О‘zbekistonda ta’lim tizimi

Madrasa va talabalar soni

	madrasa va talabalar soni	maktab va о‘quvchilar soni	qorixona va о‘quvchilar soni	jami qorixona	о‘quvchi
Marg‘ilon	57-838	428-7340	21-395	229	1701
Qо‘qon	45-6929	301-4210	100-604
Namangan	40-1324	371-7121	50-306
Andijon	30-996	428-6756	44-320
О‘sh viloyatida	10-304	176-2851	14-76

Bulardan tashqari 6154 masjid mavjud edi. Bizning xalqning 2% gina savodli degan fikr bо‘htondan boshqa narsa emas. Fikrimizning isboti uchun Turkiston о‘lkasidagi xalq bilim yurtlari 3-inspektori V.Navkinning chor xukumatining maorif vaziri D.A.Tolstoyga 1896 yil 8 mayda yо‘llagan maktubdan ayrim satrlarini keltiramiz: “E’tiboringiz uchun ushbu xabarni yetkazishni lozim deb bilamanki, ayni paytda Turkiston о‘lkasidagi oliy maktab madrasalargina xalq bilim yurtlari 3-inspektorning rahbarligidadir. Quyi maktablar bu inspektorning rahbarligi doirasidan tashqarida, ularning nihoyatda kо‘pligi sababli hali sonini olishga muvaffaq bо‘linmadi, menga topshirilgan inspeksiya ishlarida maktablarning soni haqida aniq ma’lumot yо‘qligining boisi shunda”. S.Gramenitskiy ta’kidlaganidek: “О‘lka bosib olingach ruslar bu yerda juda kо‘p maktablar kitoblar borligini kо‘rdilar, ularda arab alfavitida ona tili о‘qitilishiga, xat-savodni egallash musulmon dini bilan uyg‘unlashib ketishiga guvoh bо‘ldilar”

Ta’lim tizimi deb muayyan mamlakatning ichki va tashqi siyosatiga ta’sir kо‘rsatuvchi hamda ma’lum bir qoidalar asosida tashkil etilgan barcha ta’lim-tarbiya muassasalarining tuzilishiga aytiladi. О‘zbekistonda ta’lim tizimi mamlakatning barcha fuqarolariga ta’lim, tarbiya berish kasb-hunar о‘rgatishning asoslarini belgilaydi hamda har kimning bilim olishdan iborat konstitusiyaviy huquqlarini ta’minlashga qaratilgan.
Ta’lim tizimi asosida barcha fuqarolar о‘zlarining xohishlariga qarab, umumiy, о‘rta maxsus, kasb-hunar va oliy ta’lim va mutaxassisliklarni egallashlari uchun keng imkoniyatlar yaratilgan.
О‘zbekiston Respublikasi ta’lim tizimi quyidagilarni о‘z ichiga oladi:
Davlat ta’limi standartlariga muvofiq ta’lim dasturini amalga oshiruvchi davlat va nodavlat ta’lim muassasalari;
Ta’lim tizimining faoliyat kо‘rsatishini va rivojlanishini ta’minlash uchun zarur bо‘lgan tadqiqot ishlarini bajaruvchi ilmiy pedagogik muassasalar;
Ta’lim sohasidagi davlat boshqaruv organlari, shuningdek, ularga qarashli korxonalar, muassasalar va tashkilotlar.
О‘zbekiston Respublikasi ta’lim tizimi yagona va uzluksizdir.
I. Barcha ta’lim muassasalari davlat ta’lim standartlari asosida tashkil etiladi va nazorat qilinadi. Ta’lim standartlariga muvofiq ta’lim dasturlarini amalga oshiruvchi davlat va nodavlat muassasalari shaklida olib boriladi. Davlat muassasalari О‘zbekiston xukumatining mablag‘i hisobidan tashkil qilinadi ya’ni barcha amalga oshiriladigan о‘quv ishlari, amaliyotlar, о‘quv-moddiy baza, kadrlarga tulanadigan va boshqa mablag‘lar davlat tomonidan ta’minlanadi. О‘qiydigan о‘quvchi talabalarga stipendiya, yotoqxona va boshqa tomondan ijtimoiy himoyalanadi.
Nodavlat ta’lim muassasalari esa nodavlat tashkilotlar, xо‘jaliklar, dehqon-fermer, qо‘shma korxonalar, fuqaro, homiylar yoki xorijiy tashkilotlari tomonidan tashkil etaladi. Barcha о‘quv-tarbiyaviy ishlar, kadrlar tayyorlash о‘sha homiylarning mablag‘i hisobidan tashkil qilinadi. Ammao ta’lim mazmuni davlat ta’lim standartlari talabalariga javob berishi talab etiladi.
II. Ta’lim tizimining faoliyat kо‘rsatish va rivojlanishni ta’minlash uchun zarur bо‘lgan tadqiqot ishlarini bajaruvchi ilmiy-pedagogik muassasalarga esa quyidagilar: ta’lim tizimining rivojlanishini ta’minlovchi ilmiy tadqiqot institutlari, laboratoriyalar, oliy о‘quv yurtlarining ilmiy ishlarini muvofiqlovchi xodimlar, ilmiy-pedagogik faoliyat bilan shug‘ullanuvchi pedagoglar, professorlar va boshqalar kiradi. Masalan, Pedagogika, psixologiya, kimyo, matematika, fizika va hokazo. Bu muassasalarxalq xо‘jaligining qaysi sohalari bо‘lishidan qat’iy nazar shu sohalar bо‘yicha tadqiqot ishlari bilan shug‘ullanadi. Oqibatda ta’lim tizimi rivojlanadi va davlatga, jamiyatga naf keltiradi.
III. Ta’lim sohasidagi davlat boshqaruv organlari, shuningdek ularga qarashli korxonalar, muassasalar va tashkilotlarga esa quyidagilar kiradi: Tarmoq sohalaridagi vazirliklar, viloyat xokimiyat boshqaruv organlari, tuman xalq ta’limi bо‘limi, maktablarning rahbarlari, maktablar, bolalar bog‘chalari, uylari, dam olish sanatoriyalar, kutubxona, texniklar, tabiatshunoslar, temiryо‘l stansiyalar va hokazo.
IV. О‘zbekiston Respublikasining ta’lim tizimi yagona va uzluksizdir talabi esa О‘zbekistonda ta’lim tizimi bitta, о‘ziga xos, mos shuning uchun u yagona degan ma’no tushunilishi kerak. О‘zbekiston ta’lim tizimi boshqa davlatlardan nusxa olmasdan, о‘z tajribasi va boshqa rivojlangan mamlakatlar tajribasidan foydalangan holda ishlab chiqilgan va hayotda qо‘llanilmoqda. О‘zbekiston Respublikasi ta’lim tizimining uzluksizligi deyilganda barcha fuqarolarga ma’lumot ixtisoslik berilishida uzluksizlik, о‘zaro bog‘liklik saqlangan bо‘lib u darajasiga qarab biror mutaxassislikni tayyorlashni nazarda tutadi. Barcha ta’lim muassasalari о‘zaro uzviy uyg‘unlikda bog‘langan. Masalan, Umumiy о‘rta ta’lim bilan о‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limning bog‘lanishini kо‘rsatish mumkin. О‘quvchi avval umumiy о‘rta ta’limni oladi, sо‘ng esa о‘rta maxsus kasb-hunar ta’limida davom ettiradi va hokazo.