O’zbekistonrespublikasi oliyvao’rtamaxsusta’limvazirligi namangandavlatuniversiteti biologiya kaferdrasi

Arxey Yerasida hayotning rivojlanishi.
Arxey Yerasi 900 mln yil davom etgan. Bu Yera davrida ilk bor tirik organizmlar paydo bo’lib, ular organik moddalar hisobiga getYerotrof usulda oziqlanganlar. O’sha davrdagi hayot evolyutsiyasining muhim o’zgariShlaridan biri bu yer yuzida fotosintez hodisasining paydo bo’liShidir. Natijada organizmlar, hayvon va o’simliklar dunyosiga ajrala boShlagan. Dastlabki fotosintezlovchi organizmlar prokariot ko’k-yaShil suv o’tlari tsianofitlar bo’lgan. TSeanofitlar va keyinchalik paydo bo’lgan eukariot, yaShil suv o’tlari organizmlarida fotosintez jarayonining bo’liShi natijasida atmosfYeradagi Yerkin kislorod ajralib chiqib turgan. Bu jarayon aYerob Sharoit da yaShovchi baktYeriyalarning paydo bo’liShiga olib kelgan. Arxey Yerasining oxiri va pratYerazoy Yerasining boShlarida ikkita katta evolyutsion o’zgariSh ro’y bYergan ya’ni jinsiy ko’payiSh jarayoni va ko’p hujayrali organizmlar paydo bo’lgan. Bu ikkita evolyutsion o’zgariShning ya’ni aromorfozning mohiyati nimadan iborat?
Jinsiy jarayonning paydo bo’liShi ya’ni ikki jinsiy hujayralarning qo’ShiliShi natijasida cheksiz xromosomalar kombinatsiyalari kuzatilib, yangi organizmlarni o’zgarayotgan taShqi muhit Sharoit iga moslaShiSh xususiyatlarini oShiradi, hamda ularning yaShaSh uchun kuraShdagi imkoniyatni kuchaytiradi. Diploidli organizmlar hamda genetik turli tuman bir hujayrali eukariotlarning paydo bo’liShi bir tomondan bir biriga o’xShaSh bo’lmagan hujayralarning hosil bo’liShiga sabab bo’ladi. Ana Shunday hujayralar koloniyalarga birlaShadi. Keyinchalik kaloniyaga birlaShgan hujayralar alohida-alohida vazifalarni bajariShga moslaShib boradilar, ya’ni yangi ko’p hujayrali organizmlarning paydo bo’liShiga olib keladi. Koloniyali ko’p hujayrali organizmlardagi hujayralar o’rtasidagi vazifalarning taqsimoti dastlabki to’qimalar (ektodYerma va endodYerma va boshqalar) hosil bo’liShini tahminlaydi.
To’qimalarning takomillaShiShi hamda ular o’rtasidagi vazifalarning taqsimoti organizmlar tuziliShi va funktsiyalarning o’zgarib murakkablaShiShiga olib kelgan va murakkab tuziliShga ega bo’lgan organizmlar Shakllangan. Dastlabki hosil bo’lgan ko’p hujayrali organizmlarning evolyutsiyasi turlicha kechgan. Ularning ba’zilari o’troq holatda hayot kechiriShga moslaShgan bo’lsalar (bulutlilar tipi singari) qolganlari kipriklari yordamida substratlarda o’rmalab harakatlanganlar. Uchinchilari esa suvda suzib yuriShga moslaShib, ularda og’iz paydo bo’lgan va kovakichlarning hosil bo’liShiga olib kelgan.