Parazitologiyadan amaliy mashg’ulotlar

Rasm 3. Leishmania donovani:

A-xo’jayin xo’jayrasidagi parazitlar; V-leyshmaniyaning suyuqlikdagi xivchinli
shakllari.

Kasallik qo’zg’atuvchi parazitlarni itlardan odamlarga yuqtirishda qon so’ruvchi iskaptoparlar (Phlebotomus)ning roli kattadir. Iskaptoparlarning oshqozoniga tushgan leyshmaniyalar ancha kattalashadi, duksimon shaklga aylanadi va gavdasining oldingi uchidan uzun xivchini chiqib turadi (leptomonad shaklga aylanadi).

Odamda teri leyshmaniozi (shuningdek sharq ko’ydirgisi, avg’on yara, pashshaxo’rda yoki pendinka nomlari bilan ataladi) kasalligining qo’zg’atuvchisi Leishmania tropica hisoblanadi. Ushbu parazitlarni tabiiy manba holida saqlanishida cho’l va chala cho’l zonalarida tarqalgan qumsichqonlar, ba’zan yumronqoziqlar katta rol o’ynaydi. Ushbu kemiruvchi hayvonlarning inida iskaptoparlar ham o’zlariga boshpana topishadi. Ular teri leyshmaniozi bilan kasallangan hayvonlarni chaqib, qonini so’rganda parazitlarni ham o’ziga olib, navbatda boshqa sog’lom kemiruvchilarga yuqtiradi. Xuddi shunday qon so’rish uchun odamning tanasini ochiq joylari (bet, bo’yin, qo’l va oyoqlar, yelka)ga qo’nib, so’lak suyuqligi bilan birga parazitlarni yuqtiradi.
Odamda teri leyshmaniozi iskaptopar chivini chaqqan joyda kichikkina shish paydo bo’lishdan boshlanadi va u sekin-asta (1-1,5 oy) ochiq yaraga aylanadi. Yara 6 oydan bir yilgacha, ba’zan 1,5 yilgacha davom etib, keyin to’zaladi, lekin yara o’rni chandiq bo’lib qoladi.
Visseral va teri leyshmaniozi kasalliklarida odam organizmida immunitet hosil bo’lganligi tufayli, u qayta kasallanmaydi.
Odamlarning leyshmanioz kasalliklariga chalinmasligi uchun eng avvalo iskaptoparlarga qarshi kurashish chora-tadbirlarini ishlab chiqish hamda kemiruvchi hayvonlar va daydi itlarni qirib tashlash kerak.

Rasm 4. Iskaptopar – Phlebotomus papatasii:

1-leyshmaniyani yuqtiruvchi chivin; 2-leyshmaniyaning suyuqlikdagi xivchinli
shakli