O‘zgaruvchanlik xillari va o‘rganish usullari

A b c D AA-to’lqinsimon
aa- silliq
a B c D Ko’zning rangi
X BB- qo’y ko’z
bb- qora ko’z
X
a B c D Kiprikning uzun kaltaligi
a B c D CC-uzun
X cc- kalta
F₁
X
Bo’yning uzun kaltaligi DD- uzun
A b c D dd- kalta

4-topshiriq.

Modifikatsion o’zgaruvchanlik 
Organizmlardagi o’zgaruvchanlik faqat irsiy omillarga bog’liq bo’lmaydi. 
Ko’pgina hollarda organizm yashash muhiti omillari ta'sirida ham o’zgaruvchanlik 
sodir bo’ladi. 
Tashqi muhit omillari ta'sirida vujudga keladigan fenotipik tafovutlar modifikatsion o’zgaruvchanlik deb ataladi. 
Modifikatsion o’zgaruvchanlik populyatsiyadagi ko’pchilik organizmlarga xos.Muhitning bunday ta'sir oqibati 
kelgusi avlodlarga berilmasligi bilan tavsiflanadi. Modifikatsion o’zgaruvchanlik bo’yicha to’plangan ma'lumotlar nuklein kislotalardagi irsiy axborot qanday qilib fenotipda namoyon bo’lishini tushunishga yordam beradi. Shuni ta'kidlash lozimki har qanday tirik mavjudotning morfologik, fiziologik, biokimyoviy belgi- xossalarini majmuasi ya’ni fenotipi faqat otaonadan olingan genlargina emas, balki ma'lum darajada shu organizm rivojlanayotgan muhitning xilmaxil omillari ta'sirida ro’yobga chiqadi. 
Modifikatsion o’zgaruvchanlikga misol qilib gornostay quyon zotidagi yung rangi o’zgarishi bo’yicha qilingan tajriba natijasini keltirish mumkin. Quyonning bu zotida yung oq bo’lib, faqat oyoq uchlari, quloq suprasi, tumshuq uchi, dmi qora rangda. Agar quyonning orqa tomonida uncha katta bo’lmagan qismidagi yunglar ustara bilan olinib, shu quyon harorat pastroq xonada boqilsa yungi qirqilgan joydagi yunglar qora rangda bo’lib o’sib chiqadi. Xuddi shunday hodisani xitoy navro’zguli (Primula sinensis) da ham kuzatish mumkin. Bu o’simlikning qizil gulli formasi odatdagi 150-250 sharoitda rivojlanadi. 
Aksincha o’simlik 300-350 haroratli muhitda o’stirilsa uning gullari oq rangda bo’ladi. Oq gulli navro’zgul uug’lari normal sharoitga ekilsa, urug’lardan rivojlangan o’simliklarning guli qizil angda bo’ladi. Binobarin navro’zgulning gul rangi tashqi muhitdagi haroratga qarab o’zgaradi. 4000 m balandlikka ko’tarilgan alpinistlarning qonida eritrotsitlar soi ikki martaga oshadi, vodiyga qaytganda esa ularda eritrotsitlar soni normal holatga keladi. Ba'zan kimyoviy, fizikaviy mutatsiyalar ta'sirida organizmning fenotipi keskin o’zgaradi va nuqsonli organizm rivojlanadi. Shu singari modifikatsiyalar morfozlar deb ataladi. Organizm belgilarining tashqi muhit omillari ta'sirida genotpga bog’liq holda o’zgarish darajasi reaksiya normasi deyiladi. 
Ba'zi belgilar tashqi muhit ta'siriga ko’proq beriluvchan, boshqalari esa unchalik tashqi ta'sirotga berilmaydigan, nisbatan turg’un bo’ladi. Shunga ko’ra birinchi belgilarning reaksiya normasi keng, ikkinchisiniki tor bo’ladi. Masalan, g’o’za o’simligida mineral ozuqa va namlikning ta'siri natijasida tupdagi ko’saklar 
soni keskin ortishi yoki kamayishi mumkin. Lekin ko’sakning hajmi esa unga nisbatan kamroq o’zgaradi, gultojibargning yoki tolaning rangi o’ta turg’un
sanaladi. Shoxli qoramollarda ozuqaning ta'siri sut miqdoriga ko’proq, sutdagi yog’ miqdoriga kamroq ta'sir ko’rsatadi. Yung rangi esa tashqi muhit ta'siriga berilmaydigan, turg’un belgi hisoblanadi. Binobarin, g’o’zaning hosildorligisigirlarda sut miqdorining reaksiya normasi keng, g’o’zada ko’sakning hajmi, 
sigirlar sutidagi yog’ miqdori belgilarining reaksiya normasi o’rtacha, tola rangining, shoxli qoramollarda yung rangi belgilarining reaksiya normasi nihohatda tor hisoblanadi. 
Modifikatsion o’zgaruvchanlik tabiatda keng tarqalganligi sababli u 
poligenlar ta'sirida irsiylanadimi yoki tashqi muhit ta'sirida hosil bo’ladi.