O’zbekistonrespublikasi oliyvao’rtamaxsusta’limvazirligi namangandavlatuniversiteti biologiya kaferdrasi

Mezazoy Yerasida hayotning rivojlanishi.
Mezazoy Yerasida tog’lar hosil bo’liSh jarayoni davom etgan.Oltoy va Shu kabi tog’lar paydo bo’lgan. Yer Sharining ko’pchilik qismida hozirgi tropik mintaqaga o’xShaSh iliq iqlim Shakllanadi. Bu Yeraning oxirlarida dengiz va okean hajmlari kamayib quruqlik maydoni biroz kengayadi. Bu Yeraning trias davrida gigant qirqquloqlar,daraxtsimon qirqbug’im va plaunlar o’lib ketadi. Ochik urug’li o’simliklar ko’payib yer yuzida keng tarkaladi. Yura davriga kelib, urug’li qirqquloqlar o’lib, dastlabki yopik urug’lilarning vakillari paydo buladi, va ular yer yuziga keng tarqala boShlaydi. Bu o’simliklarning tez va keng tarqaliShiga, ularda kuchli rivojlangan o’tkazuvchi sistemaning hosil bo’liShi, gul, xaSharotlar yordamida chetdan changlaniShi, murtakning zahira oziq moda bilan iShonchli tahminlaniShi, qo’Sh urug’laniSh natijasida trdiploid endospYermning hosil bo’liShi, urug’ning qattiq pust bilan koplaniShi kabi xususiyatlari sabab bo’lgan. Hayvonlar orasida bu davrda xaSharotlar va reptiliyalar xukmronlik kilgan. Yura davrida uchuvchi kaltakesaklar havoda ustunlik qilganlar. Bo’r davriga kelib reptilyalarning ixtisoslaShiShi davom etadi va o’lkan xajmga ega bo’lganlar. Ba’zi bir reptiliyalarning og’irligi 50t gacha bo’lgan. Bu davrda gulli o’simliklar bilan birga ularni changlatuvchi haSharotlar xam gullab yaShnagan. Bo’r davrining oxiriga borib tog’lar hosil bo’liSh jarayoni yanada davom etadi, ya’ni Alp, Hind, Ximolay kabi tog’lar paydo bo’lgan. Iqlim sovuydi va suv xavzvlari atrofidagi o’simliklarning areallari biroz kiskaradi. Natijada o’simlikxur va asta sekin yirtkich dinozavrlar xam o’lib ketadi.Fakatgina timsoxlarga uxShaSh yirik reptiliyalar tropik iqlim Sharoit ida saklanib koladi. Bu uzgargan iqlim Sharoit iga issiq qonli hayvonlardan quShlar va sutemizuvchilar bardoSh bYerib rivojlana boShlagan. QuShlar arxezavrlarga o’xShaSh reptiliyalardan paydo bo’lgan. QuShlarning paydo bo’liShi, ular tuziliShida kuzatilgan yirik aramorfoz natijasi hisoblanadi. Reptiliyalardagi aorta yoyining bittasi yukolib uning o’rniga yurakning ung va chap korinchasi o’rtasida to’siqning paydo bo’liShi,kuShlarda kon aylaniShining venoz va artYerioz qon tomirlar sistemasiga ajraliShiga olib keldi. Keyinchalik quShlarda paydo bo’lgan boshqa belgi-xususiyatlari ya’ni tYerisining pat bilan qoplaniShi, oldingi oyoqlarning qanotga aylaniShi, tirnoqli tumShuqlar, havo pufakchalari, quSh nafas oliSh, orqa ichaklarning qisqariShi, ularning uchiShga moslaniShi bo’lib, idioadaptatsiya natijasida ruy bYergan. Sutemizuvchilarning paydo bo’liShi xam yirik aramorfozlar bilan bog’langan. Ana Shunday aramorfozlarga tanasining jun bilan qoplaniShi, turt kamYerali yurakning hosil bo’liShi, artYerial va venoz kon tomirlarining ajraliShi, bolaning ona qornida rivojlanishi va uni sut bilan boqiShi kabilar kiradi. Bundan taShkari boSh miya po’stlog’ining hosil bo’liShi ham yirik aromorfoz bo’lib, uning natijasida sut emizuvchilarda Shartsiz reflekslarga nisbatan Shartli reflekslar ustunlikka ega bo’lgan.