«O’zbеkistоn tеmir yo’llаri» aj

II-BOB. MOLEKULYAR FIZIKA VA TERMODINAMIKA
Asosiy formulalar

Ideal gazlar Mendeleyev-Klapeyron holat tenglamasiga bo’ysinadi:

bunda P-gazning bosimi, V-uning hajmi, T-absolyut temperature, M-gazning massasi,
μ - bir kilomol gazning massasi , R – universal gaz doimiysi, - nisbat kilomollar sonini beradi.
Xalqaro birliklar sistemasida gaz doimiysining son qiymati ga teng
Dal’ton qonuniga ko’ra gaz aralashmasining bosimi ularning parsial bosimlari yig’indisiga, y’ani har bir gaz alohida olinganida mavjud temperaturada bir o’zi butun hajmni to’ldirgandagi bosimlar yig’indisiga teng bo’ladi
Gazlar kinetik nazariyasing asosiy tenglamasi quyidagi ko’rinishga egadir:

Bunda n - hajm birligidagi molekulalarning soni - bitta molekula ilgarilanma harakatining o’rtacha kinetik energiyasi, m - molekulaning massasi va  – molekulaning o’rtacha kvadratik tezligi.
Bu kattaliklarni quyidagi formulalardan aniqlash mumkin.
Hajm birligidagi molekulalar soni

bunda Bol’tsman doimiysi, Avogadro soni. va
 bo’lganligi uchun, bo’ladi.
Molekula ilgarilanma harakating o’rtacha kinetik energiyasi:

Molekulaning o’rtacha kvadratik tezligi:

Shu bilan birga
Molekulalarning issiqlik harakat energiyasi (gazning ichki energiyasi)

bunda i – molekulaning erkinlik darajasi.
C molekulyar va c solishtirma issiqlik sig’imlari quyidagicha o’zaro bog’langandir:

O’zgarmas hajmdagi gazning molekulyar issiqlik sig’imi

O’zgarmas bosimdagi 
Barometrik formula gaz bosimining og’irlik kuchi maydonida balandlikka qarab kamayishini ifodalaydi:

Bunda  ga - zning h balandlikdagi bosimi, -  gazning h=0 balandlikdagi bosimi,
g- og’irlik kuchining tezlanishi. Bu formula taqribiydir, chunki balandliklarning farqi katta bo’lganda T temperaturani bir hil deb bo’lmaydi.
Gaz molekulasing erkin yugurish yo’lining o’rtacha uzunligi

Bunda  o’rtacha arifmetik tezlik, - har bir molekulaning qolgan molekulalar bilan vaqt birligi ichida o’rtacha toqnashishlar soni, σ - molekulaning effektiv diametri va n- hajm birligidagi molekulalar soni.
Barcha molekulalarni vaqt birligi ichida bir birlik hajmda umumiy to’qnashishlar soni quyidagiga teng:

Diffuziya natijasida vaqt ichida ko’chirilgan massa M quyidagi tenglamadan aniqlanadi:

Bunda yuza ga tik yo’nalishdagi zichlik gradiyenti, D- diffuziya koeffitsiyenti bo’lib, quyidagiga teng:

Bu yerda - o’rtacha tezlik, molekula erkin yugirish yo’lining o’rtacha uzinligi.
Gazning  vaqt ichida ko’chirilgan harakat miqdori gazdagi ichki ishqalanishning kuchi F ni aniqlaydi:

Bunda  yuz ga tik yo’nalishdagi gaz oqimining tezlik gradient, η - ichki ishqalanish koeffitsienti (dinamik yopishqoqlik)

Issiqlik o’tkazuvchanlik natijasida vaqt ichida ko’chirilgan issiqlik miqdoriga teng

Bunda  yuza  ga tik yo’nalishdagi temperatura gradienti, K- issiqlik o’tkazuvchanlik koeffitsienti bo’lib,

ga teng.
Termodinamikaning birinchi qonuni quyidagi ko’rinishda yozilishi mumkin

bunda – gazga berilgan issiqlik miqdori, – gaz ichki energiyasining o’zgarishi va gazning hajmi o’zgarganda uning bajargan ishi. Gazning ichki energiyasining o’zgarishi

bunda dT- temperaturaning o’zgarishi. Gazning hajmini o’zgarganda bajargan ish

Gazning hajmi izotermik o’zgarganda bajargan ish

Adiabatik jarayonda gaz bosimi bilan hajmining o’zaro bog’lanishi Puasson tenglamasibilan ifodalanadi


bunda