G. A. Abbasbəyli, V. Q. Qlıcov, M. X. lyasova

Maya  südünün  qalxma  gücünün  təyini.  Maya  südü 
nümunəsini çini fincana keçirirlər. Nümunənin həcmi onda ma-
yaların  kütlə  konsentrasiyasından  asılı  olaraq  götürülür.  Sonra 
maya  südünə  4q  xörək  duzu  və  35°C-dək  qızdırılmış  100sm
3
 
içməli  su  əlavə  olunur,  qarışdırılır  və  yenə  su  əlavə  olunur. 
Sonra  fincandakı  qarışığın  üzərinə  35°C-dək  qızdırılmış  280q 
ikinci sort buğda unu əlavə olunur və analiz preslənmiş maya-
ların analizində olduğu kimi aparılır. 
Analizi  preslənmiş  mayalarda  olduğu  kimi  filtrlənmiş 
təbəqədə aparmaq olar. 
Maya  südündə  mayaların  kütlə  konsentrasiyasının 
təyini. Mayaların kütlə  konsentrasiyasını filtrlənmiş təbəqə və 
ya bilavasitə maya südündə təyin edirlər. 
Mayaların  konsentrasiyasının  filtrlənmiş  təbəqədə  tə-
yini. Mayaların filtrlənmiş təbəqəsini ±0,01q dəqiqliklə çəkirlər. 
1dm
3
 maya südündəki mayaların konsentrasiyasının 25% quru 
maddəyə  malik  preslənmiş  mayalara  keçmə  hesabatını 
aşağıdakı formula əsasən aparırlar.  
 
 
    
(
)
m
m
m
W
m
−
=
100
2
,
0
ρ
 
                     (20.3) 

 
 
73 
 
burada,  m
m 
-  200sm
3
  maya  südündən  filtrlənmiş  mayaların 
kütləsi, q; W
m 
- filtrlənmiş mayalarda nəmliyin kütlə payı, %. 
Maya  südünün  konsentrasiyasının  daxili  istehsal 
ekspres-nəzarəti  üçün  filtrlənmiş  mayalardakı  nəmliyin  kütlə 
payını təyin etməmək olar. 
Maya  südündə  mayaların  kütlə  konsentrasiyasının  tə-
yini. Südü yaxşıca qarışdırır, temperaturu 20°C-yə çatdırır, ha-
vanı  köpüklərdən  təmizləyir  və  silindrə  tökürlər.  Silindrdə 
köpük və maya südündə hava qabarcıqlarının olması alınan nə-
ticələrin  dəqiqliyini  pozur.  Silindrin  içərisinə  saxarimetr  sa-
lırlar.  Silindrin  daxili  diametri  saxarimetrin  diametrindən  2 
dəfə  çox  olmalıdır.  Saxarimetr  silindrin  divarlarına  toxunma-
malıdır. 
Saxarimetrin  köməyi  ilə  maya  südündəki  quru  maddə-
lərin kütlə payını təyin etməklə 75% nəmliyə malik preslənmiş 
mayalara  uyğun  mayaların  kütlə  konsentrasiyasını  tapırlar. 
Metodun dəqiqliyi ±1,5% və ya 7q/dm
3
 təşkil edir. 
 Nəticə:  Müxtəlif  növ  mayaların  keyfiyyətini  fiziki-
kimyəvi göstəricilərinə görə qiymətləndirmək. 
 
 
LABORATOR YA  Ş  № 21 
 
MAYALARIN OSMOHƏSSASLIĞININ TƏY N  
 
Mayaların  osmohəssaslığı  dedikdə,  onların  yüksək  os-
motik  təzyiq    altında  öz  fermentativ  aktivliyini  saxlamaq 
xassəsi başa düşülür. 
Mühitin osmotik təzyiqindən asılı olaraq, duzlu və duz-
suz  xəmirlərdəki  mayaların  qalxma  gücünün  qiymətləri  ara-
sındakı fərqi osmodavamlılıqla xarakterizə  olunur. 10-15 dəq. 
osmodavamlılığa malik mayalar qurutma  üçün  yararlıdır. 

