O’zbekiton respublikasi oliy va o’rta talim vaziRLİGİ berdaq nomidagi qaraqolpoq davlat universiteti
Yüklə 405,43 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Bozor imkoniyatlarini o’rganish.
Bozor o’zgarmas emas va doimo uni o’rganishi, savdo imkoniyatlari masalasi bo’yicha malumotlarni taxlil etishni talab qiladi. Bozorni o’rganish maqsadni belgilash va izlanish rejasini tuzishdan belgilanadi. Undan keyin bir necha yil davomida maxsulot sotish natijalari taxlil qilinib, xato va noaniqliklar aniqlanadi, marketing bo’yicha mutaxassislar fikri o’rganiladi. Axborot turli manbaalar: matbuot, reklama, telefon orqali, so’rov anketalari tarqatish va yig’ish vositasida yig’iladi. Anketa so’rovi intervyu olish yoki telefon orqali so’rov o’tkazish bilan to’ldirilishi mumkin. Bozorda mavjud vaziyatni bilgan xolda tashkilotda ishlab chiqarish va taminlov - savdo faoliyatini rivojlantirish bo’yicha tavisiyalar ishlab chiqish mumkin. Tashkilotlar davriy ravishda (yiliga bir necha marta) bozordagi o’z xolatini anqlash lozim. Bozor potentsial sig’imi deganda malum vaqt davomida amalga oshirish mumkin bo’lgan savdo xajmi tushuniladi. Uzoq istiqbol uchun rejalar 15-2g’ yilni, o’rta mudatli 5 yil, qisqa muddatli 1-2 yilga mo’ljallangan bo’ladi. Bozor yangi maxsulot chiqarishda bozor sig’imini aniqlash muxim axamiyatga ega. Bozor sig’imi va konyukturasini o’rganish bilan Tashkilotdan tashqari yoki uning tapshirig’i bilan boshqa xo’jalik xisobida ishlovchi tashkilot (KİTİ, marketing izlanuvlari bo’yicha shirkat) shug’ullanishi mumkin. Xo’jalik xisobi asosida ishlovchi pulli axborot-maslaxat beruvchi bunday tashkilotlar barmog’ini tashkil etish maqsadida muvofiqdir. Bu tashkilotlar o’rtasida raqobat munosabatlari bo’lishi ham muhimdir. Bozorni o’rganish bo’yicha tadqiqotlar olib borish ko’p mablag’ talab etadi, shu sababli mavjud axborot manbaalaridan iloji boricha keng foydalanish lozim. Tadqiqot davomida barqaror qonun va qonuniyatlarni aniqlash muximdir. Bozor sig’imini o’rganish bo’yicha markting izlanishlarini olib borishda raqobatchilar faoliyatini, reklama, savdo siyosatini, tovarlar assortimentini, texnik xizmati, bo’limlartashkiliy tuzilishini taxlil etishni unutmaslik kerak. Bozor bu orzu emas, balki qatiy, bazan shavqatsiz, xayolni tan olmaydigan, o’ylanib qadam bosish lozim bo’lgan xaqiqatdir. Bozor tashkilotlarni demopollashtirish, qatiy raqobat kurashi, tashkilotning butun xo’jalik mexanizmini qayta tashkil etishni, ilg’or texnologiyani joriy qilish, loyixa-konstruktor mutaxassislarning malakasi yuqori bo’lishiga, marketing bo’yicha tajribaga ega bo’lish va boshqalarni ko’zda tutadi. Juda ilg’or g’oya va tajriba konstruktorlik loyixalari mavjud bo’lsa ham, zamonaviy taxnologiyasiz jaxon bozori talablariga javob beruvi maxsulot ishlab chiqarib bo’laydi. Yangi texnologiya sotib olish uchun valyuta ishlab topish kerak. Umumiy xolda bozorni egallash strategiyasi quidagicha bo’ladi: 1. Qator tadbirlarni amalga oshirish xisobiga dastlabki jamg’arish (maqsadni aniqlash, tashkiliy tarkibni takomillashtirish, kadrlarni tayyorlash va malakasini oshirish, ishlab chiqarish intizomini kuchaytirish, mehnat va moddiy xarajatlarni qisqartirish va x.k.). 2. Yangi texnologiyalarni, imkoni bo’lsa qo’shma Tashkilot tuzish yo’li bilan sotib olish. 3. İqtidorli menejer va konstruktorlarni jalb etish yo’li bilan yangi, yuqori sifatli maxsulot ishlab chiqarish. 4. Xalqaro talabga javob beruvchi maxsulot ishlab chiqarish va uni jaxon hamda ichki bozorga olib chiqish. 