European neighborhood and partnership instrument fast countries forest law enforcement and covernance II program
Yüklə 22,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
dikdə də təsadüfən təhlükəli gənələr evə daxil
ola bilərlər. Meşədə gəzərkən zəhərli həşəratların təsa düf olunduqları ağac koğuşundan, qaya çatlarından, yuvalardan, quru otlardan və daşlar- dan kənar olmaq məsləhətdir. Yoxlanmamış, tanış olmayan ərazidə torpağın üzərində uzanıb yatmaq olmaz. Xüsusilə, uşaqlar ciddi nəzarət altında olmalıdırlar. Uşaqlarla istirahət zamanı, yay düşərgələrində meşənin açıq sahələri əv- vəl cədən nəzərdən keçirilir və sahə xüsusi preparatlarla zərərsizləşdirilir. 80 Zəhərlənmə təhlükəsi Qida ilə zəhərlənmə. Bəzən turistlər və istirahətə gedən insanlar meşəyə gedərkən azuqə ehtiyatını düzgün seçmir və keyfiyyətsiz ərzaq məhsullarından istifadə edir. Ən çox heyvan mənşəli məhsullardan (ət, balıq, kolbasa, sosislər, konservləşdirilmiş ət məhsulları, süd və süd məhsulları) ağır zəhərlənmə halları baş verir. Meşəyə gedərkən ərzaq təhcizatına xüsusi diqqət yetirilməlidir. Bu zaman aparılan bütün qida məhsulları yüksək keyfiyyətli olmalıdır. Keyfiyyətsiz ət və ət məhsulları ağır qida zəhər- lənmələrinə səbəb olur, köhnəlmiş məh sul- lardakı mikroblar və onların həyat fəaliyyəti nəticəsi olan toksinlər zəhərlənməyə gətirib çıxarır. Qida düzgün saxlanmadıqda və hazır- lanma texnologiyası pozulduqda qidalanma üçün təhlükəli məhsula çevrilir. Ərzaq məh- sul larının isti yay günlərində saxlanma və hazır lanma qaydaları pozulduqda da təhlükəli toksinlər əmələ gətirir. Bu baxımdan ət və balıqdan hazırlanmış yarımfabrikat məhsullar daha təhlükəlidir. Zəhərlənmənin ilk əlamətləri qidanin qəbulun dan 2-4 saat sonra başlanır. Qida zəhərlənməsi kəskin zəiflik, ümumi halsızlıq, ürəkbulanma, qusma, qarın nahiyəsində kəskin ağrılar, mədə ağrısı və ishal ilə özünü biruzə verir. Qan təyziqi aşağı düşür, nəbz zəifliyir, temperatur yüksəlir. Belə belə vəziyyətdə xəstədə ürək-damar çatışmazlığı nəticəsində ölüm hallarıda baş verə bilər. İlk tibbi yardım üsulu olaraq mədənin coxlu miqdarda su ilə yuyulması və xəstənin yediyinin qaytarılması məsləhətdir. Bütün zəhərli qida qalıqları bədən- dən kənar edilir. Sonra xəstə yatağa uzandırılır, ayaqlarına isti corab geyindirilib, isti, açıq rəngli çay və ya qəhvə verilir. Qidalanma bir müddət dayandırılır və xəstə tibb məntəqəsinə çatdırılır. Xəstəliyin ilk mərhələsini bəzən qidanın keyfiyyətsiz olması ilə əlaqələndirib, o qədər də əhəmiyyət vermirlər. Lakin ağır zəhər- lənmənin əlamətləri getdikcə arta bilər, ürək döyüntüsünün artması və ya zəifləməsi, qan təzyiqinin azalması, dərinin ağarması, susuz- luğun artması, 38-400 C hərarət müşahidə olunur. Belə xəstələrdə ürək-damar çatışmazlığı sürətlə yayılır, əzələ iflici əmələ gəlir və bəzi hallarda ölüm hadisəsi baş verir. Xəstəliyin ilk əlamətləri müşahidə olunan zaman, qidanın qəbulundan 2-4 saat sonra dərhal yardım göstərilməlidir. Nadir hallarda zəhərlənmə 18- 24 saatdan sonra üzə çıxır. Ağır zəhərlənmə nəticəsində botulizm adlı çox ağır bir xəstəliyə də yoluxmaq mümkündür. Bakteriyalarla yoluxmuş ərzaq məhsulları ilə qida landıqda insan bu xəstəliyə məruz qalır. Hisə verilmiş balıq, ət və ət məhsulları, kol- basa və yüksək temperaturda