O‘zbekistonning eng yangi tarixi (Oliy o‘quv yurtlari nomutaxassis fakultet talabalari uchun) Darslik Toshkent 2021

4.
 
O‘zbekiston xalq xo‘jaligining yangi istiqbollari. 
Mamlakat rahbari tomonidan 2019-yil O‘zbekistonda “Faol investitsiyalar va 
ijtimoiy rivojlanish yili” deb e’lon qilindi. Bu boradagi Davlat Dasturiga muvofiq, 
mamlakatda biznes va xususiy tadbirkorlik rivojini rag‘batlantirish, hududlar, tuman 
va shaharlarni kompleks va mutanosib holda ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiy ettirish, 
investitsiyaviy muhitni yaxshilash orqali mamlakatimiz iqtisodiyoti tarmoqlari va 
hududlariga xorijiy sarmoyalarni faol jalb etish masalalari keng o‘rin olganligi 
istiqbolda kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni yanada taraqqiy ettirish vazifasini 
qo‘ymoqda. 2017-yilda ko‘zlangan rejaga muvofiq sanoatni (5440 ta loyihada 131 
mingta ish o‘rni bilan), qishloq xo‘jaligini (8430 loyihada 55,8 mingta ish o‘rni bilan) 
va xizmat ko‘rsatishni (11 mingta loyiha 69,5 mingta ish o‘rni bilan) rivojlantirish 
bo‘yicha viloyatlar, tumanlar va shaharlar hokimliklarining faoliyati kuchaytirildi. 
Kelajakda mamlakatda qishloq xo‘jalik sohasi bilan bog‘liq 25 mingga yaqin 
investitsiya loyihalarini amalga oshirish hisobiga, 256,4 mingdan ortiq ish o‘rinlari 
tashkil etishga erishilishi ko‘zlangan. 
Vaholanki, mamlakatda to‘g‘ridan-to‘g‘ri investitsiyalarni jalb qilish uchun 
qulay investitsiya muhitini shakllantirish maqsadida iqtisodiyotni liberallashtirish, 
davlat boshqaruvini isloh qilish, tadbirkorlik sub’yektlari faoliyatiga aralashuvni 
cheklash, litsenziyalash va ruxsat berish tartib-tamoyillarini qisqartirish hamda 
soddalashtirish maqsadida 2018-yil 1-avgustda “O‘zbekiston Respublikasida 
investitsiya muhitini tubdan yaxshilash chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi Prezident 
Farmoni e’lon qilindi. Farmonda investitsiya muhitini yanada yaxshilash, 
to‘g‘ridan-to‘g‘ri investitsiyalarni jalb etishni rag‘batlantirish, investitsiyalarning bu 
boradagi davlat siyosatining izchilligiga bo‘lgan ishonchini mustahkamlashga asosiy 
urg‘u berilgan. Unda, shuningdek, qator yillar mobaynida sohadagi dolzarb 
muammolar ko‘rsatib o‘tilgan bo‘lib, ular orasida, ayniqsa, joylarda, investorlarning 
qo‘llab-quvvatlanmasligi, bu borada tegishli vazirlik va idoralar faoliyati aniq 
muvofiqlashtirilmaganligi bilan bog‘liq byurokratik to‘siq va g‘ovlar hali ham 
mavjudligi, soliq yukini kamaytirish va investorlar uchun soliqqa tortish tizimidagi 
muammolar hamda ularni bartaraf etish yuzasidan aniq vazifalar belgilangan. 
Agar raqamlarga murojaat qilsak, 2017-yilgacha 90 dan ziyod mamlakatning 
xorij mablag‘lari ishtirokidagi 4 mingdan ziyod korxonalari faoliyat yuritgani ma’lum 
bo‘ladi. Har yili jalb qilinayotgan investitsiyalarning 20 foizini xorij investitsiyalari 
va kreditlari tashkil etgan. Masalan, mamlakatimizning investitsion loyihalami 
amalga oshiruvchi asosiy chet el hamkorlariga “General motors” , “Boing” , 
“Xonevell” , “Eyrbas” , “MAN” , “Klaas” , “Knauf” , “Lemken” , “Nestle” , “Teknip” 
, “ABB” , “Maksam” , “Isuzu” , “Itochu” , “Mitsibisu” , “Xitachi” , “Marubeni” , 
“Xyunday” , “Samsung” , “Eldji” , “Lotte kemikal” , “Xuavey” , “Si en Pi Si” , 