 
 
74 
 
Osmohəssaslığı təyin  edən metod – duzsuz və həddən 
artıq  duzlu  xəmirdə  qalma  gücünün  qiymətləndirilməsinə 
ə
saslanır. 
ş
in məqsədi: Mayaların osmohəssaslığını  təyin  edən 
metodun öyrənilməsi; çörəkbişirmə  yarımfabrikatlarının hazır-
lanması zamanı təyin  olunan göstəricinin qiymətləndirilməsi. 
Material və avadanlıqlar: 2-ci sinif laboratoriya  tərə-
zisi; 250 sm
3
 həcmli kimyəvi stəkan; 0-50°C ölçü diapazonuna 
malik mayeli  şüşə termometr; dəstəcikli  çini həvəng. 
Reaktivlər: 3,35 küt.% konsentrasiyaya malik natrium-
xlorid (NaCl) məhlulu. 
 
 
 
 
 
Təyinetmə texnikası 
 
Hər  biri 0,31q olan iki preslənmiş maya nümunəsi gö-
türülür.  Digər  növ  mayalar  üçün  nümunənin  kütləsi  onlarda 
0,078q quru maddələrin olmasına əsasən hesablanır. 
Birinci  nümunəyə 35˚C temperatura  malik 4,8sm
3
 iç-
məli  su  və  7q    un  əlavə  olunur.  Xəmiri  yoğurur,  ondan  kürə 
formalaşdırıb  və  vaxtı  fiksə    edərək,  35˚C  temperatura    malik 
su  ilə doldurulmuş stəkana  qoyurlar. 
kinci nümunəyə 35˚C temperatura  malik, 3,35% kütlə 
paylı  4,8sm
3
  NaCl  məhlulu  və  7q  un  əlavə  olunur.  Xəmiri 
həmçinin, kürə şəklində formalaşdırıb, 35˚C temperatura malik 
su  olan stəkana qoyurlar. Kürələrin suyun  üzünə  çıxma vax-
tını  qeyd    edirlər.  Hər  bir  kürənin  dəqiqələrlə  ifadə  olunmuş 
qalxma vaxtını 3,5 əmsalına vururlar. 

 
 
75 
 
Duzsuz  və  yüksək duzluluğa malik xəmir  üçün alın-
mış qalxma gücünün  qiymətləri arasındakı fərq mayaların os-
mohəssaslıq dərəcəsini xarakterizə  edir. 
Çörəkbişirmə  mayalarının  osmohəssaslığının  təxmini 
normaları, dəq: 
Yaxşı   
                       1 – 10 
Qənaətbəxş 
 
 
10 – 20 
Pis 
 
 
 
20-dən yüksək 
Nəticə: Müxtəlif  mayaların osmohəssaslığını qiymətləndirmək. 
 
 
LABORATOR YA   Ş   № 22 
 
MAYALARDA QLUTAT ONUN TƏY N  
 
 
Maya hüceyrələrində qlutation – tripeptid vardır ki, o da 
ə
sasən  qlikokol,  sistein  və  qlutamin  turşusundan  ibarətdir. 
Biokimyəvi  baxımdan  onun  sulfhidrid  qrupu  –SH  əhəmiyyət 
kəsb  edir.  O  neytral  və  ya  qələvi  məhlulda  asan  oksidləşir  və 
oksidləşmə-reduksiya  reaksiyalarında  hidrogen  daşıyıcısı 
rolunu  oynayır.  Qlutationun  bərpaedici  forması  bəzi  ferment-
lərin, əsasən proteolitik fermentlərin aktivliyini artırır ki, bu da 
çox  vaxt  unun  və  ondan  bişirilən  çörəyin  keyfiyyətini  aşağı 
salır. 
 
Qlutationun  bərpaedici  (sulfhidrid)  forması  xüsusilə 
böyük miqdarda mayaların qocalması zamanı toplanır ki, bu da 
onun keyfiyyətinin kəskin düşməsinə gətirib çıxarır. 
 
ş
in  məqsədi:  Mayalarda  qlutationun  təyini  metodunu 
öyrənmək; müxtəlif növ mayalar üçün təyin olunan göstəricini 
qiymətləndimək. 
 
