Əsil və sadələşdirilmiş məttılər "ÖNDƏr n ə Ş r iy y a t "

y u i u ı u q   L u q u u sa ,

Ağlayuban d ö r t 10 yanm a baqar olur.
Ala  gözdən acı yaşın dökər olur...
A la  11  gözlü oğlunuzı  görüncə
B əg baba,  xatun  ana,  əsə n   12 qalun!  -  dedi.
A ta-ana  “yanlış  xəbərdir,  getm ə,  oğul!”  -   dedilər.  13 
D260 
Oğlan aydır:  “M əni yolım dan ayırman!  A ğam  tutulan qalaya  1 
varmaymca,  ağamın ölüsin-dirisin bilm əyincə,  ö ld is ə ,2 qanm 
alm aym ca Qalm Oğuz elinə  gəlm əgim  y ox!” -  dedi.
A ta -3ana  ağlaşub,  Qazana  adam   saldılar.  “Oğlan  qardaşın
4  aiidı  gedər;  bizə  n ə  ögüt v erərsən?”  -  dedilər.  Qazan  aydır:
5 “Ayağm a ət tuşağın urun!” -  dedi.  Y avuqlusı v a rd ı,6 tez dü- 
g ü n -d irin g   etdilər.  A td an -ay ğ ırd an ,  d ə v ə d ə n   buğra,  7 
qoyundan qoç qırdırdılar.
Oğlanı  gərdəgə  qoydılar.  Q ızla  8  ikisi  b ir döşəgə  çıqdılar. 
Oğlan qılıcın çıq a rd ı.9 Q ızla kəndü arasm a bıraqdı.  Qız aydır: 
“Qılıcın geydir, y ig it,10 murad ver, m urad al,  sarılalım !” -  de- 
di.  Oğlan  aydır:  “M ərə  qavat  11  qızı,  m ən  qılıcım a  doğrana- 
yım,  oxum a sancılayım!  Oğlum   doğm asun,  12  doğarsa,  on ya- 
şına varmasun,  ağamın  yüzin  görm əyincə,  13  ölmiş  isə,  qanın 
alm aym ca bu gərdəgə  girərsəm !”  -  dedi.
D 2 6 1 
Uru  1 durdı,  tavladan bir şahbaz  at çıxardı,  əyərlədi,  geyi- 
min  2  geydi.  Dizcik,  qarucıq  bağlandı.  Aydır:  “Qız,  sən  mana
3  bir yıl baqğıl!  Bir yildə gəlm əzsəm ,  iki yil baqğıl!  İki y ild ə 4 
gəlm əzsəm , üç yil baqğıl.  G əlm əzsəm , ol vaqt m ənim  öldügi- 
mi b ilə s ə n .5 Ayğır atum  boğazlayub, aşum  vergil!  Gözün kimi 
tutarsa,  6  könlün  kimi  sevərsə,  ana varğıl!”  -   dedi.  Qız  burda 
so y lam ış,7 görəlim, xam m , nə  soylam ış,  aydır:
Yigidim,  m ən  sana bir yil  baqam.
8  Bir yildə  gəlm əzsən,  iki  yil baqam.
İki  yildə  g ə lm ə z s ə n ,9 ü ç-d ö rt yil baqam .
D ört yildə  gəlm əzsən, beş y i l , 10  altı yil baqam.
A ltı yol ayırdm a çadır dikəm .
G ələ n d ən -g e d ən n dən x ə b ə r soram.
X eyir x əb ər gətürənə  at,  don verəm ,
qaftanlar  12  geydürəm .
-“« # 8 148ggj»-
D262
D263
D264
Ş ər x ə b ə r gətürənin başın  kəsəm .
Ə rkəg  sinəgi  13  üzərim ə  qondurm ayam .
M urad  ver,  m urad al,  andan  get,  yigidim !  -   1 dedi.
Oğlan  aydır:  “M ə rə   qavat  qızı,  ağam  başına  and  2  içm i- 
şəm,  dönm əgim   y o x !” -  dedi.  Qız aydır:  “Q ədəm i  qutsuz g ə - 
l i n 3 deyincə, udsuz gəlin desünlər.  Q ayın atam a, qaym anam a 
aydayım ” , -  4  dedi.
Soylam ış,  qız  aydır:
A tam dan  yegrək  qayın ata!
A nam dan  5  yegrək qayın  ana!
Q aytabanın  buğrası  ürkdi  gedər,
6  Sarvanlar önin  aldı,  döndərəm əz.
Q araquc  ayğırın  ü rk d i,7  gedər,
Ilqıçılar önin  aldı,  döndərim əz.
A ğayılın  q o ç la r ı8  ürkdi,  gedər,
Ç oban  önin  aldı,  döndərim əz.
A la  9  gözlü  oğlun  qardaşını  andı,  gedər,
A ğca yüzlü gəlinün  10 döndərim əz;
sizə  m əlum   olsun!  -  dedi.
A ta-ana ah etdilər.  11  Y erlərindən qalqdılar “oğul,  g etm ə” 
deyü.  G ördilər,  çarə  olmadı.  12  “Ə lbətdə,  ol  ağam  tutulan 
qalaya varm ayınca olm azam ”, -  dedi.
13 
A tası-anası:  “Y ort, oğul!  Uğurun açuq  olsun,  1 sağ -əsən  
varub  g ələsən,  gələcəgin  varsa!”  -   dedilər.  A tasının-2anası- 
nın  əlin  öpdi.  Qaraquc  atına sıçrayub  bindi.
3 
Dün  qatdı,  yort eylədi.  Üç  gün dünli-günli  4  yortdı.  D ərə- 
şam  ucından  keçdi,  ol  qardaşı  tutılan  5  qorıya  gəldi.  Gördi  kim, 
ilqıçı kafırlər yund güdərlər. Qılıc 6 çəküb altı kafır dəplədi, tov- 
lanbaz urub yundlan 7 ürkitdi. Gətürüb ol qonya qoydı.  Dün qat- 
mış,  8  üç  gün-dünli  yortmış  yigit,  qarannulı  gözin  9  uyxu  almış 
yigit,  atmın çilbərini biləginə bağladı, yatdı-'°uyudı.
