O`zbekstan Respublikasi Xaliq bilimlendiriw ministrligi

8.3. Da`stannin` qurilisi 
Da`stannin` da`slepki to`rt babi onin` (to`rt bab) kirisiw bo`limi bolip, tiykarg`i bo`lim besinshi
baptan basalanadi.
Besinshi bap (40-62 ba`ytler) bilim maqtawi ha`m ja`hilliktin` za`leline, 6-bap (68-86 ba`ytler)
til a`debi, 7-bap (87-110 ba`ytler) du`n`yanin` pa`niyligine, 8-bap saqiyliq ha`m baqilliqqa,
tog`izinshi ha`m oninshi baplar (176-226 ba`ytler) turmis ma`selelerine bag`ishlang`an bolip, 11-bap
(227-235-ba`ytler) kitaptin` epilogi.
Axmed Yugnakiy ilim-marifatti «Hibatul-haqoyiq» tin` orayliq ma`selelerinen biri etip qoydi,
da`stannin` tiykarg`i bo`limi usi ma`sele menen baslanadi. Shayir alim menen ja`hildi bir-birine
qarama-qarsi qoyadi, alim ilim menen baxit-saodat jolin tapsa, ja`hil nadanlig`i sebepli
baxitsizliqlarg`a giripdar boladi, ilim ha`m alimdi qa`dirlew, ilim u`yreniwge tirisiw lazim deydi

---

---

- 41 -
So`z etpekshi edi ja`ne bilimdi,

Joldas bolg`ay sag`an ba`rha` bilimli,
Bilimli adam tura ku`nin`e jarap,
Bilimsiz adamlar, miywesiz daraq
Biri o`tpes pishaq, birewi almas,
Bilimsizler bilimlige ten` bolmas.
Ha`mme waqit bilim kerek jigitke,
Bilimsizler usar maysiz jilikke.
Ilimsizler bolar maysiz su`yektey,
Ishi bop-bos, biraq elge kerektey .
Axmed Yugnakiydin` bul pikirleri, progresiv didaktikaliq ko`z-qaraslari bu`gingi ku`nde u`lken
a`hmiyetke iye. «Hibatul-haqoyiq» didaktikaliq da`stan bolip, a`dep ikramliq ma`seleleri ondag`i
ko`pshilik baplardin` tematikaliq tiykarin quraydi. Shayir til, so`ylew a`debi, saqiyliq, baqilliq,
kemtarliq, arziw-arman-lar haqqinda pikirlerin ortag`a taslaydi. Misali, «jalg`an so`ylew ha`m
o`tirikshiliktin` ziyani» haqqinda:
Jalg`an so`zde ma`ni bolmas jaltirar,
O`tirikshi adam qorqip qaltirar,
Ha`mme waqit jolin tabar tuwriliq,
Jalg`an so`zge sen qalarsan` quwirlip.
Jalg`an so`z- kesellik,tuwri so`z shipa,
O`tirikshi heshkimge etpegen opa.
Shayir ko`rsetiwinshe artiqsha dun`ya baxitsizliq alip keliwi mu`mkin:
Bul dunia na`kitin ya`gu kozgulik,
Ol artuq tila`na` vabod yitgulik.
(Bul dun`yanin` baylig`inan tek iship jep, kiyiwge g`ana jiyna. Basqasi awirliq etedi.)
Axmed Yugnakiy dun`yaparaz ha`m ashko`z adamlardi qatti ashkaralaydi. dun`yada sonday bir
ash ko`z adamlar ko`beyip ketken. Olar arba-arba altinlar arttirip, jiynap bayisada, kiymlerin jamap
kiyip ju`redi. Bul taypadag`i adamlar o`zin de ha`m a`tirapindag`i adamlardi da ashtan o`ltiredi.
Sonin` ushin da ol: bul dun`yada jaqsi jasamaqshi bolsan`, o`zgelerdi aldama. O`z miynetin` menen
g`ana jasa, - dep uqtirmaqshi boladi.
Shayir da`stannin` to`rtinshi bo`liminde saqiyliq ha`m baqilliq haqqinda aytip, saqiyliqti baqilliq
ha`m ziqnaliqqa qarama-qarsi qoyadi, bul ma`selelerge baylanisli pikirlerin basqa baplarg`a da
sin`dirdi, ko`rkem til qurallarinan, ten`ewlerden ha`m xaliq maqallarinan paydalanadi.

---

---

- 42 -