O‘zgaruvchan tokni to‘G‘rilash mexanizmlari

KUCHAYTIRGICHLAR
Kuchaytirgich kirish qutblaridagi signalning kichik o‘zgarishlarini o‘zgarmas tok manbayi hisobiga keskin kuchaytiruvchi mexanizmdir. Signal o‘ziga axborotni mujassam

31-rasm.
lashtirgan elektr kattalik, ya’ni tok yoki kuchlanishdir. Axborot tok yoki kuchlanishning amplitudasi yoki chastotasida ifodalangan (mujassamlangan) bo‘ladi. Demak, kuchaytirgichlar qaysi kattalik kuchaytirilishiga qarab kuchlanish kuchaytirgichi, tok kuchaytirgichi va quvvat kuchaytirgichlariga bo‘linadi. Kuchaytirgichlar qanday chastota oralig‘ida ishlashiga ko‘ra quyidagilarga bo‘linadi:

1. 
   Asta-sekin o‘zgaruvchi signalni bir gers chastotaning kichik ulushlaridan boshlab bir necha kilogersgacha oshirib beradigan kuchaytirgichlar shartli ravishda o‘zgarmas tok kuchaytirgichlari deyiladi.
   

2. 
   Past chastotali kuchaytirgichlar signalining chastotasi 10 Hz–20 kHz oralig‘ida o‘zgaradi.
   
3. 
   Chastota orqali keng kuchaytirgichlar – 1 Hz–10 MHz.
   
4. 
   Saylovchi kuchaytirgichlar – ma’lum bir chastotali signalni kuchaytiruvchi kuchaytirgichlar.
   

Kuchaytirgichlar 10^–6 10^–7 voltli kuchlanish va 10^–14 -j- 10^–6 amperli tokni kuchaytirish xususiyatiga ega. Yarimo‘tkazgichli kuchaytirgichlar, yuqorida ta’kidlab o‘tganimizdek, umumiy emitterli, umumiy bazali va umumiy kollektorli bo‘ladi. Sanoat elektronikasida ko‘pincha umumiy emitterli kuchaytirgichlar qo‘llaniladi. Bu turdagi kuchaytirgichning sxemasi 31-rasmda ko‘rsatilgan va bu sxema quyidagicha ishlaydi.
0 bo‘lganda, ya’ni signal nolga teng bo‘lganda, baza toki I_b o‘zgarmas, kollektor va emitter toki Ik ham o‘zgarmas kollektor-emitter kuchlanishi:

Signalning kirish kuchlanishi turtkisimon o‘zgarganda kollektor toki ham o‘zgara boshlaydi, demak, chiqish kuchlanishi U_chiq = Ik *_ist ning o‘zgarishi ancha katta bo‘ladi, chunki kollektor-emitter tokining o‘zgarishi shu manba hisobiga kuchaytiriladi. Sig‘im S_s chiqish toki i ning o‘zgarmas tashkil qiluvchisini iste’molchi tomon o‘tkazmaydi. Umuman olganda, kuchaytirgichlarning turlari va bajaradigan vazifasi keng doirada o‘zgaradi. Hozirgi vaqtda mikrosxemalar asosida yaratilgan operatsion kuchaytirgichlar ishlab chiqarilmoqda. Bu kuchaytirgichlarning amplituda-chastota xarakteristikasi ularni keng ko‘lamda ishlatish imkoniyatini beradi. Bu kuchaytirgichlarning kuchaytirish koeffitsiyenti (K)103 dan 105 gacha, chastota kuchaytirish oralig‘i (l") 10 dan 100 MHz gacha o‘zgaradi.
Turtki impuls mexanizmlari
Hozirgi zamon texnika va texnologiyasi kundan kunga raqamli uskunalar,
EHM, nazorat mexanizmlari, avtomatik elektr yuritmalar va hokazolar bilan jihozlanmoqda.
Barcha raqamli uskunalarning ishlash prinsipi turtki rejimda ishlovchi mexanizmlarga asoslangan. Turtki impuls deb, qisqa vaqt ichida qiymatini o‘zgartirib turuvchi elektr (tok, kuchlanish, quvvat va hokazo) kattalikka aytiladi. Turtkining shakli 32-rasm, a va b da ko‘rsatganimizdek har xil bo‘lishi mumkin. Turtkini xarakterlovchi kattaliklar: t – davr va turtkining o‘zgarish tezligi; U – chastotadir. Turtkining chastotasi har xil uskunalarda har xil bo‘ladi. Masalan, EHMda bu chastota qancha katta bo‘lsa, EHMning ishlash tezligi shuncha yuqori bo‘ladi. Turtki mexanizmining chastotasi amplituda-chastota egri chizig‘i bilan xarakterlanadi.