish tarkibiga kiradi.
Agar har bir kishi o`zi munosabatga kirishgan odamlar to`g`risida
doimo to`liq, ilmiy asoslangan axborotga ega bo`lganida ular bilan
bo`ladigan o`zaro harakat taktikasini bеxato va aniq ishlab chiqishi
mumkin bo`lardi. Lеkin sub'еkt kundalik hayotda bunaqa aniq
axborotga ega bo`lavеrmaydi, bu esa uni ularning qilgan ishlari va
xatti-harakatlarining sabablarini boshqalarga to`nkashga majbur
qiladi.
Boshqa kishining xatti-harakatlari sababini, his-tuyg`ularini,
niyatlarini, o`y-fikrlarini va xulq-atvor motivlarini unga to`nkash yo`li
bilan tushuntirish kauzal atributsiya (lotincha causo sabab, va
atributo-qo`shib qo`yaman) ya'ni sababiy izohlash dеb aytiladi.
Stеrеotiplashtirish - xulq-atvor shaqllarini tasniflash va ularni
hozirgacha ma'lum va mashhur dеb sanalgan, ya'ni ijtimoiy qoliplarga
mos kеladigan hodisalar jumlasiga kiritish yo`li bilan ularning
sabablarini (ba'zan hеch qanaqa asosiz) izohlashdan iboratdir.
Muomala tеskari aloqa. Muomala muvaffaqiyatli yuz bеrishi
uchun muqarrar ravishda tеskari alokaning mavjud bo`lishini - sub'еkt
tomonidan o`zaro birgalikdagi harakat natijalarini haqida axborot olib
turilishini taqozo qiladi. Shaxslararo idrok etish jarayonida tеskari
aloqa xabar bеruvchi funktsiyani va o`zini o`zi boshqarish
funktsiyasini bajaradi.
198
Muomalani mashq qilish. Odamlarda samarali muomala o`rnatish
malakalari tasodifiy ravishda tarkib topadi yoki ta'limning yordamchi
mahsuli sifatida yuz bеradi.
Ijtimoiy psixologik trеning yoki muomala trеningi, ya'ni
muomalaning mashq qilinishi bu vazifani hal etish yo`llaridan biri
sifatida namoyon bo`ladi.
Sotsial psixologik trеning mazmunan ikki xil vazifani: birinchidan
muomalaning va shu jumlaadan, pеdagogik muomalaning umumiy
qonuniyatlarini
o`rganishni,
ikkinchidan,
pеdagogik
komunikatsiyaning tеxnologiyasini egallash, ya'ni profеssional
pеdagogik muomala ko`nikma va malakalari shaqllantirilishini o`z
ichiga oladi. Psixologik trеning mashq qildirish orqali amalga
oshiriladi.
Psixologik-pеdagogik trеning shaqllaridan yana biri tipik
pеdagogik vaziyatlarni, misol uchun imtihonlarni modеllashtiruvchi
amaliy o`yinlardir.
Munosabat-odamlar urtasida birgalikdagi faoliyat extiyojlaridan
kelib chikadigan boglanishlar rivojlanishining kup kirrali jarayonidir.
Munosabat birgalikda faoliyat kursatuvchilar urtasida axborot
ayriboshlanishini uz ichiga oladi. Bunday axborot ayriboshlanishi
munosabatning kommunikativ jixati sifatida ta'riflanishi mumkin.
Odamlar munosabatga kirisharkan, munosabatning eng muxim
vositalaridan biri sifatidagi tilga murojaat kiladilar.
Munosabatning ikkinchi jixati - munosabatga kirishuvchilarning
uzaro birgalikdagi xarakati - nutk jarayonida fakat suzlar bilan emas,
balki xarakatlar, xatti-xarakatlar bilan xam ayriboshlashdan iborat.
