O’zbekistonrespublikasi oliyvao’rtamaxsusta’limvazirligi namangandavlatuniversiteti biologiya kaferdrasi

Kaynazoy Yerasida hayotning rivojlanishi.
Mezazoy oxirida boShlangan tog’larning hosil bo’liSh jarayoni Kaynazoy Yerasiga kelib tuxtaydi. Urta yer dengizi, Kora dengizi va Orol dengizlari ajralib chikadi. Yer yuzida bir tekis ilk iqlim Shakllanadi. YerSharining Shimoliy qismida ninabargli o’simliklar, janubida esa o’rta va iliq iqlimga moslaShgan o’simliklar rivojlanadi. Yevropa kithasining barcha qismi eman, ok qayin, karg’ay, kaShtan va Shu kabi daraxtlardan taShkil topgan o’rmon bilan koplanadi. Tropik iqlim Sharoit ida fikuslar (anjirlar), evkaliptlar, chinniguldoShlar oilasiga mansub o’simliklar o’sgan. Kaynazoy Yerasining turtlamchi davrida (2-3 mln yil oldin) yer yuzining anchagina qismi muz bilan qoplangan. Natijada bu xududlarda issiqsevar o’simliklar janub tomon siljiShadi, yoki ularning ko’pi o’lib ketgan. Ularning o’rniga o’t va buta o’simliklar rivojlana boShlaydi. Katta maydondagi o’rmonlar o’rnini daSht, yarim cho’l va cho’l mintaqalari egallay boShlaydi va hozirgi kundagi o’simliklar uyuShmalari Shakllanadi.
Kaynazoy Yerasida xaSharotlarning diffirentsiatsiyalaniShi (takomillaShiShi) quShlar turlarining jadallik bilan ortiShi, hamda sutemizuvchi hayvonlarning tez va progressiv rivojlanishi kuzatiladi.
Sutemizuvchilarning uchta sinfcha vakillari ya’ni:
1) tuxum quyuvchilar (exidna va urdakburun)
2) xaltalilar;
3) platsentalilar paydo buladi.
Tuxum quyuvchilar sutemizuvchilarning boshqa sinfchalaga bog’liq bo’lmagan holda yura davrida reptiliya vakillaridan kelib chiqqan xaltchali va platsentali sinfchalar vakillari esa bur davrida bita umumiy reptsiyalardan kelib chiqqan. XaSharotxo’r sutemizuvchilar eng soda tuziliShga ega bo’lib, keyinchalik ulardan dastlabki yirtkich primatlar paydo bo’lgan. Primatlardan esa tuyoqlilar paydo bo’lgan. Paleogen davriga kelib, sutemizuvchi hayvonlar vakillari (kitsimonlar) suvda xam hayot kechira boShlaydilar. Neogen davrining oxirga borib, hozirgi paytda yaShovchi sutemizuvchilar oilalarining barchasi uchraydi.Maymunlar guruhiga mansub avstrolopteklardan odam avlodining dastlabki Shoxchalari paydo bo’lgan. 250 ming yil oldin yer yuzining muzliklar bilan qoplaniShi, sovukka chidamli hayvon turining paydo bo’liShiga olib keladi. SHimoliy Kavkaz va Krim Yarim orolida mamontlar, junli nosoroglar, Shimol kiyiklari, kakliklari va Shu kabilar yaShagan. Katta hajmdagi muzliklarning hosil bo’liShi dunyo okean suv satxining hozirgi holatiga nisbatan 85-120 metr pasayib ketiShiga sabab bo’ladi. Natijada SHimoliy AmYerika va SHimoliy Yevraziya matYeriklari ochilib, ular orasida quruqlik ko’prigi hosil bo’lgan (Hozirgi BYereng kurfazida) Yevropadagi Buyuk Britaniya orollari bilan SHimoliy AmYerika matYerigi quruqlik orkali bog’langan. Ana Shu quruqlik ko’priklari orqali turlar migratsiyasi ham bo’lib turgan. Kaynazoy Yerasining turtlamchi davridagi o’zgariShlar inson vakillarining evolyutsiyasiga tahsir kursatgan.