Material  və  avadanlıqlar:  2-ci  sinif  laboratoriya  tə-
rəzisi; 100 sm
3 
həcmli ölçü kolbası; 10 sm
3 
tutumlu Mora dam-

 
 
76 
 
cıtökəni; 50 sm
3 
tutumlu Erlenmeyer kolbası; 250 sm
3 
tutumlu 
kimyəvi stəkan; filtr və ya sentrifuqa. 
 
Reaktivlər:  Sulfosalisil  turşusunun  [HO
3 
S(OH)C
6 
H
3 
COOH]  molyar  məhlulu;  4  küt.%  konsentrasiyaya  malik 
sulfosalisil  turşusu;  5  küt.%  konsentrasiyaya  malik  kimyəvi 
təmiz  kalium-yodid  (KJ)  məhlulu;  1  küt.%  konsentrasiyaya 
malik  nişasta  [(C
6
H
10
O
5
)
n
]  məhlulu;  0,001mol/dm
3 
konsen-
trasiyaya malik kalium-yodat (KJO
3 
) məhlulu. 
 
Təyinetmə texnikası 
 
 
Metodun  prinsipi  qlutationun  yodla  oksidləşməsinə 
ə
saslanır: 
2Ql - SH + J
2 
= QlS – SQl+2HJ 
 
Müəyyən miqdar  yod  götürülür, onunla bərpa olunmuş 
qlutationu oksidləşdirir, yodun artıqlığını titrləmə yolu ilə təyin 
edirlər. Yodun davamlı məhlulunu almaq üçün kalium yoddan 
istifadə  olunur  və  titrləməni  kalium  yodidin  turş  mühitdə 
iştirakı ilə aparırlar. 
 
Bu zaman reaksiya aşağıdakı kimi gedir: 
KJO
3 
+ 5KJ + 3H
2 
SO
4 
= 3K
2 
SO
4 
 + 3H
2 
O + 3J
2
 
 
Ə
vvəlcə  bərpa  olunmuş  qlutationu  təyin  edirlər.  Sonra 
tədqiq  olunan  məhlulda  sinkin  turş  mühitdə  təsiri  ilə  oksid-
ləşmiş  qlutationu  bərpa  edir  və  bərpa  olunmuş  qlutationun 
ümumi  cəmini  təyin  edirlər.  Alınmış  cəmdən  bərpa  olunmuş 
qlutationu  (əvvəlcə  təyin  olunan)  çıxır  və  fərqi  oksidləşmişə 
aid edirlər. Bununla paralel reaktivlərin saflığına dair sınaq-təc-
rübə  aparılır  ki,  burada    da  tədqiq  olunan  məhlul  əvəzinə  dis-
tillə olunmuş sudan istifadə olunur. 
 
100 sm
3
 tutumlu ölçü kolbasına 10 q maya əlavə olunur. 
Üzərinə aramla 80 sm
3
  distillə olunmuş su tökülür və 10 dəq. 
ə
rzində  çalxalanır.  Alınmış  məhlulun  üzərinə  daim  qarışdır-
maqla yavaş-yavaş 5 sm
3
 sulfosalisil turşusunun molyar məhlu-

 
 
77 
 
lu  əlavə  olunur  və  kolbaya  su  tökməklə  məhlulu  xəttə  çatdı-
rırlar. Qarışığı güclü sirkələyir və onu filtr və ya sentrifuqa va-
sitəsilə filtrləyirlər. 
 
