O‘zbekistonda fanlararo innovatsiyalar va 16- son ilmiy tadqiqotlar jurnali

O‘ZBEKISTONDA
 
FANLARARO
 
INNOVATSIYALAR

VA 
16-
SON

ILMIY
 
TADQIQOTLAR
 
JURNALI
20.02.2023
buyrug`i bilan ulkan qoyatoshga o`yib yozilgan hozirgi Eronning Kirmonshox shahrida 
joylashgan Behistun qoyatosh yozuvlari ahamiyati yuksakdir. To`g`ri ushbu qoyatosh 
tasvirlarida O`rta Osiyo hududida aynan ilk davlat birlashmasi asos solinishi haqida 
yakdil fikrlarga keladigan xulosa qilinmasada, ammo Vohamizning xususan Qadimgi 
Xorazm, Qadimgi Baqtriya va Qadimgi Sog`d davlatlari haqida qimmatli manbalari va 
bu vohalardan keltirilgan qimmatbaho toshlar, ahamoniylar davlatiga tobe sifatida 
Baqtriya tuyakashlarining ulug` shoxanshoxga o`lpon olib kelayotgan tasvirlari qayd 
etilgan.[Struve, 1968] Qadimgi Baqtriya hududida ilk davlarchilikning paydo bo`lishi 
va qaror topishi qadimgi yunon-rim muarrixlari tomonidan ham e`tirof etiladi. 
Xususan, bular jumlasiga Geradot [Stronovskovo,1972], Diodor, [Tolstov, 1938] 
Pompey Trog, [Pompey Trog I.] Arrian,[Arrian VI, 24] Ksenofondlar [ Ksenofond 
I]o`zlarining o`sha davrlarida yozib qoldirgan asarlarida Qadimgi Baqtriya haqida 
ma`lumotlarni uchratishimiz mumkin. Shuni ta`kidlash lozimki, yuqoridagi sanab 
o`tilgan muarrixlar Qadimgi Baqtriyaning tabiati, iqlimi, serunum voha va vodiylari va 
geografik joylashuv o`rni va hattoki aholisi xususida ham so`z boradi. 
XIX asrning so`ngi yillarida hamda XX asr boshlarida sovetlar tomonidan ham 
Markaziy Osiyo tarixini o`rganish va arxeologik ekspeditsiyalar tashkil etish etish 
borasida bir necha qadamlar tashlanishi kuzatiladi. Xususan, Rtveladze, I. M. 
Dyankonov, [Dyankonov 1954] V.V. Bartold, [Bartold, 1915] S. P. Tolstov, 
[Tolstov,1948] E.E. Kuzmina, [Kuzmina,1978] I. V. Sarianidi, [Sarianidi,1972] hamda 
sovetlar davrida arxeologik qazishmalar olib brogan tadqiqotchilar A. A. Asqarov, T. 
Sh. Shirinov, A. A. Abdullayevlar tomonidan O`zbekiston mintaqasining janubiy 
mintaqalarida aynan Surxondaryo viloyatida bir necha arxeologik ekspeditsiyalar olib 
borilib Sopolli madaniyatining bir necha majmualalrini ochishga muvaffaq 
bo`lishdi.[Asqarov,1977] A. S. Sagdullayev [Sagdullayev,1987] o`zining 1987-yildagi 
Qadimgi Baqtriyaning tarixi va aholisining ijtimoiy-madaniy tarixiga bag`ishlangan 
risolasida eng dolzarb masala sifatida Qadimgi Baqtriya davlati misolida Markaziy 
Osiyo hududida tashkil etilgan ilk davlat birlashmalari va ularning siyosiy tuzumi aosiy 
o`rin olgan. Shimoliy Baqtriya hududida qaror topgan Sopolli madaniyati 
tarixshunosligiga nazar tashlar ekanmiz, o`tgan asrning 60-yillaridan toki 1991-
yillargacha, shuningdek 1991-yilllardan hozirgi kungacha bir necha o`nlab va hattoki 
yuzlab ilmiy nashrlar, maqolalar, kitoblar bosmadan chiqqanini kuzatishimiz mumkin. 
Markaziy Osiyoda davlatchilik tarixi va davlat tuzilishi xususidagi ilmiy nashrlar 
orasida Sh. B. Shaydullayev tomonidan 2007-yilda Samarqandda akademik darajasini 
olish uchun yozilgan doktorlik dissertatsiyasida birinchi prezidentimiz tomonidan 
tarixchilar e`tiboriga havola etilgan yagona savol: O`zbek davlatchiligi tarixi qachondan 
boshlanadi? Qabilidagi umumiy savollariga zabardast arxeolog tomonidan aniq va 
yakdillik bilan javob qaytarildi. Ustoz o`zining Sopolli madaniyatining majmualariga 
uyushtirilgan 25 yillik arxeologik izlanishlari natijasida Sopolli madaniyatining “shox” 
yodgorligi deb atalmish Jarqo`ton misolida isbotlab berib, bir necha olimlarning 
fikrlarning ilmiy haqqoniyligini yo`qqa chiqardi. Xususan Sopolli madaniyatining 

---