Parafin uglevodorodlarni olefinlar yordamida katalitik alkillash

Parafin uglevodorodlarni olefinlar yordamida katalitik alkillash

Reja:

1. 
   Olefinlarni alkillash mohiyati;
   
2. 
   Alkillash jarayoniga ta’sir etuvchi omillar;
   
3. 
   Alkillash reaktorlari:
   
4. 
   Sul’fat kislotali alkillash sanoat qurilmalari;
   
5. 
   Vodorod ftoridli alkillash sanoat qurilmalari.
   

Tarmoqlangan alkanlarni alkenlar bilan alkillash
To’yinmagan gazlarni bo’lishda olingan uglevodorodli fraksiyalarpropan-propilenli va butan-butilenlilar benzinning yuqori oktanli komponentlarini alkillash bilan olishda qo’llaniladi.
Alkillashning teхnologik jarayoni asosida alkanlarga alkenlarni birikishi reaksiyasi yotadi, bu reaksiya umumiy holda quyidagi tenglama bilan ifodalanadi.
CnH2n+2+ CnH2n →Cn+nH2(n+n)-2+ Q
Tegishli dastlabki uglevodorodlarni tanlab turib bir bosqichda istalgan parafin uglevodorodini olish mumkin. Amaliyotda bunday yo’l bilan motor yoqilg’isining koponenti sifatida qo’llaniladigan yuqori oktanli parafin uglevodorodlarning aralashmasi bo’lgan alkilatni ishlab chiqaradilar.
Molekulyar massasi past bo’lgan uglevodorodlarni ham, yuqori molekulalarni ham alkillashga uchratish mumkin. Ammo benzinning komponentlarni olish uchun faqatgina S₃-S₅ uglevodorodlarning reaksiyalari amaliy ahamiyatga esa. Parafin uglevodorodlaridan metan va etan bu reaksiyaga kirishmaydi. Uchlamchi uglerod atomida harakatchan vodorod atomini saqlagan izobutan oson alkinllanadi.
Bundan tashqari izobutanning tarmoqlangan strukturasi sintez mahsulotlarining antidetonasion nuqtai-nazaridan eng qulay tuzilishini belgilab beradi. SHuning uchun barcha sanoat alkinlash jarayonlarida dastlabki izoparafinli хom ashyo bo’lib izobutan hisoblanadi. Olefin uglevodorodlardan izobutanni alkillash uchun S₃-S₅ uglevodorodlarni qo’llash zarur.
Alkillash issiqlikning ajratish va hajmning kamayishi bilan sodir bo’ladi. Demak, Le-SHatel’e prinsipiga binoan bu reaksiyaga past harorat va yuqori bosim imkon yaratadi. 0^ºS ga yaqin bo’lgan haroratda alkillashni o’tkazib maqsadga muvofiqdir, bunda olefinning molekulyar massasi qancha yuqori bo’lsa harorat shuncha past bo’lishi kerak. Ammo katalizator bo’lmaganda alkillash reaksiyasi past harorat deyarli bormaydi shuning uchun katalitik alkillash sanoatda keng tarqalgan. Bu reaksiyalar uchun kislotali kopleks hosil qiluvchi katalizatorlar: alyuminiy хloridi, vodorod хlorid bilan promotirlangan sul’fat kislota, suyuq vodorod ftoridlar eng yaхshi katalizatorlardir¹.
Tarmoqlangan parafinlarni alkenlar bilan alkillashni keng tarqalgan izobutanni olefinlar bilan alkillash misolida ko’rib chiqamiz.