Mora  damcıtökəni  vasitəsilə  10  sm
3
  filtrat  götürüb  50 
sm
3
  tutumlu  Eylenmeyer  kolbasına  keçirir,  üzərinə  4  küt.% 
konsentrasiyaya malik 2,5 sm
3
 sulfosalisil turşusu məhlulu və 5 
küt.%  konsentrasiyaya  malik  2,5  sm
3
  kalium-yodidin  kimyəvi 
təmiz məhlulu əlavə olunur. KJ məhlulunu bilavasitə analizdən 
ə
vvəl hazırlayır və onda sərbəst yodun olmamasını yoxlayırlar 
(nişasta  ilə  keyfiyyətli  reaksiya).  Analiz  olunan  nümunəyə  10 
damcı  1  küt.%  konsentrasiyaya  malik  nişasta  məhlulu  əlavə 
edir  və  0,001mol/dm
3
  konsentrasiyaya  malik  kalium-yodat 
məhlulu  ilə  davamlı  göy  rəng  alınanadək  titrləyirlər.  Məhlulu 
20 
º
C-də  titrləyirlər.  Bunun  üçün  kolbanı  içərisində  19  -20ºC 
temperatura  malik  su  olan  stəkana  salırlar.  Stəkanın  altına 
kağız vərəq qoymaq məsləhət görülür. 
 
Nəzarət qismində təcrübənin aparıldığı şəraitdə 10 sm
3
 
suyu titrləyirlər. 
 
Tədqiq  olunan  məhsulda  bərpa  olunan  qlutationun 
miqdarı (mq%) 
 
             
M
ql
= (V
1
-V
2
)·0,307·100 
burada: V
1
 – təcrübənin titrlənməsinə sərf olunan kalium-yodat 
məhlulunun  həcmi,  sm
3
;  V
2 
–  nəzarətin  titrlənməsinə  sərf  olu-
nan  kalium-yodat  məhlulunun  həcmi,  sm
3
(0,001mol/dm
3 
kon-
sentrasiyaya malik 1sm
3
 kalium-yodat məhlulu 0,307sm
3
 bərpa 
olunmuş qlutationa uyğun gəlir). 
 
Nəticə:  Tədqiq  olunan  mayaların  qurudulmuş  mayaların  istehsalı 
üçün yararlığını təyin etmək. 
 
 
LABORATOR YA  Ş  № 23 
 
MAYALARIN α-QLÜKOZ DAZ  

 
 
78 
 
AKT VL Y N N TƏY N  
 
 
Maya  hüceyrəsində  ekzoferment  olan  ß–fruktofura-
nozidaza vardır. Mayaların saxarozanı ß-fruktofuranozidaza ilə 
hidroliz  etməsi,  sonra  isə  onun  hidroliz  məhsullarını  (qlükoza 
və fruktoza) qıcqırtması xassəsi zimaz aktivlik adlanır. 
Maya hüceyrəsində həmişə ß-fruktofuranozidaza olur ki, 
bu  da  əsasən  onun  membranının  xarici  hissəsində  yerləşir. 
Buna görə də saxaroza hüceyrəyə daxil olmazdan əvvəl hidro-
lizə uğrayır. Fermentin zimaz aktivliyi qıcqırmanın ilk dəqiqə-
lərində  özünü  göstərir.  α–qlükozidaz  aktivlik  α–  qlükozidaza 
fermentinin  olmasından  xəbər  verir.  Bu  ferment  maltozanı 
hidroliz  etmək  və  onun hidroliz məhsulunu–qlükozanı  qıcqırt-
maq  xassəsi  ilə  xarakterizə  olunur.  α–qlükozidaza  çörəyin  ha-
zırlanması prosesində böyük rol oynayır. O maya hüceyrəsinin 
sitoplazmasında lokallaşır. Maya hüceyrəsinin maltozanı istifa-
də edə bilməsi üçün bu karbohidrat hüceyrənin daxilinə girməli 
və  orada  α–qlükozidaza  tərəfindən  qlükozayadək  hidroliz 
olunmalıdır. 
 
Mayaların zimaz və α-qlükozidaz fermenti 5küt.% kon-
sentrasiyaya  malik  uyğun  şəkər  məhlulunun  qıcqırdılması  za-
manı  10sm
3
  karbon-dioksidin  çıxmasına  sərf  olunan  vaxtla 
(dəq) ifadə olunur. 
 
ş
in  məqsədi: Mayaların α–qlükozidaz aktivliyinin tə-
yini  metodunu  öyrənmək;  tərkibində  dəmləmə  olan  və  şəkər 
tozu  olmayan  buğda  yarımfabrikatlarının  qıcqırdılması  üçün 
təyin olunan göstəricini qiymətləndirmək. 
 
