O’zbekistonda to’liq va samarali bandlik muommosi Reja: Kirish
Yüklə 49,75 Kb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Hududiy ishsizlik
- Turg’un ishsizlik
|
Texnologik va hududiy ishsizlik majburiy ishsizlik turlari hisoblanadi.
Texnologik ishsizlik ishlab chiqarishning amal qilishida texnologik usullar bir- birining o’rniga kirib kelishi bilan birga boradi. Ularning ichida asosiylari mexanizatsiya, avtomatlashtirish, robotlashtirish va informatsion texnologiyani qo’llash hisoblanadi. Hududiy ishsizlik tarixiy, demografik, madaniy, milliy va ijtimoiy – psixologik xarakterdagi bir qator kompleks omillagar bilan bog’liq. Yashirin ishsizlik uchun ish kuni yoki ish haftasi davomida to’liq band bo’lmaslik xarakterli. U o’z ichiga ishchi kuchining ishlarining to’liq hajmini bajarmaydigan bir qismini oladi. Turg’un ishsizlik mehnatga layoqatli aholining ish joyini yo’qotgan, ishsizlik bo’yicha nafaqa olish huquqidan mahrum bo’lgan va faol mehnat faoliyatiga hech qanday qiziqishi bo’lmagan qismini qamrab oladi. «To’liq bandlilik» tushunchasi iqtisodiyotda ishsizlikning mutloq mavjud bo’lmasligini bildirmaydi. Iqtisodchilar friktsion va tarkibiy ishsizlikning bo’lishini tabiiy deb hisoblaydi, shu sababli «to’liq bandlilik» ishchi kuchining 100 % dan kamini tashkil qiluvchi miqdor sifatida aniqlanadi. Aniqroq aytganda, to’liq bandlilik sharoitida ishsizlik darajasi friktsion va tarkibiy ishsizlar soniga teng bo’ladi. Tsiklik ishsizlik nolga teng bo’lganda, to’liq bandlilik sharoitidagi ishsizlik darajasiga erishiladi. «To’liq bandlilik» sharoitidagi ishsizlik darajasi ishsizlikning tabiiy darajasi deb ham ataladi. Ishsizlikning tabiiy darajasi bilan bog’liq bo’lgan milliy ishlab chiqarishning real hajmi, iqtisodiyotning ishlab chiqarish salohiyatini ko’rsatadi. Shamsiddinov N. 4. Ishchi kuchini qayta taqsimlashning bozor mexanizmi. Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozining bandlik va ishsizlikka ta’siri. Neoklassik maktab konsepsiyasi A.Smitning klassik nazariyasi qoidalari asosida shakllantirilib, D.Gilder, A.Laffer, M.Feldstayn, R.Xoll kabi bir qator olimlarning fikr-mulohazalari orqali namoѐn bo‘ladi. Bu maktab namoyandalari ishchi kuchi bozorini maxsus qonunlarga bo‘ysunuvchi aloqalar tizimi sifatida ko‘rib chiqib, ular bozor mexanizmi orqali boshqarilishini ta’kidlaydilar. Ish haqi darajasi ishchi kuchining narxi sifatida ko‘rsatiladi. U ishchi kuchi talab va taklifiga ta’sir ko‘rsatib, ular o‘rtasidagi nisbat va zarur muvozanatni ta’minlaydi. Ishchi kuchining narxi bozor kon’yunkturasiga tezlik bilan javob qaytaradi, ya’ni bozordagi talab va taklifning o‘sishi ѐki kamayishiga qarab o‘zgaradi. SHunga ko‘ra, ishchi kuchi bozoridagi taqchillik ѐki takli ortiqchaligi ish haqi darajasini o‘zgartirish orqali bartaraf etiladi. Ishchi kuchi bozorining klassik modeli uning o‘zini-o‘zi tartibga solish tamoyiliga asoslanadi. Keynscha maktab vakillari ishchi kuchi bozorini harakatsiz, o‘zgarmas tizim sifatida baholab, unda ishchi kuchining narxi qat’iy belgilangan bo‘lishini ta’kidlaydilar Bandlik va ishsizlik darajasi, ishchi kuchiga bo‘lgan talab, real ish haqi darajasi kabi asosiy ko‘rsatkichlar ishchi kuchi bozori orqali emas, balki tovar va xizmatlar bozoridagi samarali talab miqdori orqali belgilanadi. Ishchi kuchi bozorida esa faqat ish haqi darajasi va unga bog‘liq bo‘lgan ishchi kuchi taklifi miqdori shakllanadi. Biroq ishchi kuchi taklifi amaldagi bandlikning shakllanishida etakchi rol o‘ynamay, balki faqat uning ish haqining muayyan hajmidagi eng yuqori mumkin bo‘lgan darajasini tavsiflaydi. Ishchi kuchiga bo‘lgan talab yalpi talab, investitsiya va ishlab chiqarish hajmi orqali Neoklassik maktabi vakili William Stanley Jevons Shamsiddinov N. tartibga solinadi. 3 Ishchi kuchi ham bozor iqtisodiyotida oldi-sotdi ob’ekti bo‘lganligi sababli mehnat bozorida unga talab va taklif vujudga keladi. Ishchi kuchining bozor narxi ish xaqi bo‘lib, bu yollanib ishlovchilarga ma’lum vaqtda bajarilgan ishning miqdori va sifatiga qarab to‘lanadi. Ishchi kuchiga talab mehnat unumdorligiga bog‘liq bo‘lib, u doimo o‘zgarib turadi. Ishchi kuchiga talab boshqa sharoitlar o‘zgarmasa, ish haqi darajasiga bog‘liq bo‘ladi, ya’ni ish xaqi yuqori bo‘lsa, unga talab qisqaradi, agar u pas bo‘lsa, aksincha, talab ortadi. Ish beruvchilar ish xaqini kamaytirishga, yollanib ishlovchilar uni oshirishga harakat qiladi, chunki har qanday tovar egasi uni yaxshi narxda pullashga xarakat qiladi. Ammo ish haqi ortgan sharoitda ham ishchi kuchiga talab ko‘payishi mumkin, chunki bunda ish haqiga nisbatan mehnat unumdorligi tezroq ortib borishi yuz beradi. Natijada ish haqiga ketgan qo‘shimcha sarfni mexnat unumdorligining ortishi qoplaydi va hatto uning tejalishiga ham olib keladi. Ishchi kuchiga talab va uning o‘zgarishi. 3 McConnell, Brue. Economics: principles, problems and policies. 17 th edition. America, New York: McGraw-Hill, 2008. page 96 Y 9000 8000 7000 6000 5000 4000 3000 2000 1000 Yüklə 49,75 Kb. Dostları ilə paylaş:
|