O`zbekstan Respublikasi Xaliq bilimlendiriw ministrligi

13.3. Jiraw tolg`awlarinda didaktika ha`m filosofiya 
Tolg`awlarda bayan etilgenindey, Mu`yten jiraw el arasinda belgili ka`tquda adamlardan
biri bolg`an. Onin` «el ag`asin sayladim»-dep aytiwina qarag`anda da xalqina qa`dirli qa`riyalardin`
biri bolg`anlig`in an`lawg`a boladi. Mu`yten jirawdin` ayirim tolg`awlarixaliqtin` quwanishli
da`wirlerinde aktiv su`wretlengen.
Sol waqittag`i jiraw shayirlardin` ko`pshiligi batir bolg`ani siyaqli Mu`yten jirawdin` da
batir adam bolg`anlig`i seziledi. Misali:
Sayxun boylap at shaptim,
Sari jaydan oq attim,
Ko`p dushpandi qulattim,
Xaliqti o`zime qarattim.
El ag`asin siyladim.
Elden a`sker jiynadim.
Birigiwge xaliqti,
Ko`p ku`shimdi jiynadim.
Jer tabanin quwirdim.
Ay baltani qolg`a alip,
Arqirap turip juwirdim.
Tez tebeni oq ettim,
Dushpandi joq ettim,
Jelge qulin bayladim,
Qurbim menen oynadim,
Tu`rkstang`a toy berdim...
Doslar menen tabistim.
Ol o`z tolg`awlarinda «Jiydeli baysin» degen bir go`zzal jer haqqinda ko`p aytadi. Biraq,
tilekke qarsi, ol jerdin` qaysi jerde ekenligin aniqlawg`a mu`mkinshilik bolmadi. Tariyxiy
dereklerde «Jiydeli baysin» Surxanda`r`ya wa`layatinda ha`m Xorezm oypatinda da bar. Biz onin`
«qaptalinda ten`izi bar» degen pikirlerne su`wene otirip Aral a`piratin aytqan bolsa kerek - degen
pikirge kelemiz.
Sayxun da`r`ya suwinan,
Ko`ldenen` kesip o`tin`iz,

---

---

- 64 -
Jiydeli baysin ulli jurt,

Ulli jurtqa jetin`iz.
Ba`lent bolar tawlari,
Malg`a jayli o`ris bar.
Qaptalinda ten`izi,
Ishinde baliq oynag`an,
Bekireleri ilaqtay,
Jegen awiz toymag`an
Bir jag`inda da`r`yasi,
Sag`a alg`an batildan,
Dalasinda kiyigi,
O`r qoyanday atilg`an
Mu`yten jiraw do`retpelerinde jawgershilik temasi da a`dewir so`z boladi. Bunda onin`
dushpan menen ayqasip ju`rip jaradar bolip qalg`anlig`i, son`inan dushpan onin` qarindasin alip
ketkenligi haqqinda da so`z boladi. Bul tolg`awdin` syujeti Dospanbet tolg`awlarina a`dewir jaqin.
Misali:
Qayrilip qilish salg`anda,
Qarakerim mert boldi,
Qarindastan ayrildim,
Ju`regime da`rt boldi.
Su`n`gi tiydi sanima
Qatti batti janima,
Talasip emshek emisken,
Tay g`unanday tebisken,
Ayrildim g`oy qarindas
Ko`zden ag`ar selli jas.
Uliwma, Mu`yten jirawdin` do`retpesinin` tematikasi ha`r qiyli bolip keledi. Onin` ha`r
qanday tolg`awi zaman ruwxi menen bekkem baylanisqan bolip, bizdi XVII a`sirdin` sirli
waqiyalarina qaray jetekleydi.