Material  və  avadanlıqlar:  4-cü  sinif  kvadrant  labo-
ratoriya  tərəzisi;  10sm
3 
tutumlu  ölçü  silindri;  0-50
º
C  ölçü 
diapazonuna  malik  mayeli  şüşə  termometri;  termostat;  α–
qlükozidaz aktivliyi ölçən cihaz . 
 
Reaktivlər:  5  küt.%  konsentrasiyaya  malik  qlükoza 
(C
6
H
10
O
6
) və ya maltoza (C
12
O
22
O
11
) məhlulu. 

 
 
79 
 
 
Təyinetmə texnikası 
 
 
Mayaların  α-qlükozidaz  (və  ya  zimaz)  aktivliyini  ağzı 
rezin  tıxacla  2  bərk  bağlanmış  və  öz  aralarında  qaz  ötürücü 
borucuqla  (3)  birləşmiş  (2)  qabdan  (1)  və  (5)  ibarət  cihazda 
(şək.23.1)  təyin  edirlər.  Qablardan  birinin  içərisinə  tıxac 
vasitəsilə  keçən  250  mm  hündürlüyə  və  8-10  mm  daxili 
diametrə  malik  ölçü  borusu  (4)  vardır.  Ölçü  borusunu  ±1sm
3 
dəqiqliklə  dərəcələrə  bölürlər.  Ölçü  borusu  əvəzinə  artıq 
dərəcələrə bölünmüş büretdən istifadə etmək olar. 
 
 
şə
  başlamazdan  əvvəl 
birinci qaba texniki  yağ  tökür 
və  ağzını  rezin  tıxacla  bərk 
bağlayırlar.  0,5  q  preslənmiş 
maya nümunəsini qaba yerləş-
dirir,  üzərinə  35
º
C-yə  malik 
içməli  su  tökür  və  qarışdı-
rırlar. Digər növ mayalar üçün 
nümunənin  kütləsini  0,125q 
quru  maddələrin  kütlə  payına 
ə
sasən hesablayırlar. 
Шяк.23.1. Mayaların α-
qlukozidaz aktivliyinin 
təyini 
 
 
Alınmış  suspenziyanın  üzərinə  5%  kütlə  payına  malik 
10sm
3 
maltoza (və ya qlükoza) məhlulu əlavə edir, ağzını tıxac-
la tez bağlayır və 35
º
C-dək qızdırılmış termostata yerləşdirirlər. 
Vaxtı  qeyd  edir  və  cihazda  10sm
3 
karbon  dioksidin  çıxmasını 
və  mayenin  ölçü  borusunda  müəyyən  hündürlüyə  qədər  qalx-
masını müşahidə edirlər. 

 
 
80 
 
 
Preslənmiş  mayaların  α–qlükozidaz  aktivliyinin  qəbul 
olunan normaları (dəq.):  
 Qənaətbəxş   
  
110-160 
 Yaxşı   
                       101-110 
Nəticə: Mayaların α–qlükozidaz aktivliyini qiymətlən-
dirmək    və  tədqiq  olunan  mayalarla  yoğurulmuş  çörəkbişirmə 
yarımfabrikatlarının  qıcqırmasını  xarakterizə  edən  əyrinin  nö-
vünü təyin etmək. 
 
 
 

 
 
81 
 
II. ÇÖRƏKB Ş RMƏ YARIMFABR KATLARININ  
KEYF YYƏT N N Q YMƏTLƏND R LMƏS  
 
LABORATOR YA  Ş  № 24 
 
ÇÖRƏKB Ş RMƏ  STEHSALININ 
YARIMFABR KATLARININ KEYF YYƏT N N 
ORQANOLEPT K Q YMƏTLƏND R LMƏS  
 
 
Yarımfabrikatların  orqanoleptik  qiymətləndirilməsini 
bilavasitə  çörək  zavodunun  sexində  orta  nümunənin  seçilməsi 
zamanı  bütün  yarımfabrikat  kütləsinə  baxış  keçirməklə  apa-
rırlar. 
 
