O‘zbekiston tarixi (IV asrdan XVI asrgacha)

Mug‘ qal’asi
da, Sharqiy Turkistondagi 
Tur fan shahri 
yaqinida, Samarqandning qadimiy xarobasi 
Afro siyob
da qayd etib o‘rganilgan. Ularda Sug‘dning siyosiy 
tarixi, huquq va qonunlari, iqtisodiy va diniy e’tiqodlari xu su-
sida muhim ma’lumotlar keltirilgan.
Sug‘dda o‘g‘il bolalar besh yoshga to‘l 
gach, yozuv va 
hisob ga o‘rgatilar, so‘ngra ular 20 yoshga kirganlarida savdo 
ish la rini o‘r ga nish uchun o‘z ga mamlakatlarga jo‘natilar edi.
Shuningdek, bu davrda 
turkiy run 
(ko‘k turk) xati ham 
keng qo‘l lanilgan. Turk lar ning bu yozuvi biri ikkinchisiga tu ta -
shib ketadigan 38–40 harflardan iborat edi. U tosh va yog‘och-
larga o‘yib yozishga nihoyatda qulay edi. Qadimgi 
ko‘kturk 
bitiklari 
(
Kultegin 
va 
Bilga xoqon 
bi tik lari) Oltoy va Sharqiy 
Turkistondan tash 
qari, Yettisuv, Farg‘ona va Zarafshon 
vodiylaridan topilib, o‘rganilgan. Ular qabrtoshlar, sopol va 
metall buyumlar, yog‘och hamda tanga pullarga bitilgan.
Diniy e’tiqodlar
.
VI–VII asrlar
da O‘rta Osiyoda 
zardush­
tiylik, buddaviylik, nasro 
niylik, moniylik, qam 
(shomoniylik) 
kabi bir nechta mahalliy va boshqa o‘lkalardan kirib kel gan din-
lar mavjud bo‘lgan. Aholining ko‘p 
chiligi 
zardushtiylik 
dini ga 
e’tiqod qil gan.
* Ilk o‘rta asrlarda yurtimizda sug‘d, xorazm, toxar 
va turkiy run (ko‘kturk) yozuvlari mavjud bo‘lgan.
Sug‘d yozuvi

---

24
Manbalarda ta’rif etilishicha, Toxariston aholisi budda 
diniga e’tiqod qilgan. Toxa riston Markaziy Osiyoda 
budda
va 
moniylik
dinlarini tarqalishi va rivojida muhim ahamiyat kasb 
etgan. O‘rta Osiyo xalqlarining mafkuraviy hayotida 
moniy 
dini 
ham keng yoyilgan edi. Moniy dini ta’limoti bo‘yicha 
olamning ibtidosi ikki qarama-qarshi yaratuvchi – 
yorug‘lik 
va 
ezgulik 
ham da 
zulmat 
va 
yovuzlik
dan ibo ratdir. 
Ibo dat
, 
ro‘za
, 
sadaqa 
moniy dini ning