M əg ə r  kafirin   casusı  vardı.  G əlüb  tə k ü rə   "   aydır: 
“Oğuzdan bir dəlü yigit gəldi.  İlqıçıları öldürdi.12 Yundları ür- 
kitdi,  gətürüb  qorıya  qo y d ı”  Təkür  13  aydır:  “Y araqlu  altmış 
adam  seçin,  varsunlar,  tutub gətürsünlər”, -   1 dedi.
—Äİ&31498İS**-

Altm ış yaraqlu adam seçdiler, vardılar. N agahandan altmış
2 dəm ir donlu kafır oğlanın üzerinə gəldilər. Geyim  qılcıdısın- 
d a n ,3 at çığırmasmdan (m əger yigit ayğır binərdi), xanım, a t 4 
qulağı sağ olur, çəkübeni oğlanı oyardı.  O ğ la n 5 gördi kim, bir 
alay atlu gelür,  sıçradı.  Adı  g ö rk lü 6 M əhem m ədə  salavat g ə - 
türdi.  Atına bindi.  Qara  donlu  kafıre  7  qılıc  urdı.  Basdı  qalaya 
qoydı.  Y enə  uyxusm   8  yenm əyüb,  yerinə  varub  yatdı-uyıdı. 
Genə  atınun 9 çilberin  bileginə keçürdi.
Kafırlər, sağ o la n la rı,10 qaçaraq təkürə gəldilər. T ekür ay - 
dır:  “Tu  yüzünüze,  altmış  kişi!  11  Bir  oğlanı  tutam adınuz!”  -  
dedi.  Bu kerrə yüz k a f ir 12 oğlanın üzərine geldilər.  A yğır ye- 
no  oğlanı  oyardı.  13  Gördi,  kafırlər  alay bağlam ış gəlürler. 
D265 
Oğlan d u rd ı,1 atına bindi. Adı görklü M əhəm m ədə salavat 
gətürdi.  Kafıre  2  qılıc  qoydı,  basdı  qalaya  tıqadı.  Atm ı  dön- 
d ə r d i.3 Genə m enziline geldı.  Uyxusm yefiəm ədi, gerü yatdı- 
uyıdı.  4 Atının çilbərin  yene biləginə  keçürdi.  Bu kərre  at oğ- 
lamn  5 biləginden boşandı,  qaçdı.
K afırlər yene  təkürə  gəldilər.  6 Təkür  aydır:  “Bu  qatla üç 
yüz vanfi!”  -  dedi.
K afırlər aydır:  “V a rm azu z,7 köküm üz kesər, həpüm iz qı- 
rar!”  -   dedilər.  T əkür  aydır:  “Ya  necə  eylem ək  gərək?  8 V a- 
rın,  ol  tutsaq  yigidi  çıqarın-gətürüfi.  D ə p eg ən   köbini  9  süse- 
gen yırtar.  At verin,  don  verin!”  -  dedi.
G əldilər.  Ə grəge  10  ayıtdılar:  “Yigit,  sana  təkür  him met 
eylədi.  Şunda  bir  dəlü  yigit  11  yolçm ın-yolıqçım fi,  çobanın- 
çolığıfi ətm əgin alur.  12 Tut ol dəlüyi öldür,  səni qoyu verəlim, 
v ar-g et!” - d e d ilə r.13 “Xoş ola!” - dedi. Ə grəgi zindandan çı- 
D266 
qardılar.  S açı-1  saqalmı  yüldilər.  Bir  at,  bir  qılıc  verdiler.  Üç 
yüz  kafır  2  afia  yoldaşlığa  verdilər.  Oğlanın  üzərinə  geldiler. 
Üç 3 yüz kafir gen  yerdə  durdılar.
Ə grək  aydır:  “Qanı  ol  delü  yigit?” .  4  Iraqdan  gösterdilər. 
Ə grek aydır:  “Gelüfi v a ra lım ,5  tutalım !”  K afirlər aydır:  “T ə- 
kürden  buyruq  sana  oldı,  sən  v ar!”  -   6  dedilər.  Ə grek  aydır: 
“U şda uyur, gelün varalım !” -  d e d i.7 K afırlər aydır: “Hay, nə 
uym aq,  qoltuğı  altından  baqar,  qalqar,  bizə  8  gefi  yazuyı  dar 
g ö sterər” ,  -   dedi.  A ydır:  “tm di  m en  varayım ,  9  elin-ayağın 
bağlayayım ,  andan  siz  g ələsiz” ,  -   dedi.  Sıçradı,  kafırler  10 
arasından çıqdı.  At sürüb, bu yigidifi üzerinə gəldi.  11  Atından
D267
D268
endi,  çilbərini  bir  dala  ilişdirdi.  Baqdı  gördi  kim,  12  ayun  on 
dördinə b ən z ər bir m əhbub, ala gözlü gənc yigit b urçu q -13bur- 
çuq dərləm iş,  uyur.  G əlendən-gedendən  xəbəri  yoq.  Dolandı,
1  başı  ucm a  gəldi.  Gördi  kim,  belində  qopuzı  var.  Çıqarub,  2 
əlinə  aldı.  Soylamış,  görəlim ,  xanım,  nə  soylamış,  aydır:
Q alqubanı  yerinden  3  duran  yigit,
Yelisi  qara Q azlıq  atın butun  binen,
A rq u b e li4  A la dağdan dünin  aşan,
A qındılı  görkli  suyı  dəlüb  5  keçən,
Q arıplığa g ələn   yaturmı  olur?
B ənciləyin  qarusından  ağ  ellerin 6 bağladuban,
dofiuz  dam ında yaturmı  olur? 
A ğ saqallu b a b a sın ı,7  ağ  birçəklü anasını
ağladuban  bozladurmı  olur?
N iye  y a tu rsa n ,8  yigit?
Ğafıl  olm a,  görklü  başıfi  qaldır,  yigit!
A la  gözüfi  açğıl,  9  yigit!
Q adir verən  dadlu  canıfi  uyxu  almış,
Yigit,  qarusından  10 qollarıfiı  bağlatmağıl!