işlənməmiş kon servləşdirilmiş qida məhsulları xəstəlik mən bəyi ola bilər. Xəstəlik 12-24 saatdan sonra baş ağrısı, baş gicəllənməsi, ümumi zəiflik, ishal ilə müşayət olunur. Mərkəzi sinir sisteminə təsir edərək (çəpgözlük, üst göz qapaqlarınn şişməsinə, səsin zəifləməsinə və s.) bir sıra fəsadlara səbəb olur. İlk yardım vaxtında göstərilməsə, 5 sutka ərzində xəstə baş beyinin iflic olması nəticəsində məhv ola bilər. Belə xəstələrə zəhərlənməyə qarşı xüsusi zərdab vurmaq və təcili həkimə çatdırmaq lazımdır. Meşədə göbələklə zəhərlənmə hallarına tez-tez təsadüf olunur. Yadda saxlamaq lazım- dır ki, meşədə yeməli göbələklərlə yanaşı, olduqca oxşar zəhərli göbələklərdə bitir. Buna görə də yeməli və zəhərli göbələkləri secməyi bacarmayan insanlar ehtiyatlı olmalı, xüsusilə uşaqları göbələk toplamaqdan çəkin- dirməlidirlər. Milçəkqapan, yalançı tülkiqulağı, yalançı kötük göbələyi və s. olduqca zəhərli göbələk növləridir. Zəhərlənmənin əlamətləri bir neçə saatdan sonra biruzə verir. Ümumi zəiflik, ağız şirəsinin həddindən artıq ifrazı, ürək bulanma, qusma, mədə ağrısı, baş ağrısı baş verir. Tezliklə mər- kəzi sinir sistemi, dayaq-hərəkət sistemi sıradan cıxır. İlk tibbi yardım üsulu olaraq zəif kalisium- 81 permanqanat məhlulu ilə mədə yuyulur və məhlula aktivləşdirilmiş kömür və ya karbolen əlavə edilir. Təcili olaraq xəstə tibb məntəqəsinə çatdırılır. Yadda saxlamaq lazımdır ki, bəzən göbələk- ləri qaynatdıqda belə tərkibində zəhərli maddə- lər qalır. Belə göbələklə qidlandıqdan 1,5-2,5 saat sonra zəhərlənmə əlamətləri üzə çıxır. Ürəkbulanması, ümumi zəiflik, bol tüpürcək ifrazı, qusma halları, mədə və baş ağrısı, baş gicəllənməsi baş verir. Güclü zəhərlənmə zamanı gözün zəifləməsi, əzələlərin qıc olması, yuxulamaq, laqeydliklə əvəz olunur. Daha sonra bədənin hərarəti aşağı düşür, göz bəbəkləri və dəri saralır. Vaxtında yardım göstərilməsə zəhərlənmə ölümlə nəticələnə bilər. İlk tibbi yardım kimi xəstəyə ardıcıl olaraq 5-6 stəkan su və ya süd içirilir. Sonra qaşıqla dilin yuxarı hissəsinə toxunaraq qusdurulur. 3-5 dəfə tək rar olunmaqla mədə təmizlənir. Xəstə yatağa uzadılıb, ayaqlarına və əllərinə isti qızdırıcı qoyulur. İsti çay verməklə bəzi həblər vasitəsilə ishal yaratmaqla mədə təmizlənir (1 xörək qaşığı gənəgərçək yağı və ya 30-40 ml 33%-li maqnezium-kükürd oksid məhlulu verilir). Arterial təzyiqi aşağı olan insanlara işlədici dərmanları ehtiyatla vermək lazımdır ki, orqanizm suyu çox itirməsin. Buna görə də xəstəni xilas etmək üçün ilk tibbi yardımın böyük əhəmiyyəti vardır. Meşədə bitən bəzi bitkilərin zəhərli meyvə ləri insan üçün təhlükəlidir: • Аdi gərməşоv - Viburnum lantana L. • Qаfqаz хədicəgülü - Galanthus caucasicus (Baker) Grossh. • Qızılçubuq qızıl səbət - Solidago virgaurea L. • Hirкаn şümşadı - Buxus hyrcana Pojark. • Аvrоpа gərməşоvu - Euonymus europaea L. • Hаmаr güyənə - Polygonatum glaberrimum C.Koch • Erкəк аyıdöşəyi - Dryopteris filix-mas (L.) Schott • Uzunbuynuzcuqlu südləyən - Euphorbia macroceras Fisch.et C.A.Mey. • Ziyilоtu - Chelidonium majus L. • Şərq кəpənəкçiçəyi - Aconitum orientale Mill. • Аyıqulаğı кеçiqulаğı - Verbascum thapsus L. • Qаfqаz хаnımоtu - Atropa caucasica Kreyer • Qаfqаz cаnаvаrgiləsi - Daphne caucasica Pall. • Pаslı üsкüкоtu - Digitalis ferruginea L. • Оtvаri