---

114 
“SITIK” va boshqa ko‘plab kompaniyalar kiradi. 
2017-yilgacha O‘zbekiston iqtisodiyoti deyarli olti martaga, aholining real 
daromadlari esa to‘qqiz martaga yaqin o‘sdi. Aholi jon boshiga ichki yalpi mahsulot 
ulushi 6,9 martagacha ortdi, bu esa O‘zbekistonga o‘rta darajadagi daromadli 
davlatlar qatoriga kirish imkonini berdi. 
O‘sha paytda jahon banki reytingiga binoan iqtisodiy darajasiga ko‘ra, 
O‘zbekiston 190 mamlakat orasida 63 o‘rinni egalladi. Butunjahon iqtisodiy forum 
bahosiga ko‘ra, 2014 va 2015 yakuni va 2016-2017-yillar o‘sish prognozlari bo‘yicha 
O‘zbekiston dunyoda eng tez rivojlanayotgan beshta davlatdan biri hisoblanishi qayd 
qilingan. Iqtisodiy o‘sishning yuqori sur’atlari aholi o‘rtasida daromadlarni nisbatan 
mutanosib ravishda taqsimlanishini ta’minlagan edi. 
O‘zbekiston o‘z mustaqilligini qo‘lga kiritgach, 2002-yilgacha respublikaga 
12 mlrd AQSh dollaridan ortiq investitsiya kiritilgan. Yoki xorijlik fuqarolar va 
tashkilotlar tomonidan tashkil qilingan qo‘shma korxonalarga jalb qilingan 
investitsiyalar ulushi 2000-yildagi 6,9 %dan 2001-yilda 26,0 %ga, ya’ni 3,7 baravar 
oshgan. Respublika bo‘yicha 2007-2011-yillarda umumiy investitsiyalar hajmida 
xorijiy investitsiyalar ulushi 22-25 %ni tashkil qildi. 
Lekin hali ham xorijiy investitsiyalarni jalb etishni ko‘ngilagidek, deb 
bo‘lmaydi. Agar mustaqillik yillaridagi statistik ma’lumotlarga e’tibor qaratilsa, 
jumladan, 2002-yilgacha respublikaning 31 tumanida xorijiy investitsiyalar 
ishtirokida birorta ham korxona tashkil etilmagan edi. Agar 2000-yilning boshida 
143,5 ming korxona mavjud bo‘lsa, 2002-yilda yurtimizda 240 mingta o‘rta va kichik 
korxonalar faoliyat ko‘rsatgan. Shulardan 85 mingtasi fermer xo‘jaliklaridir. Xususiy 
sektor aholining 30 %ini ish bilan ta’minladi. Xususiy korxonalarni YaIMdagi ulushi 
35 % bo‘lgan. Tashqi iqtisodiy faoliyat milliy banki huzurida maxsus tashkil etilgan 
kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sub’yektlarining eksportini qo‘llab-quvvatlash 
jamg‘armasining roli esa bu borada oshib bormoqda. Jamg‘arma tomonidan 
tadbirkorlik sub’yektlariga o‘z tovar va xizmatlarini tashqi bozorlarga chiqarish 
bo‘yicha huquqiy, moliyaviy va tashkiliy xizmatlar ko‘rsatilgan. O‘zaro tuzilgan 
shartnomalar asosida 2015-yili qiymati 840 million dollardan ziyod tovarlar eksport 
qilingan. Jamg‘arma ko‘magida 2016-yilda tadbirkorlik sub’yektlari tomonidan 1 
milliard 250 million dollar miqdoridagi eksport shartnomalari tuzilgan. 
Ushbu ko‘rsatkich O‘zbekistonning bugungi imkoniyatlari nuqtayi nazaridan 
olib qaraganda albatta past. Shu boisdan, Prezident o‘zining “Tanqidiy tahlil qat’iy 
tartib intizom va shaxsiy javobgarlik - har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi 
bo‘lishi kerak” nomli kitobida muhim vazifalardan biri sifatida - 
“O‘ztadbirkoreksport” va “O‘zsanoateksport” aksiyadorlik jamiyatlari, shuningdek, 
Milliy bank huzuridagi Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sub’yektlarining 
eksportini qo‘llab-quvvatlash jamg‘armasi yo‘nalishi bo‘yicha kichik biznes va 
xususiy tadbirkorlik sub’yektlari eksporti bilan bog‘liq kamida 1 milliard 500 million 
dollarlik eksportni ta’minlashi kerakligini uqtirgan edi. 
Keyingi yillarda qishloq xo‘jaligi mahsulotlari yetishtirish hajmining o‘sishi 
o‘rtacha 67 foizdan kam bo‘lmagan. Birgina 2015-yilda dalalardan 7,3 million 