Ağ  saqallu  babafiı,  qarıcıq  anafiı  ağlatmağıl!
11 N ə  yigitsen,  Qalın  Oğuz elindən  gelen  yigit? 
Y aradan haqqıyçun  12  durı  gelgil!
Dörd  yanını  kafır bağladı,  bellü  bilgil!  -  dedi.
13 
Oğlan  serm ərdi  uru  durdı.  Qılıncının  belçağına yabışdı  1 
kim,  bunı  çırpa,  gördi  kim,  əlinde  qopuz  var.  Aydır:  “Moro 
kafir,  dedəm   Qorqud  2  qopuzı  hörm etinə  çalm adım,  -   dedi,  -  
e g ə r  elünde  qopuz  olm asaydı,  3  ağam  başıyçun,  səni  iki  para 
qılurdum ” ,  -   dedi.  Ç əkdi  qopuzı  4  əlindən  aldı  oğlan  burada. 
Soylamış,  görəlim ,  xanım ,  nə  soylamış:
5  A lan  sabah  yerinden  durduğum  qardaş  içün.
A ğ -b o z atlar yorultm ışam   6 qardaş  içün.
Qalafiızda  tutsaq  varmıdır,  kafir,  degil  mafia?
7  Q ara  başım  qurban olsun,  kafır,  safia!  -  dedi.

Ulu qardaşı  Ə grək  8  burada  soylam ış,  görəlim ,  xanım ,  n ə  
soylamış. Aydır:
Ağzın içün  9 öləyim ,  qardaş!
Dilün  içün öləyim ,  qardaş!
Qalarda-qoparda  10 yerin  sorar olsam , nə  yerdir?
Qara gərdun  içində  yol  arasan,
11  azsan,  um un  nədir?
Qaba aləm  götürən  xanlar kim ?
Govğa güni  12  öndin d əp ən   alpınuz kim?
Yigit,  sənin baban kim ?
Alp ə r ərd ən   13  adm  yaşurm aq  eyib  olur, 
adın  nədir,  yigit? -  dedi.
D269 
Bir dəxi  1 soylam ış,  aydır:
Qaytabanım güdəndə  sarvam m m ısan?
Qaragücim güdəndə  2  ılqıçım m ısan?
Ağayılım güdəndə  çobanım m ısan?
Qulağımda şırşıyan  3  naibim m isən?
Beşikdə  qoyub  getdigim  qardaşcığım m ısan?
Y ig it,4  degil mana!
Qara başım  qurban olsun bu  gün  sana!  -  dedi.
Səgrək 5 burada ulu qardaşına  soyladı.  Aydır:
Qara gərdun  içində  6 yol  azsam,
um um ,  -  Allah!
Qaba ələm   götürən xam m ız, -  B ayındır xan!
Q ırış 7 güni  öndin  d ə p ə r alpım ız,  -   Salur Qazan!
Babam adın  sorarsan, -  Uşun  8  qoca!
Mənim adım   sorar olsan, -   Səgrək!
Qardaşım varmış,  a d ı 8  Əgrək!  -  dedi.
Bir dəxi  soyladı,  aydır:
Qaytabanda güdəndə  sarvanınam .
10 Qaraquçın  güdəndə  ılqıçınam .
Beşikdə  qoyub  getdigin  qardaşınam , -   11  dedi.
Ulu qardaşı  Ə grək burada  soylam ış,  görəlim ,  xanım, necə
12  soylamış,  aydır:
D270
D271
A ğzın  içün  öləyim ,  qardaş!
D ilün  içün öləyim ,  13  qardaş!
Ərm i  olduii,  yigitm i  oldun,  qardaş!
Q əriblığa  qardaşın  1  istəyü
sənmi  gəldin,  qardaş!
Qalqubanı  iki  qardaş  q uca-2quca  görüşdilər.  Ə grək  kiçi 
qardaşın  boynın  öpdi.  3  Səgrək  daxı  ağasımn  əlin öpdi.
Qarşu  yaqadan  4  kafirlər baqışurlar,  aydırlar:  “G ürəşdilər, 
olamı? B olay ki, b iz im k i5 y en ə”, -  dedilər.  G ördilər kim,  qu- 
cışdılar-görüşdilər;  Q azılıq  atlar  6  binişdilər.  Qara  donlu  k a- 
firə  at saldılar,  qılıc  yüritdilər.  7  Kafıri basdılar-qırdılar,  qala- 
ya dökdilər. G əlüb y en ə ol q o n y a 8 girdilər.  Yundları daşra çı- 
qardılar.  Tavlanbaz  urub, yundları 9 önlərinə bıraqdılar.  D ə rə - 
şam  suyım  dəlüb  keçdilər.  Dün  qatdılar.  10  Oğuzun  sərh əd d i- 
nə yetdilər.
Qanlu  kafır  əlindən  qardaşcuğın  dartub  "   aldı.  Ağ  saqallu 
babasma muştçı göndərdi. “Babam mana qarşu 12 gəlsün!” - dedi.
Uşun  qocaya  çap ar  gəldi.  “Muştluq!  Gözün  13  aydm! 
Oğullarun  ikisi  bilə  sağ -ə sə n   gəld i” ,  -  dedilər.  Qoca  1 eşidüb 
şad  oldı.  G um bur-gum bur davullar çalındı.  A ltun-2tuc  borılar 
ağrıldı.  Ol  gün  ala  bargah  otaqlar  dikildi.  3  A tdan-ayğırdan, 
dəvədən  buğra,  qoyundan  qoç  qırıldı.  Qoca  bəg  4  oğullarına 
qarşu  gəldi.  A tından  endi,  oğlanlanyla  quca-quca  5  görüşdi: 
“Xoşmısız,  əsənm isiz,  oğullar?”  -   dedi.  Günligi  altunluca  6 
odasma gəldilər.  Şadlıq,  yem ək-içm ək oldı.  Ulu  oğlına  7 dəxi 
görklü gəlin gətürdi.  İki  qardaş bir-birinə sağdıc o ld ıla r,8 gor- 
dəklərinə  çapub  düşdilər.  M urada-m əqsuda  irişdilər.