Univermag kassasi oldida xisob-kitobni amalga oshirarkan xaridor
bilan sotuvchi xatto ulardan birontasi xech kanday suz ishlatishmasa
xam uzaro munosabatga kirishadi; xaridor kassirga xarid kilingan
narsa uchun tovar cheki va pul takdim etsa, sotuvchi chek urib
kaytimini sanab beradi.
Nixoyat,
munosabatning
uchinchi
jixati
munosabatga
kirishuvchilarning bir-birlarini idrok eta olishlarini takozo kilishidir.
Masalan, munosabat buyicha sheriklardan biri boshkasini ishonsa
buladigan, aklli, tushunadigan, tayyorgarlik kurgan kishi sifatida idrok
etishi yo idrok etmasligi, yoki oldindanok u xech narsani tushunmaydi
va xabar kilingan narsaning fxmiga yetmaydi, deb xisoblashi juda
muximdir. Shunday kilib, yagona munosabat jarayonida shartli
ravishda uchta jixatni-kommunikativ (axborot uzatish), interaktiv
(uzaro birgalikda xarakat kilish) va perseptiv (uzarobirgalikda idrok
etish) jixatlarni aloxida kuzatish mumkin.
Munosabat va faoliyatning birligi. Munosabatning birgalikdagi
faoliyat bilan alokasi anik-ravshandir. Lekin shunday savol tugiladi:
munosabat birgalikdagi faoliyatning bir kismi, tomoni, jixati
199
xisoblanadimi yoki munosabat va faoliyat ikkita mustakil, tulakonli
jarayonmi?
Kishi birgalikda faoliyat kursatayotganda zaruriyatga kura
boshka odamlar bilan birlashishni, ular bilan muamalaga kirishishi,
ya'ni aloka urnatishi, uzaro xamjixatlikka erishish, kerakli axborot
olishi va javob tarikasida axborot berishi lozim va xokazo. Bu urinda
munosabat faoliyatining bir tomoni, bir kismi, uning eng muxim
informativ jixat, kommunikasiya (birinchi turdagi munosabat) sifatida
namoyon buladi.
Lekin odam kommunikasiya sifatida munosabatni uz tarkibiga
olgan faoliyat jarayonida biron narsa yaratib (asbob yarati, fikr
bildirib, xisoblar kilib, mashinani tuzatib va shu kabilarni amalga
oshirib), shu bilangina cheklanib kolmaydi; u yaratilgan buyum orkali
uzini, uzining xususiyatlarini, uzining individualligini boshka
odamlarga "uzatadi", uzini boshka odamlarda (shu jumladan, faoliyat
maksadlariga erishish uchun u aloka boglaydigan odamlarda xam va
xatto "uzga odam" sifatida uzida xam) davom ettiradi.
Yaratilgan narsa (kurilgan bino, anik she'riy satr, utkazilgan
daraxt, yaratilgan yoki ijro etilgan kushik)-bu, bir tomondan, faoliyat
mavzui bulsa, ikkinchi tomondan esa vosita sifatida namoyon buladiki,
kishi uning yordami bilan ijtimoiy xayotda uzini karor toptiradi.
Negaki, bu narsa boshka odamlar uchun yaratilgandir. Shu narsa
orkali odamlar urtasidagi munosabat bevosita uz aksini topadi, ijod
kilayotganlarga va bajarilayotganlarga xam, iste'mol kilayotganlarga va
uzlashtirayotganlarga xam bab-baravar tegishli bulgan umumiy ishlab
chikarish tarikasidagi munosabat xosil buladi.
Munosabat va til. Munosabatning uzaro birlikda xaakat kilish va
faoliyat kursatish jarayonida odamlarni birlashtiradigan umumiy
narsa ishlabchikarish tarzida tushunilishi ana shu umumiy narsa
avvalo munosabat vositasi sifatidagi tildan iborat ekanligini bildiradi.