---

115 
tonnadan ortiq don, 12,8 mln tonnadan ziyod sabzavot va kartoshka, salkam ikki 
million tonna poliz mahsulotlari, qariyb 2,8 million tonna meva, 1,5 million tonnadan 
ziyod uzum mahsulotlari yig‘ishtirib olindi. Go‘sht ishlab chiqarish hajmi 2014-yilga 
nisbatan 106,7, sut ishlab chiqarish 107,1, tuxum ishlab chiqarish 111,1 foizni tashkil 
etdi. Bu qishloq mehnatkashlari, soha mutaxassislari va mutasaddilarining qilgan 
mehnatlarining samarasidir. 2017-yilgacha yurtimizda 160 mingdan ziyod fermer 
xo‘jaliklari faoliyat ko‘rsatayotgan bo‘lib, ularning 36 mingdan ortig‘i ko‘p tarmoqli 
yirik sub’yektlarga aylandi. Buning quvonarli jihati shundaki, ayni paytda ular 
faqatgina dehqonchilik yoki chorvachilik bilan cheklanib qolmasdan, balki 
zamonaviy texnalogiyalar, ixcham qayta ishlash uskunalarini jalb etgan holda 
qo‘shimcha tarmoqlarni o‘zlashtirishga harakat qilishyapti. 
O‘zbekistonda yetishtirilgan meva-sabzavotlarga bo‘lgan talab dunyo 
miqiyosida ortib bormoqda. Shu bois ham hukumat tomonidan istiqbolda oziq- ovqat 
ekinlari maydonlarini kengaytirishga jiddiy e’tibor qaratilmoqda. Ayniqsa, 
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2015-yil 29-dekabrdagi “2016-2020- yillar 
davrida qishloq xo‘jaligini qayta shakllantirish va rivojlantirish chora- tidbirlari 
to‘g‘risida”gi qarori bu boradagi muhim dasturulamaldir. Chunki bu hujjatda tuproq 
unumdorligi nisbatan past, suv ta’minoti og‘ir, kam rentabelli ekin maydonlariga 
paxta va g‘alla o‘rniga meva sabzavot, kartoshka, moyli, ozuqabop ekinlar ekish 
vazifasi belgilab berildi. Ularning amalga oshirilishi natijasida boshoqli don 
yetishtirish hajmi 8,5 mln tonnaga oshirildi, kartoshka yetishtirish 35 %ga, 
sabzavotlar 30 foizga, meva va uzumni 21,5 foizga, go‘sht yetishtirish 26,2 foizga, 
baliq yetishtirish 2,5 martaga ko‘paydi. 
Shuni qayd etish kerakki, mamlakatimizda ishlab chiqarilayotgan yalpi qishloq 
xo‘jalik mahsulotining 40 foizdan ortig‘ini chorvachilik mahsulotlari tashkil etadi. 
Chorvachilik sohasida ham erkin bozor mexanizmlari shakllantirilgani, ko‘plab 
imtiyozlar berilayotgani natijasida chorva mollari bosh soni va chorvachilik ishlab 
chiqarish hajmi muttasil ortib boryapti. Chorvachilik fermer xo‘jaliklarini 
rivojlantirish, ularda naslli qoramollar podasini ko‘paytirish maqsadida keyingi 10 yil 
mobaynida Polsha, Avstriya, Gollandiya, Germaniya kabi mamlakatlardan 60 
mingdan ko‘proq naslli qoramollar olib kelindi. 
Bugungi kunda agrar sohada salohiyatli kadrlar tayyorlash masalasi ham 
muhim hisoblanadi va hali bu borada qator muammolar borligini ham ta’kidlash 
o‘rinli. 
Agrar sohada zamonaviy fan-texnikani puxta biladigan trener-o‘qituvchilarni 
tayyorlovchi maxsus kurslarning muttasil ishlab turganligiga qaramay, yuqorida 
ko‘rsatilgan o‘qitish tizimlarida mahoratli, bilimli pedagog kadrlarning yetishmasligi 
ham dolzarb muammolardan biridir. 
Shu boisdan yoshlarning agrar sohada biznes tashabbuslari, startaplari, 
g‘oyalari va loyihalarini ro‘yobga chiqarishga ko‘maklashish va qo‘llab- quvvatlash, 
band bo‘lmagan yoshlarni mehnat bozorida talab yuqori bo‘lgan mutaxassisliklar va 
biznes yuritish ko‘nikmalariga o‘qitish, umuman, yoshlarning ijtimoiy-iqtisodiy 
faolligini oshirish orqali ulaming bandligini ta’minlashga qaratilgan “Yoshlar - 

---

116 
kelajagimiz” Davlat dasturi qabul qilindi. Shuningdek, “Har bir oila - tadbirkor” 
dasturi doirasida ularning oila a’zolariga issiqxona tashkil etish, qoramol, parranda 
sotib olish va tadbirkorlik faoliyati uchun 3 yillik muddatga, 6 oylik imtiyozli davr 
bilan, yillik 7 
%
stavkasi miqdorida kreditlar ajratilishi o‘qituvchilarning jamiyatdagi 
mavqeyini oshirishga xizmat qiladi.