D ədəm   Qorqud  9 gəlübən boy boyladı,  soy  soyladı:
Ə vvəl-axır uzun  10 yaşın  ucı  ölüm!
Ölüm   vaqtı  gəldügində  arı  imandan  ayırmasun!
11  Günahınuzı  M əhəm m əd  Mustafa yüzi  suyına
bağışlasun!
“A m in”  12  d ey ə n lə r didar görsün!
Xanım,  hey!

SALUR Q AZAN  13  TUTSA Q  O LUB  O Ğ LI  URUZ 
D272 
ÇIQ ARDIĞI B O Y I  1  BƏYA N  EDƏR
D273
D274
M əg ər xanım, Tırabuzan təküri bəg ler b ə g i 2 olan xan Q a - 
zana bir şahin göndərmişdi.  B ir gece yeyüb  3 oturarkən şahin- 
çibaşına aydır:  “M ərə,  sabah şa h in lə ri4 al,  xəlvətcə  ava b in ə- 
lim !” -  dedi.
E rkən  bindilər,  av  yerinə  vardılar.  5  Gördilər,  bir  süri  qaz 
oturar.  Qazan şahini  s a ld ı,6 alımadı.  Şahin pərvaza  ağdı.  G öz- 
lədilər, şahin T u m an ın 7 qalasm a endi.  Q azan ğayət səxt oldı.
Şahinin  ardma  8  düşdi,  d ə rə -d ə p ə   aşdı.  Kafır  elinə  gəldi. 
G edərkən Qazanm 9 qarannulu gözüni  uyxu  aldı.  B əglər ayıt- 
dılar:  “Xamm, dönəlim !”  10 Q azan aydır:  “B irəz dəxi ilərü va- 
ralım !” -  dedi.
Baqdı, b irq a la 11 gördi. Aydır: “Bəgler, gəlin yatalum!” -ded i.
Q azanı  küçicik  12  ölüm  tutdı,  uyudı.  M əg ə r  xamm,  Oğuz 
bəgləri yedi gün  13  uyurdı.  A nunçun “küçicik  ölüm ”  derlərdi.
M əger  ol  1  gün  Tum anm   qalasının  təküri  ava  binmişdi. 
Casus  2 gəldi,  aydır:  “B ir bölük atlu gəldi,  içində  bəgleri  yat- 
d ı-3uyudı” .  Təkür adam  saldı,  “Kim  idügin  bilün!” -  dedi.
G ə lə n le r4  bildi  kim,  bunlar  Oğuz  erənlərindendir.  Gelib 
təküre x eber v e rd ilə r.5 T ekür dexi ham an çərisini dərdi, bun- 
larıfl  üzərine  gəldi.  6  Qazanın  begləri  baqdılar,  gördilər  kim, 
yağı gelür, ayıtdılar: “Q a z a n ı7 bırağur gedərsəvüz, evinde bizi 
qovarlar.  Yegregi  budur k i , 8 bunda qırılavuz!” -  dedilər.  Ka- 
firi  qarşuladılar,  ceng  etdilər.  9  Qazanın  üzərine  yigirmi  beş 
begini  şəhid  etdilər.  Qazanıfl  üzərine  10  düşdiler.  Uyuduğı 
yerde  tutdılar.  Ə lin-ayağın  b ərk   bağladılar,  11  bir  ərebeye 
yüklətdilər.  Ə re b ey e  m öhkem   orğanla  sardılar.  Ərəbəyi 
çəkdiler,  12 yürüyü verdilər.
G edərken ereb ə qıcırdısından Qazan o y a n d ı,13 gərindi, bu 
əlindəki  orğanları  heb  qırdı.  Ə rebənin  1  üzərin ə  oturdı.  Əlin 
eline  çaldı,  qas-qas  g ü ld i.2  K afirlər aydırlar  ki,  “gülürsen?!” 
Qazan  aydır:  “M ere  kafırlər,  bu  ərebəyi  3  beşigim   sandım. 
Sizi  yam rı-yum rı  dadım -dayəm   sandım ” , -  4  dedi.
154g^?«-
Helə  Q azanı  getürdiler,  Tum anın  qalasında  bir  quyuya  5 
bıraqdılar.  Q uyunufl  ağzına bir degirm an daşı  qodılar.  Y em e- 
g in i-su y m ı6  d egirm ən  daşı delüginden vererlerdi.
Bir gün  tekürüfi  ö v r e ti 7  aydır:  “Varayın,  Qazanı  göreyin, 
ne hallu kişidir, bunca adamlara 8 zerb urarm ış?!” -  dedi.  X a - 
tun  gəlüb  zindançıya  qapuyı  açdırdı.  9  Çağırdı,  aydır:  “Qazan 
beg,  n ed ir  halıfi?  Dirligifi  yer  altındam ı  10  xoşdur,  yoxsa  yer 
yüzindəm i  xoşdur?  H em   şimdi  ne  yersən,  11  nə  içersen  ve 
nəyə b in erse n ?” -  dedi. Qazan aydır:  “Ö lülerifie aş verdigifi  12 
vaqt  əllerin d e n   aluram .  Hem  ölülerifiizifi  yorğasın  binerem , 
kahillerin  13  y e d ə rə m ” ,  -   dedi.  T ekür  övreti  aydır:  “Dinin 
D275 
içün,  Q azan beg,  1 yedi  yaşında bir qızçuğazım   ölmüşdür,  k e - 
rem  eylə,  ana, b in m e!” - 2 dedi.
Q azan aydır:  “Ö lülərinizde andan yorğa yoqdur,  hep 3  afia 
binerem !”  -   dedi.  Ö v ret  aydır:  “Vay,  sənifi  elünden  ne  yer 4 
yüzində  dirim iz  v e  n e  yer  altında  ölüm üz  qurtulurm ış!”  -  
d e d i.5 G eldi,  tek ü re  aydır:  “K ərem  eyle, ol ta ta n  quyudan  çı- 
qar.  6  Q ızcığazın  belini  üzer,  yer  altında  qızçuğazım a  b in er- 
miş.  7  Q alan  ölülerim izi  cem   ederm iş,  hem   ölülerim iz  içün 
verdügim iz  8  aşı  ellerinden  çeküb,  alub  yer  imiş.  Anufi  e lin - 
den  ne  ölüm iz,  nə  9  dirim iz  qurtulurmış!  Diniii  eşqine,  ol  əri 
quyudan çıq ar” , -   10  dedi.