gəndəlаş - Sambucus ebulus L. Belə bitkiləri tanımaq və xüsusilə uşaqları məlumatlandırmaq vacibdir. Ümumiyyətlə, tə- biətin qoynunda uşaqları nəzarətsiz qoymaq olmaz. Dəm qazı ilə zəhərlənmə. Bəzi hallarda meşə yanğınları zamanı təhlükəli ərazidə qalan insanlar tüstünün əhatəsində əmələ gələn dəm qazı ilə zəhərlənə bilər. Bu halda insanda baş ağrısı, zəiflik, qusma, yuxulama, təngnəfəslik, dərinin ağarması, qıcolma baş verir. Bu halda meşə yanğının əhatəsindən çıxmaq mümkün deyilsə, dərhal torpağın üzərinə uzanmalı, ağızı və burunu yaş dəsmalla örtmək lazımdır. Hava çatışmazlığından əziyyət çəkən insanları yanğın yerindən uzaqlaşdırmaq hətta süni nəfəs verməklə tənəffüsü bərpa etmək lazımdır. Ehtiyac olduqda ürək nahiyəsi massaj edilir, ağız və udlaq yad cisimlərdən təmizlənir. Bədəni ovmaqla və bədəni isitməklə yanaşı naşatır spirti iylədilir. Dərhal həkimə müraciət etmək lazımdır. Kimyəvi maddələrlə zəhərlənmə. Bəzi hallarda meşə yaxınlığında əkin sahələrinin gübrələnməsi və zərərvericilərə qarşı kimyəvi 82 preparatların istifadəsi zəhərli çirklən dirici- lərin yayılmasına səbəb olur. Alaqlar və zərər- vericilərlə mübarizədə istifadə olunan kimyəvi maddələr meşənin canlı aləmi üçün böyük təhlükədir. Təsadüf nəticəsində bu maddələrin meşədəki giləmeyvələrə, göbələklər və dərman bitkilərinə sirayət etməsi insanların, meşə heyvanlarının zəhərlənməsinə səbəb olur. 15- 60 dəqiqə ərzində zəhərlənmə yayılıb, hətta ölümlə nəticələnə bilər. Xəsarət alan insan baş gicəllənməsindən, tərlənmədən, baş ağrısından, gözün zəifləməsindən, qusmadan əziyyət çəkir. Aşağı ətrafların qıc olması, əzələ iflici və tənəffüsün dayanması baş verə bilər. Təcili olaraq zəhərlənmiş insanın mədəsi yuyulub təmizlənir. Meşədə dərman saxlanılan çantaya nəzarət etmək və onu uşaqlardan kənarda saxlamaq lazımdır. Təsadüfən, azyaşlı uşaqlar dərman həblərini udub zəhərlənə bilərlər. Meşə və tullantılar Meşənin qeyri-adi və füsunkar aləmindən zövq alan insanlar bəzən buranı tərk edərkən özləri ilə gətirdikləri əşyaları və tullantıları unudurlar. İl ərzində meşələrə nə qədər in- sanın səyahət etməsini nəzərə alsaq, məişət tullantılarının acınacaqlı fəsadlarını təsəvvür etmək olar. Ekosistem üçün yad olan müxtəlif mənşəli tullantıların ətraf mühitə zərərli təsiri hamıya məlumdur. Plastik qablar, polietilen məmulatlar bitki və heyvanat aləmi üçün böyük təhlükə yaradır. İstirahət yerlərində atılıb qalmış siqaret kötüklərinin tərkibindəki nikotin meşə döşənəyindəki mikroorqanizmləri məhv edir. Çay və göllərə atılan siqaretlər balıqlar tərəfindən udulur və beləliklə zəhərli maddələr qida zəncirinə daxil olur. Belə balıqla qidalanan insanlar zəhərli maddələrin təsiri nəticəsində sağlamlıqlarını itirirlər. Yaxşı olar ki, istirahət vaxtı bir dəfəlik plastik qablardan deyil, adi yemək qablarından istifadə olunsun. Meşəni tərk edərkən bütün qablar yığışdırılıb aparılsın. Əgər bir dəfəlik qablar kartondan hazırlanıbsa, xəndək qazaraq onları basdırmaq olar. Qida zəncirində canlıların qidalanması zamanı bir orqanizmdən digərinə ötürülən zəhərli maddələrin qatılığı 10 dəfə, bəzən də 100 dəfə artır (məs; ot-dovşan-tülkü-canavar). Belə olduqda insanlar ətraf mühiti tullantılarla çirkləndirməklə son nəticədə öz sağlamlıqlarına zərər yetirirlər. Əlbəttə, qida