ş
in  məqsədi:  Fəaliyyət  göstərən  müəssisə  şəraitində 
yarımfabrikat  və  hazır  məhsulların  keyfiyyətinin  formalaşma-
sına  təsir  edən  texnoloji  faktorların  rolunu  qiymətləndirmək; 
tələbələrə  nümunənin  seçilməsi  və  çörəkbişirmə  istehsalının 
yarımfabrikatlarının  orqanoleptik  qiymətləndirilməsini  öyrət-
mək;  təyinetmənin  nəticələrini  texnoloji  təlimatlarda  verilmiş 
xarakteristikalarla müqayisə etmək.  
 
Material və avadanlıqlar: 4-cü sinif  kvadrant labora-
toriya tərəzisi, mayenin orta nümunəsini götürmək üçün qab. 
 
Təyinetmə texnikası 
 
 
Analiz üçün nümunənin seçilməsi. Keyfiyyətinin qiy-
mətləndirilməsi  üçün  götürülən  yarımfabrikat  nümunəsinin 
eyni  reseptə  əsasən  eyni  sexdə  və  müəyyən  qıcqırma  müddə-
tində hazırlanmış orta nümunəsi olmalıdır. 
 
Xəmir fasiləsiz işləyən aqreqatda hazırlanarsa, nəmliyin 
miqdarını  təyin  etmək  üçün  nümunəni,  xəmiryoğuran  maşının 
çıxışındakı  xəmirdən  götürmək  lazımdır,  son  turşuluğu  təyin 
etmək üçün isə qıcqırma qabının çıxışından götürmək lazımdır. 

 
 
82 
 
 
Acıtma,  xəmir,  qatı  xəmirmaya  nümunəsi  götürərkən, 
qatı  yarımfabrikatın  üst  səthini  kənarlaşdırır,  8-10sm  dərin-
likdən  müxtəlif  yerlərdən  15-20q  nümunə  götürür  və  bunun 
üçün hazırlanmış xüsusi kiçik qaba yerləşdirirlər. Maye yarım-
fabrikat  nümunəsini  xüsusi  sınaq  şüşələrinin  köməyilə  qabın 
ortasından  götürürlər.  Götürülmüş  nümunəni  yaxşıca  qarış-
dırırlar. 
 
Orqanoleptik göstəricilərin təyini: Yarımfabrikatların 
(acıtma,  xəmirmaya,  xəmir)  keyfiyyətini  aşağıdakı  orqanolep-
tik göstəricilərə görə qiymətləndirirlər: 
səthin vəziyyətinə görə;  
qalxma və yumşalma dərəcəsinə görə;  
konsistensiyasına  (zəif,  bərk,  normal)  və  yoğrulmasına 
görə; 
quruluq dərəcəsinə (nəm, quru, yapışqan); 
dadına, iyinə, rənginə görə. 
 
Xəmirmayalarda  dad,  iy,  rəng  konsistensiya,  kütlənin 
bircinsliyi, səthin vəziyyəti qeyd olunur. 
 
Maye  mayaların  keyfiyyətini  qıcqırma  aktivliyinin  də-
rəcəsinə, konsistensiyasına, dad və iyinə görə təyin edirlər. 
Нятижяляри ашаьыдакы жядвяля дахил едирляр.    
 
Эюстярижи 
Йарымгруплара эюря эюстярижилярин 
характеристикасы 
1 
2 
3 
4 
Рянэ 
 
 
 
 
Ий 
 
 
 
 
Дад 
 
 
 
 
Səthin vəziyyəti 
 
 
 
 
Konsistensiyalılığı 
 
 
 
 
Qalxma və köpmə 
dərəcəsi 
 
 
 
 
 
Nəticə:  Müxtəlif  növ  yarımfabrikatların  keyfiyyətini  orqanoleptik 
göstəricilərə görə qiymətləndirmək. 