T ek ü r  b e g lə rin i  ce m   eyledi.  A ydır:  “ G elün  Q azanı 
quyudan  11  çıqarun,  bizi  ögsün,  Oğuzı  sındırsun.  Andan  sofira
12  şert eylesün,  bizim   elüm ize yağılığa g e lm e y e ” ,  -  dedi.
Vardılar,  13  Qazanı  quyudan  çıqarub  getürdiler.  Ayıtdılar: 
D276 
“And  iç  kim,  1  bizim  elümize  yağılığa gəlm eyesen.  Hem  bizi 
ög,  Oğuzı  sındırğıl,  2  seni  qoyu  verelim,  var-get!”  -   dediler. 
Qazan  aydır:  “Vallah,  billah, 3  doğrı  yolı  görer  iken  egri  yo l- 
dan  g elm eyeyin !” -  dedi.  Ayıtdılar: 4 “Vallah,  Qazan  eyü  and 
içdi”, -  dediler.  “tmdi Qazan beg, di, 3 bizi ö g !” -  dediler. Q a- 
zan aydır:  “M en yer yüzinde adam ögm ezin. 6 Bir adam  getü- 
rün, bineyim,  sizi  ögeyim !” -  dedi.  Vardılar,  bir er kafır7 g ə - 
türdiler.  “Bir  eyer,  bir uyan”  -  dedi,  getürdiler.  Kafırin  arxa- 
sına  8  əyer  saldı,  ağzına  uyan  urdı.  Qolanını  çekdi,  sıçradı,  9 
arqasına bindi.  ö k cesin  ökcesine qaqdı,  qapurğasın  10 qamına 
qavşurdı.  Uyanın  çekdi,  ağzın  ayırdı,  kafiri  11  öldürdi.  Çökdi,
~s§B155£*s~-

D278
üzərinə oturdı. Aydır:  “M ərə k a f ir lə r,12 qopuzum  gətürün,  si- 
zi  ögəyin!” -  dedi.  Vardılar,  qopuzı  13  gətürdilər.
Ə linə alub, burada soylamış, görəlim , xanım , nə  soylamış, 
1 aydır:
B in-bin ərdən yağı gördüm sə,  “oyunum ”  dedim. 
Y ig irm i2 bin  ə r yağı  gördüm sə, yiləm ədim .
Otuz bin  ər yağı g ö rd ü m sə ,3  ota saydım.
Qırq bin  ə r yağı gördüm sə,  qıya baqdım .
Ə lli4 bin ə r gördüm sə,  ə l verm ədüm .
Altmış bin  ə r gördüm sə,  aytışm adım .
5  Səksən bin ə r gördüm sə,  səksənm ədim .
Doqsan bin y a ğ ı6 gördüm sə,  donanmadım .
Yüz bin ə r gördüm sə,  yüzüm  dönm ədim .
7 Yüzi  dönm əz  qılıcum  ə lə   aldım.
M əhəm m ədin  dini  eşqinə qılıc urdım.
8 Ağ meydanda yum n başı topca kəsdim .
Anda dəxi  “ə rə m -b ə g ə m ”  9 deyü ögünm ədim .
Ögünən ərənləri xoş görm ədim !
Əlünə  girmiş  10  ikən, m ə rə   kafır,  öldür m əni,
Qara qılıcın sal  boynum a,  kəs başım.
11 Qılıcıiidan  saparım  yoq!
Kəndü əslim ,  kəndü köküm   sım ağım  yoq!  -  dedi.
12 B ir soy dəxi  soylamış,  aydır:
Y üksək-yüksək qara dağdan  13  daş  yuvalansa,
Qaba ökcəm -oyluğum  qarşu tutan  Q azan ə r idim.
1  Firon  şişlər yükəlib  yerdən çıqsa,
Qaba ökcəm lə  p ə r ç in 2  qılan Q azan ə r idim.
Qaba-qaba bəg lər oğlı  ğovğa qılsa,
Q a m ç ı3  salub tökdürən Q azan ə r idim.
Yuca dağları  d u m a n 4  dursa,
qara pusarıq dolı  qopsa, 
Qaraqucumun  q u la ğ ı5  görinm əz olsa,
Qayırı  ərən qılağuzsız yol  yaiiılsa,
Qılağuzsız  6 yol  başaran Qazan ə r idim.
Yedi  başlu əjdərhaya yetüb  7 vardım.
-•§İ€156ggs—
D279
H eybətindən  sol  gözüm yaşardı.
H ey  gözüm , n am ərd 8  gözüm , m üxənnət gözüm,
B ir yılandan  n ə  var ki,  qorxdun!  -  dedim.
9 A nda dəxi  “ərəm ,  b əgəm ”  deyü  ögünmədim. 
Ö günən  ərə n lə ri  xoş  10 görmədim.
Ə lünə  girm işkən,  m ərə  kafır,  öldür m əni,
yetür məni!
Sal  11  qılıcın,  kəs  başım,
Q ılıcından  saparım  yoq!
K əndü  əslim ,  kəndü  12  köküm   sım ağım   yoq!
O ğuz  ərən ləri  durarkən səni  ögm əgim  yoq!  -   13  dedi.
Qazan  burada bir dəxi  soylamış:
Arqıc  qırda yıqanır  1  Əm m an dənizində 
Sarb  yerlərdə  yapılm ış  kafir şəhri,
S a ğ a -2sola çırbındı  urar yüzgüçiləri,
Su  dibində  d ö n ə r bəhriləri,
3  “T an n   m ə n ə m ”  deyü  su  dibində  çığrışur asiləri. 
Ö nin  qoyub 4  tərsin   oqur qızı-gəlini.
A ltun  aşıq oynar  Sancıdanm   5  bəgləri.
Altı  qatla O ğuz  vardı,  alımadı.
