O‘zbekiston tarixi (IV asrdan XVI asrgacha)

“jamoa yerlari” 
hisob lan -
gan.
 
Ular asosan lalmikor va tog‘oldi yerlaridan iborat bo‘l gan.
 
Iqto mulki.
 
X asr
da yirik mansabdorlarning davlat oldidagi 
xizmati uchun yer va suvdan iborat katta-katta mulklar in’om 
qilina boshlaydi. Bunday mulk 
“iqto”, 
unga ega bo‘lgan 
mulk dorlar 
“muqto” 
yoki 
“iqtodor” 
deb yuritilardi. 
Iqto
tarzida esa ayrim viloyat yoki shaharlar va tumanlar hadya 
etilgan. 
Iqto
dastavval asosan oliy tabaqa zodagonlar: sulola 
a’zolari – amir zodalar va yirik mansabdorlarga in’om etilgan. 
Iqto mulklari
avvalda bir umrga emas, balki ma’lum muddatga 
berilib, nasldan naslga o‘tkazilmagan. 
Iqtodorlar
o‘ziga in’om 
qilingan hududlarda yashovchi aholidan olinadigan soliqlarning 
ma’lum qismini yig‘ib olish huquqiga ega bo‘lganlar.
Barzikor-qo‘shchilar.
 
IX–X asrlar
da katta yer egalari 
kadivarlarni 
ishlatishdan ko‘ra, o‘z yerlarini qishloq jamoa-
larining kam yerli a’zolariga ijaraga berishni afzal ko‘ra dilar. 
O‘sha zamonda ijarachilar 
“barzikor” 
yoki 
“qo‘sh chilar” 
deb atalardi. Davlat soliqlari (xiroj va ushr) yer egasidan ham, 
qo‘shchilardan ham alohida-alohida olinar edi.
Somoniylar hokimiyatining inqirozi.
 
Somoniylarning 

---

52
har biy yurishlari, hukmron sulolaning ichki nizolari, mahalliy 
ho kim larning boshboshdoqlik harakatlari borgan sari avj olib 
bordi. Oqibatda mamlakatda iqtisodiy tanglik sodir bo‘ldi. Hatto 
harbiylar, shu jumladan, amirning muntazam turk sarbozlari 
qo‘shiniga maosh to‘lash uchun mablag‘ topilmaydi. Bunday 
og‘ir ahvoldan chiqish uchun 
942-yilda 
aholidan ikki marta 
soliq undirib olinadi. Behad tartibsizlik mamlakatda vaziyatni 
yanada keskinlashtirib, aholi turli tabaqalarining hokimiyatga 
qarshi qo‘zg‘alishiga sabab bo‘ladi.
Siyosiy vaziyat