qalıqları meşə sakinlərinin böyük sevincinə səbəb ola bilər. Lakin tullantı çox olduqda, yaxşı olar ki, artıq ərzaq məhsulları xəndəkdə basdırılsın. Polietilen butulkalar, dəmir qablar, şüşə qablar xüsusi paketlərə toplanaraq meşədən kənara çıxarılır və təyin olunmuş yerə daşınır. Müxtəlif batareyalar və akkumlyatorları atmaq olmaz. Sizə lazım olmayan əşyaları və ya geyimi meşədə unutmayın. Bəzən turistlər bulaşıq qabları yumaq üçün yuycu tozlardan və ya məhlullardan istifadə edirlər. Təbiətin saf bulaqlarına və çaylarına axıdılan bu kimyəvi maddələr canlılar üçün çox təhlükəlidir. Həm də suların çirklənməsinə səbəb olur. Yaxşı olar ki, bu halda qablar torpaqla, yarpaqlarla və ya küllə təmizlənsin. Təbiətə axıdılan toksik maddələr geri dönməyən dəyişikliklərə səbəb ola bilər. İnsanın öz sağlamlığı kimi meşədə yaşayan hər bir canlının da sağlamlığı mühit şəraitindən asılıdır. Hər şeydən öncə sağlam ətraf mühit sağlam həyatın əsasıdır. İnsan öz sağlamlığının qayğısına qaldığı kimi meşə sakinlərinin də sağlam həyatının qayğısına qalmalıdır. Meşəyə istirahətə və səyahətə gələnlər tullantıların ətraf mühitə zərərini anlamalı və meşəni bu zərərli təsirlərdən qorumalıdır. Əgər meşəni hər gəlişinizdə valehedici və gözəl görmək istəyirsinizsə, məişət tullantılarının toplanıb daşınmasını təşkil etməlisiniz. 83 Meşədə atılıb qalan plastik qablar və polietilen paketlər 100 illər ərzində çürümür, onların tərkibindəki zəhərli kimyəvi maddələr torpağı, suyu, havanı çirkləndirərək meşənin normal həyatına mane olur. Məişət tullantıları bəzən heyvanların zəhərlənməsinə və məhv olmasına gətirib çıxarır. Konserv qutularının iti kənarı, şüşə qırıntıları heyvanların pəncələrini kəsib yaralayır. Meşəyə gələn insanların dayanacaq yerləri çox zaman müxtəlif tullantılarla diqqəti cəlb edir. Tullantıları necə toplamağın lazım olduğuna hər kəs qabaqcadan qərar verməlidir. Polietilen, plastik materiallardan ibarət tullantı- ları yandırmaq qətiyyən olmaz. Meşədə heç bir tullantını və ya yad cisimləri atmaq olmaz. Bütün tullantıları yığıb şəhərə aparmaq və xüsusi yerlərə atmaq olar. Əgər bütün tullantıları yığıb aparmaq mümkün deyilsə, asanlıqla çürüyüb topağa qarışan üzvü mənşəli tullantıları çala qazıb basdırmaq lazımdır. Turistlər və meşə istifadəçiləri meşənin və özlərinin təhlükəsizliyini təmin etmək üçün rast gəldikləri bütün tullantıları toplamaqla böyük fayda verə bilərlər. Hər kəs meşənin təmizliyinin qayğısına qalarsa, növbəti yürüş zamanı mənalı və sağlam istirahətdən zövq almaq şansı əldə edə bilər. Ümumiyyətlə, hər kəs meşə sahəsinin təmizliyinə riayət edib, tullantılardan təmiz lə- məklə növbəti dəfə artıq təmiz yerdə istirahət etmək şansını əldə edə bilər. Təbiətdə polietilen və plastik materialların parçalanmasını surət- ləndirən laboratoriyalar və digər mikro- orqanizm lər olmadığına görə onların çürüməsi üçün on illər, bəzən də yüz illər tələb olunur. “Tullantısız həyat” prinsipinə əməl edərək meşəni görmək istədiyiniz vəziyyətdə qoyub gedin və təmizliyə riayət edin. Təbiətə vurulan zərbələr son nəticədə insan həyatına da neqativ təsir göstərir. Meşənin təmizliyi həm də bizim sağlamlığımızdır! Ekoloji cığırda davranış qaydaları 1. Ekoloji cığırda hərəkət edərkən qoruq rejimi qaydalarına uyğun olaraq davran- maq lazımdır. 