01 
qalayı,  altı  6  baş  ərlə  m ən  Qazan vardım,
altı günə qomadım, anı aldım.
7  K əlisasın  yıqub,  yerinə  m əscid yapdım,
ban  banlatdım. 
Q ızm ı-8gəlinini  ağ köksüm də  oynatdım.
Bəglərin  qul  ctdim. 
A nda  dəxi  9  “ərəm ,  b əgəm ”  deyü  ögünmədim . 
Ö günən  ərənləri  xoş  görm ədim .
10 Ə lünə  girm işkən,  m ərə  kafır,  öldür məni,
yetür məni!
Q ılıcından  11  saparım  yoq!
K əndü əslim ,  kəndü  köküm  sımağum yoq!  -  dedi.
Qazan  12  genə  soylam ış,  aydır:
A rqıc  qırda döndərdigim ,
m ərə  kafir,  sənin  13  baban.
-*aİ^157Sgs«-

D280
D281
Şəqaqına im rəndügim   sənin qızın-gəlinin.
Ağca qala  Sürm əlidə  1  at oynatdım.
Atla Qarun elinə çapqun yetdim.
Aq h a s a r2 qalasım n bürcin yıqdım.
Ağ aqça gətürdilər,  “puldur”  dedim.
3 Q ızıl-altun gətürdilər,  “baqırdır”  dedim.
Ala gözlü qızm -gəlinin 4  gətürdilər,  aldanmadım;
kəlisasın yıqdım,  m əscid yapdım . 
A ltunı-5gümüşi  yağmalatdım.
Anda dəxİ  “ərəm ,  b əg əm ”  deyü ögünm ədim . 
Ö g ü n ə n lə ri6 xoş görm ədim.
Əlünə  girmişkən,  m ərə kafir,  öldür m əni,
yetür məni!
7 Kəndü əslim -koküm  sım ağım  yoq!
Səni  ögm əgim  yoq!  -  dedi.
8  Qazan bəg burada bir dəxi  soylamış,  aydır:
Aq qayanın  qaplanınıfi 9 erkəgində
bir köküm  var,
Ortac qırda sizifi keyiklərinüz d u r10ğurmaya.
A q sazın aslam nda bir köküm  var,
Qaz alaca yundunı  11  durğurmaya,
Əzvay qurd  ənügi  erkəgində bir köküm  var,
Ağca  12 bəkil  tüm ən qoyunun  gəzdirm əyə,
Ağ sunqur quşı  erkəgində  13  bir köküm   var,
Ala ördək,  qara  qazun  uçurmaya.
Qalın Oğuz  1 elində bir oğlum var, -  Uruz adlu;
Bir qardaşım var -  Q aragünə adlu.
2  Yenidən toğanını  dirgürm əyəler.
Əlüfiə girm işkən,  m ərə  k a f ır ,3  öldür m əni,
yetür meni.
Qılıcıfidan  saparım  yoq!
K əndü əslim   sım ağım 4  yoq!  -  dedi.
Bir dəxi  soylamış,  aydır:
İt kıbi gu-gu eden çərkez  5 xırslı,
Küçicik donuz  şülənli,
D282
D283
B ir torba sam an döşəkli,
6  Y a n m   kərpic  yasdıqlı,
Y onm a  ağac  tanrılı.
K öpəgim   kafır,
O ğuzı  7 g örerkən  səni  ögm egim  yoq!
A ndan  öldürərsen,  m əre  kafir,  öldür 8  meni, 
Ö ldürm əzsen,  Qadir qorsa,
öldüreyim,  kafır,  səni!  - 9 dedi.
K afirler  aydır:  “Bu  bizi  ögm ədi.  Gəlüfi,  bunı  öldürəlim !”
-  10  dedilər.  K afir  bəgleri  derildilər,  gəldilər.  Yenə  ayıtdılar: 
“Bunun  11  oğlı  var,  qardaşı  var;  bunı  öldürm ək  olm az” ,  -  
dediler.  12  G ətürdilər,  donuz dam ına həbsə  saldılar.
A t  ayağı  külük,  13  ozan  dili  çevik  olur.  Qazanın  ölüsini  -  
dirisini  kim sə  1  bilm ədi.
M əgər,  xanım ,  Qazanın  bir  oğlancığı  vardı;  böyüdi,  2 
yigitcik oldı.  B ir gün ata binüb divana gəlürkən bir k iş i3 aydır: 
“M əgər sən xan Q azanın  oğlı degilsən?” -  dedi.  U ru z 4 qaqıdı, 
aydır:  “M əre  qavat,  m enim   babam  Baym dır xan  degilm idir?”
5  Ayıtdı:  “Yox,  ol,  ananın  babasıdır,  sənifi  d ed ən d ir” .  Uruz: 
“M ere, 6 ya bənim  babam  ölümidir, dirim idir?” -  dedi.  Ayıtdı: 
“Diridir,  7  Tum am n  qalasm da  tutsaqdır”,  -   dedi.  Böyle  digəc 
oğlan  8  ağladı,  m elul  oldı,  atını  qayıtdı;  gerü  d ö n d i,9  anasına 
geldi.  B urada  anasına  soylamış,  görəlim ,  xanım ,  10  ne  soyla- 
mış,  aydır:
M əre  ana,  m en  xan  oğlı  degilm işem.
X an  "   Qazan  oğlı  imişəm.
M əre  qavat qızı,  munı  mafia  neçün dimezdifi?
12 A na  haqqı  Tanrı  haqqı  degilm işsə,
Q ara  polad  uz qılıcum   13  dartaydım,
Ğ afıllicə görklü  başıfi kəseydim ,
A lca  qanıfl  1 y er yüzinə  dökeydim , -  dedi.
Anası  ağladı,  aydır:  “Oğul,  baban  2  sağdır,  am m a  sö y le- 
m eye  qorxudum ,  kafırə  varasan,  kəndözüni  3  urasan  həlak 
olasan.  A nunçun  safia dim əzdim ,  canım,  oğul, - 4  dedi,  -  am - 
ma em m ifie  adam   sal,  gelsün;  görəlim ,  ne d er” , -  dedi.

