O’zbekistonrespublikasi oliyvao’rtamaxsusta’limvazirligi namangandavlatuniversiteti biologiya kaferdrasi

ProtYerazoy Yerasida hayotning rivojlanishi.
Bu Yera 2000 mln yil davom etgan. Yeraning boShlarida yer yuzida kuchli o’zgariShlar bo’lib, quruqlik sathi kengaygan, hamda katta tog’lar hosil bula boShlagan. BaktYeriyalar va suv utlari avj olib rivojlangan.Bu Yerada yaShil suv utlari paydo bo’lib,ular iShtirokida fotosintez jarayonining jadallaShiShi natijasida xavoga Yerkin kislorod ko’prok ajralib chika boShlagan. Qirg’oqqa yaqin joylaShgan suv buylarida yaShovchi suv o’tlari tanasi tabaqalaShib, uning bir qismi substratga joylaShgan.Undagi suv va ozuqa moddalarni ola boShlagan. Ikkinchi qismi esa fotosintez jarayonini bajariShga moslaShgan.Xavoda kislorodning ko’payiShi aYerob baktYeriyalarning paydo bo’liShiga olib kelgan.Bu Yeraning oxirlarida ko’p hujayrali organizmlar, suvo’tlar, kovakichaklilar, xalkali chuvalchanglar,molyuskalar, bug’imoyoklilar va umurtqasiz hayvonlarning boshqa ko’pgina tiplari rivojlangan. Paydo bo’lgan ko’p hujayrali hayvonlar tanasi ikkiyoklama simmetriyaga ega bo’lib, bu ularning tanasini oldingi va keyingi yelka va qorin qismlarga bo’liShini tahminlagan.Oldingi qismida nYerv tugunlari, sezuv organlari bo’lgan yelka qismi esa himoya vositasi funktsiyasini bajargan. ProtYerozoy Yerasining oxiriga kelib dastlabki xordali hayvonlar boSh skeletlilar kenja tipi paydo bo’lgan. Xorda muskullar uchun tayanch vazifasini bajargan, ularda nafas oliSh organi jabra rivojlangan. Yuqorida aytilgan o’zgariShlarning hammasi organik olamning yanada takomillaShiShi uchun asos bo’lgan.
Paleozoy Yerasida hayotning rivojlanishi Paleozoy Yerasida o’simliklar hali suv Sharoit ida yaShagan. Biroq ordovik va silur davrlariga kelib dastlabki quruqlikda yaShovchi o’simliklar-riniofitlar paydo bo’lgan. Bu o’simliklar quruqlikdagi idiShli o’simliklar bilan suvo’tlar orasidagi oraliq Shakldagi organizmlar bo’lgan. Riniofitlarda o’tkazuvchi (idiShlar) sistemasi bo’lgan va dastlabki kuchsiz takomillaShgan to’qimlari yordamida tuproqqa birikib yaShagan. Biroq hali ularda chin ildizlari va navdalari ham rivojlanmagan. Ildizlar vazifasini rizoidlar bajargan. Keyinchalik evolyutsiya jarayonining rivojlanib boriShi tufayli quruqlikda yaShovchi o’simliklarda ularning tanasi organlarga va to’qimalar esa maxsus vazifani bajaruvchi ayrim xillariga ajrala boShlagan.
Devon davrida yer yuzida qurg’oqchilik bo’lgan riniofitlar yuqolib ketgan, ularning o’rnini keng tarkalgan qirq bo’g’imtoifalar, plauntoifalar, qirq quloqtoifalar egallaShgan. ToShko’mir davriga kelib yer yuzining iqlimi iliq va namli bo’liShi sababli, o’simliklar dunyosi yana rivojlangan va urug’li qirqquloklardan qarag’aytoifalar paydo bo’lgan. Qarag’aytoifalarda urug’ning hosil bo’liShi ustunliklarni yaratgan, ya’ni urug’dagi murtak taShqi muhitning noqulay Sharoit laridan saqlangan, ozuqa bilan tahminlangan, diploid xromosomasiga ega bo’lgan. Qarag’aytoiflarda urug’laniSh suv bilan bog’liq bo’lmagan, ular Shamol yordamida changlangan.Urug’lari ko’pincha hayvonlar yordamida tarqaliSh uchun moslaShgan. Ana Shu va Shunga o’xShaSh urug’li o’simliklarning boshqa xil belgi va xususiyatlari ularning yer yuzida keng tarqaliShiga olib kelgan. PYerm davriga kelib yer yuzida iqlim sovuqlaShib namlikning kamayiShi natijasida yirik spora bilan ko’payuvchi o’simliklar o’lib ketgan. Poleozoy Yerasida hayvonot dunyosi jadal rivojlana boShlagan, va ularning turli tuman Shakllari paydo bo’lgan. Kembriy davrida barcha hayvonlar tiplarining asosiy vakillari bulutlilar, korollalar, ignatanlilar, molyuskalar, yirik yirtqich qisqichbaqa chayonlar Shakllangan.