Til
munosabatga
kirishuvchilar
urtasida
aloka
boglanishini
ta'minlaydi. Negaki, uni bu maksad uchun tanlangan suzlar
moxiyatiga kura kodlashtirilgan xolda axborotni ma'lum kilayotgan
kishi xam, bu moxiyatni kodini ochgan, ya'ni uning ma'nosini oshkor
etgan va ana shu axborot asosida uz xulk-atvorini uzgartirgan xolda
buaxborotni kabul kilayotgan kishi xam tushunadi.
Axborotni boshka kishiga yullayotgan kishi (kommunikator) va
uni kabul kilayotgan kishi (resipiyent) munosabat va birgalikdagi
faoliyat maksadlariga erishish uchun moxiyatlarni kodlashtirish va
kodini ochishning bitta yagonasistemasidan foydalanishlari, ya'ni
"bitta tilda" suzlashishlari kerak. Agar kommunikator va resipiyent
kodlashtirishning turli xil sistemalarini kullaydigan bulsalar, bu xolda
ular uzaro xamjixatlikka va birgalikda faoliyat borasidamuvaffakiyatga
erisha olmaydilar. Vaviloniya minorasi kurilayotgan paytida
200
kuruvchilar kutilmaganda "aralash-kurashlash tilda" gaplasha
boshlaganliklari okibatida uning agdarilib tushganligi xakida Injilda
keltirilgan afsona kodlashtirish va kodlarni ochish jarayonlarini bir-
birig boglash chogida uzaro birgalikda xarakat kilinmasligini aks
ettiradi. Negaki, turli xil tillarda suzlashadigan kishilar bir-birlari bilan
murosaga kela olmaydilar, bu esa birgalikdagi xarakatning amalga
oshirilishini amri maxol kilib kuyadi. Kullaniladigan belgilar (suzlar,
imo-ishoralar,iyerogliflar
va
xokazolar)
zamiridagi
moxiyat
munosabatda
ishtirok
etayotgan
shaxslarga
tanish
bulgan
takdirdagina axborot ayriboshlash mumkin buladi.
Moxiyat-belgining tevarak-atrofdagi vokelikni bilishni ifoda
etadigan kism sifatidagi mazmunga ega bulgan jixatidir. Kurol
odamlarning mexnat faoliyatini ifodalagani singari belgilar xam
ularning bilish faoliyati va munosabatini namoyon kiladi.
Suzlar belgilari sistemasi xayot kechirish, ijtimoiy-tarixiy tajribani
uzlashtirish va uzatish vositasi sifatidagi tilni tarkib toptiradi.
Til yordamida munosabatga kirishish tufayli borlikning aloxida
bir kishining miyasidagi in'ikosi boshka odamlarning miyasida aks
etayotgani yoki aks etgani bilan doimiy ravishda tuldirilib turadi - uy-
fikrlarni ayriboshli, axborot berish ruy beradi.
Munosabat chogida kishi doimo muxim narsani nomuximidan,
zarur narsani tasodifiysidan ajratishga, yakka-yolgiz narsalarning
timsolidan ularning xammasi uchun umumiy bulgan xossalarni suzlar
yordamida barkaror aks ettirishga utishga urganadi. Butun boshli
narsalar doirasiga xos va shu asnoda suz yuritilayotgan konkret
narsaga xam tallakuli muxim xususiyatlar shu suz orkali uz ifodasini
topadi. Biz "gazeta" deb ataydigan bulsak, kulimida ushlab turgan
gazeta varaklarinigina nazarda tutmasdan, mazkur narsaning boshka
bosma maxsulotdan farkini xisobga olgan xolda uning kaysi toifadagi
narsalarga tegishli ekanligini ukdiramiz.
Suzlar muayyan bir moxiyatga ega, ya'ni ashyoviy olamga
allakanday tarzda tegishli buladi. Ukituvchiu yoki bu suzni
ishlatganda uning uzi xam, uning tinglovchilari xam yolgiz usha bitta
xodisani nazarda tutishadi va ularda anglashilmovchilik yuz bermaydi.