5 
Adam   saldı,  əm m isini  oxudı.  Gəldi.  U ruz  aydır:  “M ən 
b a b a m 6 tutsaq olduğı qalaya gedirəm ” . İttifaqla danışıq qıldı- 
lar.  C ə m i7 bəglərə x əb ə r oldı:  “Uruz babasm a gedər,  yarağla 
gəlün!” -  dedilər.
8 
L əşk ər dərildi,  gəldi.  Alp U ruz çadırlarm   a ç d ırd ı,9 cə b - 
bəxanasın  yüklətdi.  Q aragünə  çəribaşı  oldı.  Borı  10  ağardıb 
köçdilər.  Yola girdilər.
Yol üzərində kafiriii A y a so fy a sı11  vardı.  K eşişlər b ək lər- 
di.  Ğ ayət  sarb  kəlisaydı.  12  A tdan  enüb,  tacir  domn  geydilər. 
Bazirgan  surətində  13  q atır-d əv ə  çəkdilər,  gəldilər.
D284 
K afırlər  gördilər,  g ələn lər  tacirə  1  bənzəm əz;  qaçdılar, 
qalaya  girdilər,  qapulann  yapdılar.  B ürcə  çıqub  2  “K im - 
lərsiz?”  dedilər.  B unlar ayıtdı:  “B azirganlarız” , -  dedilər.
K af'ırlər3 “yalan söylərsiz”  deyü daşa tutdılar.  U ruz  atdan 
e n d i,4 aydır:  “Hay,  atam ın altun qədəhindən  şərab  içən,  məni 
sevən  5  atdan  ensün!  Bunun  qapusına  b irər  gürz  uralım !”  -  
dedi.  O r ı6  altı yigit sıçrayub  atdan  endilər.  Q alqan yapındılar. 
G ürzlərin7um uzlarına urdılar, qapuya gəldilər; birər gürz urub 
q ap u y ı8 ovatdılar,  içərü girdilər. Bulduqları kafıri qırdılar. Dil
9  çıqartmadılar.  M alm ı  yağm aladılar.  Ç əri  üzərinə  gəldilər, 
qondılar.
10 M əgər bir sığırtmacları  vardı.  Gördi  kim ,  qalayı  aldılar.
Qaçdı  11  təkürə vardı, Ayasofya alunduğın xəbər verdi.  “Nə 
oturarsız,12 üzərinizə yağı gəldi, başınuz yarağm görün!” -  dedi.
Təkür  13  bəgləri  cəm   eylədi.  “Bunlarla  nə  m üdara  qıla- 
D285 
lum?”  -  dedi.  B əglər ayıtdılar:  1  “Bunun  m üdarası  oldur kim, 
Qazam  çıqaravuz,  anlara b ərabər edəvüz” . 2  B u  sözi  m əsləhət 
gördilər.  Vardılar,  Qazanı  çıqarub,  3  təkür  öninə  gətürdilər. 
Təkür  aydır:  “Q azan  bəg,  üzərim izə  yağı  gəldi.  4  Bu  yağıyı 
üzərim izdən  ayırarsan,  səni  qoyu  verəlim!  -   dedilər.  H əm   5 
xəraca müti olalım.  Sən  dəxi  and iç kim, bu bizim  elə yağılığa
6  gəlm əyəsən”,  -   dedilər.  Qazan  aydır:  “V allah,  billah,  doğn 
yoh  görərkən  7  əgri  yoldan  gəlm əyəlim !”  -   dedi.  Kafırlər 
“Qazan eyü and içdi” d e y ü 8 sevindilər.  T əkür çərisin dəvşürüb 
meydana  gəldi.  Ç a d ır9 tikdirdi.  K afır ləşkəri  Qazanm  üzərinə 
yığıldı.  Qazana  10 geyim  gətürdilər.  Qılıc v ə sügü və çomaq və 
sair cəng alətin  11  geydirüb  donatdılar.
D286
D287
Bu  m əh əld ə  Oğuz  ərənləri  alay-alay  12  gəldi.  K öpür- 
köpiir  tavıllar,  noqarələr  çahndı.  Q azan  13  gördi  kim,  ləşkər 
önincə  bir  ağ -b o z  atlu,  ağ  ələm lü  bəg  dəm ir  1  donlu  Oğuzun 
önincə  gəldi.  Çadırın  dikdirdi.  A lay  2  bağladı  durdı.  Anun 
ardınca  Q aragünə  gəldi,  alay  bağladı  3  durdı.  Haman  burada 
Qazan  at  m eydana  siirdi,  qırım  4  dilədi.
Boz  atlu  Beyrok  at  dəpdi,  m eydana  girdi.  Qazan  5  burada 
soylamış,  görolim ,  xanım,  nə  soylamış,  aydır:
Q alqubanı  yerindən  6 duran  yigit,  nə  yigitsən?
Əgni  bəg dəm ür donın  geyən  yigit,  7  nə  yigitsən? 
A dın  nodir,  yigit,  degil  mana!  -  dedi.
B eyrək  burada  8  soylamış,  aydır:
M ərə  kafir,  son  məni  bilm əzm isin?
B arasarın  9  Bayburd  hasarından  parlayub  uçan, 
A daxlusın  ayrıqlar  10 alurkən  tutub  alan,
B aybörə  xan  oğh  Bamsı  Bcyrok  11  mafia derlər.
G əl  borü,  m orə  kafır, dögüşəlim!  -   dedi.
Qazan  burada  12  bir doxi  soylamış,  aydır:
M oro  yigit,  öninco bu  çərinin 
B ir aq  sancaqlu  13  alay çıqdı.
Ç ad ın n   ildon-ögdin  dikdi.
A ğ -b o z  ata  1 binon  ol  yigit  no  yigitdir,
kimüfi  nosidir?
Yigit,  başınçun,  2  degil  mana!
B eyrək  aydır:  “M oro  kafir,  kimün  nəsi  olsa  gorok!  B əgü- 
miz  3  Q azanın  oğlıdır”,  -   dedi.  Qazan  könlündən  aydır:  “Ə l- 
həm dülillah,  4  monim  oğlancığım  böyük  ə r olm ış” ,  -  dedi.