5. Tashkilotni ulgurji savdo bilan shug’ullana oluvchi yuqori samarali xo’jalikka aylantirish. Bozorni egallash strategiyasi asosiy maqsadga erishishni oliy sifatli maxsulot etishtirish, tashkilotda ishlovchilar turmush farovonligini oshirish, belgilangan ijtimoiy dasturlarni bajarishini taminlashdan iborat. Belgilangan tadbirlar muvaffaqiyatli bajarilishi mehnat jamoasining har bir azosi ishning oxirgi natijasidagi manfaatdor bo’lishiga bog’liqdir. Jamoa moddiy manfaatdorligi ijtimoiy faolligi va javobgarlik xissini oshirishi zarur. Bunga erishish uchun egalariga yiliga 1g’- 15% foyda keltiruvchi aktsiyalar chiqarish kerak. Bozor imkoniyatlrini aniqlash va baholash odatda ko’plab yangi g’oyalarni vujudga keltiradi. Asosiy vazifa-ularning eng yaxshi, tashkilot maqsadlariga to’g’ri keluvchilarini ajratishdan iborat. Masalan, tashkilot bozor imkoniyatlariga baho berish natijasida, eng qiziqarlisi - «bolalar velosipedi» bozori ekanligini aniqladi. Raxbariyat bolalar velosipedini ishlab chiqariluvchi maxsulotlar ro’yxatiga kiritish Tashkilot maqsadiga ham, resurslariga ham to’g’ri keladi deb xisoblashi mumkin. Bunday turdagi tovar mavjud marketing doirasiga to’g’ri keladi. Lekin tashkilot bolalar velosipedi bozori vakillari bilan yaxshi ishlay olishi, istemolchilar bilan yaxshi aloqa o’rnata olish, raqobatchi tashkilotlar ishlab chiqargan velosipeddan xaridorgir velosiped ishlab chiqara olishiga ishonishi kerak. Bunday imkoniyatning har birini bozor xajmi va xususiti nuqtai nazaridan o’rganish zarur. Bu jarayon to’rtta bosqichdan iborat: talabni o’lchash va prognoz qilish, bozorni segmentlarga ajratish, bozorning maqsadli segmentlarini ajratish, tovarning bozordagi o’rnini aniqlash. tashkilot bozor ko’lamini baholash maqsadida unda sotiluvchi bolalar velosipedini aniqlab har bir model sotilish xajmiga baho beradilar. Tashkilot bozorni egallamoqchi bo’lsa bolalar velosipedi bozorining istiqboldagi xajmini bilish ham muhimdir. Bozorni segmentlarga ajratish - bu istemolchilarni extiyojlar, xususiyatlari, xulqidagi farqlariga asosan guruxlarga bo’lishdir. Narxiga qaramay eng yaxshi velosipedlarni stib oluvchi xaridorlar bir vegmentni tashkil etadi. Birinchi xolda narxga etibor beruvchilar boshqa segmentni tashkil etadi. Bozorning har bir segmentini, ularga xos xususiyatlarini o’rganish asosida tasvirlash ularning har birini marketing imkoniyatlari nuqtai nazaridan tashkilot uchun qiziqarli ekanligini baholash zarur. tashkilot bir bozorning bir yoki bir necha segmentiga chiqishga qaror qilishi mumkin. Xaridorlar negabir tovarni xarid qilishini yaxshiroq tushunishi uchun tovarlarning asosiy xususiyatlarini solishtirishi kerak. Solishtirish natijalarini tovarlarni pozitsiyalash sxemasi tarzida keltirish mumkin. Shunday qilib bozor strategiyasini ishlab chiqish tovar ishlab chiqarish uchun muhimdir. Ko’pchilik AQSh kompaniyalarini tadqiq qilish bo’yicha malumotlar u yoki bu tovarga talab shakllanishi va uni istemolchiga etkazib berish amsalasi ishlab chiqarsh va texnologiyasidan muhimroq ekanligini namoyon qiladi. ularning fikriga ko’ra, yangi tovarni ommaviy ishlab chiqarish texnologiyasi masalalarini xal etish ularni bozorda sota olish masalalariga nisbatan ancha oson. İqtisodiy amaliyotda marketing nazaryasidan ijodiy foydalanish tashkilot xo’jalik muxanizmini am xarajat tizimlar tomoniga og’ishtirish, ishlab chiqarishn boshqarishni istemolchilar va jamiyat xayotiy manfaatlariga bog’lashni taminlab berish lozim. |