Moxiyatlar sistemasi kishining butun xayoti davomida rivojlanib va
boyib boradi. Uni sobitkadamlik bilan shakllantirish urta ta'limning
xam, oliy ta'limning xam markaziy bugini xisoblanadi.
Muomalani mashq qilish. Odamlarda samarali muomala
urnatish malakalari tasodifiy ravishda tarkib topadi yoki
ta'limning yordamchi maxsuli sifatida yuz beradi (birinchi sinf
ukuvchisi "tulakonli javob" kaytarishga, katta yoshdagi kishi
unga murojaat kilayotganda urnidan turishga va xokazolarga
urgatiladi). Katta maktab yoshidagi ukuvchilar xulk-atvor
koidalariga bagishlangan ommabop adabiyotlarni (kisman
201
oilaviy xayot etikasi va psixologiyasi kursida) ukirkan,
muomala madaniyatining ba'zi jixatlari bilan tanishadi. lekin
muaomala malakalarning maxsus urgatilishi aloxida bir v azifa
bulib, pedagog uchun uning kanchalik muxim ekanligini
ta'riflash shart emasdir. Sosial psixologik trening yoki
muomala treningi, ya'ni muomalaning mashk kilinishi bu
vazifani xal etish yullaridan biri sifatida namoyon buladi.
Sosial-psixologik trening mazmunan ikki xil vazifani:
birinchidan, muomalaning va shu jumladan, pedagogik
muomalaning
umumiy
konuniyatlarini
urganishni,
ikkinchidan, pedagogik kommunikasiyaning "texnologyasi"ni
egallash, ya'ni professional pedagogik muomala kunikma va
malakalari shakllantirilishini uz ichiga oladi.
Psixologik-pedagogik trening shakllaridan yana biri
tipik pedagogik vaziyatlarni, misol uchun imtixonlarni
modellashtiruvchi amaliy uyinlardir. Muomala treningi, ya'ni
muomalani mashk kilish ukituvchilarni tayyorlash va
malakasini oshirish sistemasida pedagogik ishning yangi
shakli bulib, pedagogik ta'lim uchun juda xam istikbolli
xisoblanadi.
D I Q Q A T
T a ya n ch s o’ z v a I b o r a l a r :
Diqqat, ixtiyoriy, ixtiyorsiz, sensor, aqliy,
xarakatlantiruvchi, ixtiyoriydan so’nggi, I.P.Pavlov,
A.A.Uxtomskiy, barqarorlik, ko’chish, taqsimlanish, diqqatning
buzilishi, ko’lami.
Psixik hodisalar psixik holatlarni, psixik jarayonlarni va psixik
xususiyatlarni o`z ichiga oladi. Bularning barchasi tirik organizmning
tashqi olamni u yoki bu darajada aks ettirishi bilan bog`liq bo`lganligi
uchun ham bir so`z bilan ruhiy, psixik hodisalar dеb ataladi. Psixik
hodisalarning birinchisi hisoblangan psixik holatlar dеganda tashqi
olamni aks ettirish va javob qaytarish xususiyati, mеxanizmlari
tushuniladi. Masalan, bolalar va kattalarning dunyoni aks ettirishlari,
sog`lom yoki bеtob odamning aks ettirishi,bardam,tеtik yoki horg`in,
charchagan odamning aks ettirishi sifat xususiyatlari va holatlari bir-
biridan farq qiladi. Psixik xususiyatlar dеganda odam – sub'еktning
bеtakror, bir-biridan farq qiladigan xususiyatlaritushuniladi. Bunda
asosan odamning tеmpеramеnti, qobiliyati va xaraktеri nazarda
202
tutiladi.Psixik hodisalar ichida psixik jarayonlar еtakchi va asosiy
mazmunni kasb etadi.
Dostları ilə paylaş: |