Beyrək:  “Moro kafir, nccə 5 bir onı-bunı  sorarsan m ana?” -  
dcdi, Q azanın üzorino a t 6 saldı.  Pərlü gürzini əlinə alub Qazanı 
çaldı.  Qazan  7  kəndüyi  bildinnədi,  qarvadı  Beyrəgi  bilogindən 
tutdı-xdartdı,  çomağını  əlindən  aldı.  Beyrəgin  ənsəsinə  bir  9 
çomağ urdı.  Beyrok at boynın qucaqladı, qayıda  10 döndi.  Qazan 
aydır:  “Ya  Beyrək,  var,  bəgünə  ayıt gəlsün!” -   11  dedi.

D289
Bunı  gördi,  İlək  qoca  oğlı  D önəbilm əz  12  D ülək  Uran 
meydana girdi.
Qazan burada soylamış,  aydır:
13 Alar danla yerindən  duran yigit,
nə  yigitsən?
Bədevi  atın oynadı  1 g ə lə n  yigit,
nə  yigitsən?
Ər ərdən  adın yaşurmaq  eyib  2  olur.
Adın nədir, yigit,  degil mana!  -  dedi.
D ülək Uran 3  aydır:
M ərə kafır,  m ənim  adım  bilm əzm isən?
Öz  adına xorlayan,  eldən  4  çıqan,
Əlli yedi  qalanm kəlidini  alan.
İlək qoca o ğ l ı 5  D önəbilm əz  D ülək Urarı
m ana  derlər, -  dedi.
Sügüsin əlinə  a lu b ,6 at saldı.  “Qazam  sancam ”  dedi,  san- 
catnadı, ötə k eç d i.7 Qazan at dəpdi. Sügüsin çəküb əlindən al- 
dı,  dəpəsinə  8 urdı.  Para-para  oldı,  ovandı,  Aydır:  “M erə,  qa- 
vat o ğ lı,9 bəgünə  de  gəlsün”,  -  dedi.  Ol  dəxi  qayıda döndi.
Qazan  10 yenə  ə r dilədi.  D özən oğlı  A lp  R üstəm   at  dəpdi,
11  meydana girdi.  Qazan  burada  genə  soyladı,  aydır:
Qalqubanı  12  yerindən durı  gələn,
Qazılıq  atın butun binən,
N ə  yigitsən,  13  adın  nədir,  degil  mana!  -  dedi.
Alp  Rüstəm  aydır:
Qalqubanı  yerindən  1 durı  gələn,
İki  qardaş  bəbəgin  öldürüb  zəlil  gəzən,
Dözən 2  oğlı  Alp  Rüstəm   m ana derlər,  -  dedi.
01 dexi Q azana3 at saldı. “A lam ” dedi, alımadı. Qazan bəg
buna d ə x i4 bir zerb urdı.  Aydır:  “M ərə qavat,  var,  bəgünə de,
gəlsün” ,  - 5  dedi.
01  dəxi  döndi.  Qazan  gerü  ə r  dilədi.  U ruzun  6  cilavısın
əmm isi  Qaragünə tutmışdı.  Ç əkdi,  a n su z ın 7 əlindən aldı, qılı-
D290
D291
cını dartdı, babasım n üzərinə at s a ld ı.8 Durundurmadı, çigninə 
qılıc  endirdi.  G eyim ini  kəsdi,  om uzm a  9  dört  parmaq  dəklü 
zəxm  urdı.  Alca  qanı  şorladı,  10  qoynına endi.
Uruz  genə  döndi  ki,  bir dəxi  çala,  Qazan  11  burada  çağırıb 
oğlına  soylar,  görolim ,  xanım,  nə  soylar.  12  Aydır:
Q ara  dağım  yüksəgi  oğul!
Qaraniıulu  gözlərim   13  aydını  oğul!
A lpım   Uruz,  aslanım  Uruz,
A ğ  saqallu  1  babana  qıyma,  oğul!  -   dedi.
Uruzun  şəfqət  damarları  qaynadı.  2  Q ara  qıyma  gözlori 
qan-yaş  doldı.  Atdan  yerə  endi,  atasınm   3  əlin  öpdi.  Qazan 
dəxi  axtarıldı,  yerə  endi.  Oğlımn  4  boynın  öpdi.  B əglər  Q a- 
zanla  oğlının  üzərinə  at  saldılar.  5  Ç evrə  aldılar.  Cəmisi  atdan 
enüb.  Q azanın  əlin  ö p d ilo r.6 Y ürüyübən kafırə  at  saldılar.  qı- 
lıc  urdılar.  D ərələrdə,  7  dəpolərdə  kafirə  qırğun  girdi.  Qalayı 
aldılar.  K əlisasın yıqub  8  məscid yapdılar.  Qanlu  kafir əlindon 
babasım  dartub  aldı.
9 Qalın  Oğuz  eliııə  gəlüb  çıqdı.  Ağca yüzli  anasına  muştçı
10  saldı.  Q aza  bənzər  qızı-golini  Q azana  qarşu  golüb,  olin  11 
öpdilər,  ayağına düşdilər.
Qazan  görklii  çomono çadır otaq  12 dikdirdi.  Yedi  gün  yedi 
geco toy-dügün  edüb,  y e m ə -l5içmo  oldı.  D ədəın  Qorqud  gol- 
di,  qopuz çaldı;  ğazi  əronlər  1 başına  nə  geldügin  söylodi:
Qanı  ögdügümiiz bəg  orənlər,
Dünya  2  m ənim   dcyonlər?
Əcəl  aldı,  yer gizlodi.
Fani  dünya  kim ə  qaldı?
3  G olim lü-gedim lü  dünya!
Son  ucı  ölümlü  dünya!
Ölüm   v a q tı4  gəldügində  arı  imandan  ayırmasun!
Q adir  səni  nam ordə  m öhtac  5  etməsün!
Beş  kəlm o  dua  qıldıq,  qəbul  olsun!
“Amin!  A m in!”  6 deyenlər didar görsün!
Günahınızı  adı  görklü  M əhəm m əd  7  M ustafa
hörm otinə  bağışlasun!  Xanım,  hey!