 
 
83 
 
LABORATOR YA  Ş  № 25 
 
YARIMFABRIKATLARIN KEYF YYƏT N N 
TEXNOLOJ  TƏL MATLARLA NƏZƏRDƏ 
TUTULMUŞ F Z K -K MYƏV  GÖSTƏR C LƏRƏ 
GÖRƏ Q YMƏTLƏND R LMƏS  
 
Yarımfabrikat  və  xəmirin  hazırlanma  prosesində  key-
fiyyətin aşağıdakı fiziki-kimyəvi göstəricilərinə nəzarət olunur: 
ilkin  temperatur  və  nəmliyə,  son  ümumi  turşuluq  və  qalxma 
gücünə. 
 
 Yarımfabrikatların  verilmiş  keyfiyyət  göstəriciləri  hər 
bir  sort  məmulat  üçün  spesifikdir  və  təyinatlarına  görə  tex-
noloji təlimatlarda nəzərdə tutulmuşdur. 
 
ş
in  məqsədi:  Fəaliyyət  göstərən  müəssisə  şəraitində 
yarımfabrikat  və  hazır  məmulatların  keyfiyyətinin  formalaş-
masına  təsir  edən  texnoloji  faktların  rolunu  qiymətləndirmək; 
tələbələrə çörəkbişirmə istehsalının yarımfabrikatlarının fiziki-
kimyəvi  qiymətləndirilməsini  öyrətmək;  təyinetmənin  nəti-
cələrini texnoloji təlimatlarda verilmiş parametrlərlə müqayisə 
etmək, onları qiymətləndirmək və məmulatın tələb olunan key-
fiyyətini  təmin  etmək  üçün  istehsal  şəraitində  prosesin  tən-
zimlənməsinin praktik yollarını qeyd etmək. 
 
Material  və  avadanlıqlar:  4-cü  sinif  kvadrant  labora-
toriya  tərəzisi,  0-50°C  ölçmə  diapazonuna  malik  spirtli  ter-
mometr,  ПИВИ-1  cihazı,  çini  fincan,  200-250sm
3
  tutumlu 
stəkan, titrləmə qurğusu, 100sm
3
 tutumlu konusvarı kolba. 
 
Reaktivlər:  0,1mol/dm
3 
konsentrasiyaya  malik  nat-
rium-hidroksid  (NaOH)  məhlulu,  1küt.%  konsentrasiyaya 
malik fenolftaleinin (C
20
P
14
O
4
) spirtli məhlulu. 
 
 
 

 
 
84 
 
Təyinetmə texnikası 
 
 
Temperaturun təyini: Yarımfabrikatların temperaturu-
nu  (°C)  texniki  spirtli  termometrin  köməyi  ilə  onu  yarım-
fabrikata  15-20sm  salmaqla  ölçürlər,  2-3  dəq.  sonra  nəticəni 
±1°C dəqiqliklə qeyd edirlər. 
 
stehsal nəzarəti üçün korroziyaya davamlı materialdan 
hazırlanmış metal çərçivəyə malik xüsusi sınmayan termometr-
lərdən istifadə etmək məsləhət görülür. 
 
Nəmliyin  miqdarının  təyini:  Analizi  sürətli  metodla 
ПИВИ
-1  cihazında  aparırlar.  Bunun  üçün  tədqiqat  obyektini, 
ə
vvəlcədən  qurudulub  və  çəkilmiş  kağız  paketlərdə  susuzlaş-
dırırlar.  Nəmliyi  20%-dən  çox  olan  yarımfabrikat  nümunəsini 
5q,  20%-dən  az  olan  nümunəni  isə  4q  götürür,  onu  paketin 
bütün  səthi  boyu  bərabər  paylayırlar,  sonra  paketi  160°C-dək 
qızdırılmış cihaza yerləşdirir və susuzlaşdırmanı aparırlar. 
 
Qurudulmuş  paketi  soyutmaq  üçün  1-2dəq-lik  eksika-
tora  keçirir,  sonra  çəkir  və  nəmliyi  W  (%)  aşağıdakı  formula 
ə
sasən təyin edirlər.    
W=
100
2
1
⋅
−
m
m
m
 
burada, m
1, 
m
2
- qurutmadan əvvəl  və sonra nümunənin paketlə 
birlikdə çəkisi, q; m -nümunənin çəkisi, q.