2. İstənilən quru və su bitkilərini qırmaq, ilbizləri toplamaq, həşərat kolleksiyası hazırlamaq qadağandır. 3. Ekoloji cığırda rast gəlinən cəlb edici daş ları, arxeoloji tapıntıları və digər təbiət suvenirlərini toplamaq olmaz. 4. Meşədə yalnız xüsusi təyin olunmuş yer lərdə tonqal qalamağa və siqaret çəkməyə icazə verilir. 5. Tonqal yandırarkən odla ehityatla dav- ran malı, təhlükəsizlik qaydalarına riayət etmək lazımdır. 6. Ekoloji cığırda ucadan musiqi səs lən- dirmək olmaz. Maqnitofon və diktofon- lara yalnız təbiətin səsini yazmaq olar. 7. Ekoloji cığırda ekskursiya zamanı it və yaxud pişik aparmaq olmaz. Cığırda təsadüf olunan tükənməkdə olan bitki və heyvan növlərinin yaşayış məs kən- lərini ev heyvanlarının xüsusi marağın- dan qorunmaq lazımdır. 8. Ekoloji cığırla hərəkət zamanı məişət tullantıları ətrafa atmaq qətiyyən yara- maz. Meşənin estetik görünüşünü pozan tullantılar istirahətə gələnlərin əhval- ruhiyyəsinə də mənfi təsir göstərir. 9. Ekoloji cığırdan kənara çıxmaq qadağan- dır. Bu zaman təsadüfən incə bitki- ləri zədələmək, nadir heyvanları na- rahat etməklə təbiətin ahəngini poza bilərsiniz. 10. Ekoloji cığırdan kənardan quş yuvalarına əl vurmaq, heyvanların balalarını hür- küt mək olmaz. 84 Meşədə etik qaydalar 1. Meşədə səs-küy salmayın, canlıları hür- kütməyin. 2. Quş yuvalarına yaxınlaşmayın, insanın izlərini hiss edən ana quş balalarını atıb gedə bilər. 3. Yuvadakı yumurtaları kolleksiya üçün götürməyin. 4. Yuvadan düşən balaları evə aparmayın, yaxşısı budur ki, yenidən qaytarıb yuvaya qoyasınız. 5. Ağacların budaqlarını qırmayın, onlar canlıdır, lakin öz etirazını bildirməkdə acizdirlər. 6. Xoşunuza gələn kəpənəyi və ya böcəyi tutmayın, bəlkə də bu yer üzərində həmin növün sonuncu nümayəndəsidir. 7. Çiçəkləri dərməyin, qoy onlar meşədə çiçəkləyərək dünyamızı gözəllikləri və ətirləri ilə bəzəsinlər. 8. Dərman bitkiləri tədarük edərkən hər bir növdən olan sağlam çiçəkləyən və toxum verən bitkiləri qoruyub sax la maq lazımdır. 9. Qarışqa yuvalarını dağıtmayın-qarış qa lar meşələrin sanitarlarıdır. 10. Suda-quruda yaşayanları, xüsusən qur bağa- ları məhv etməyin-dünyada fayda sız və eybəcər canlı yoxdur. 11. Zəhərli göbələkləri ayaqlarınızla tap dayıb məhv etməyin, onlar bəzən meşə heyvan- larının xəstəliklərini müalicə edirlər. 12. Ağac və kolların yaxınlığında od qalama- yın, tonqalı təhlükəsizlik qaydalarına uyğun olaraq qalayın. 13. Tonqalı istifadə etdikdən sonra mütləq su ilə söndürün. 14. Meşəni tullantılardan qoruyun, zibillən miş meşəyə heç kim gəlmək istəməz. Bundan əlavə: - çürüyən tullantıların ağır qoxusu olur; - kağız tullantılar günəş şüasının təsiri altında yana bilər; - sellofan və polietilen paket uzun müd- dət çürüməyərək, bitkilərin inkişafına mane olur və hava buraxmır; - konserv qutuları heyvanların pəncə- lə rini yaralaya bilər və kiçik heyvanlar üçün tələyə çevrilər; - şüşə qabların qırıntıları heyvanların pəncə lərini zədələməklə bərabər günəş- li hava da linza kimi günəş şüalarını top- lamaq la meşə yanğını törədə bilər. 15. Meşədə dayanacaq yerlərinizi növbəti səfərdə görmək istədiyiniz vəziyyətdə qoyub gedin. 16. Su hövzələrini tullantılarla çirkləndir məyin. Meşədəki bulaqlar, çaylar, göllər sizi içməli su ilə təmin edir. Fövqəladə hallar zamanı ilk tibbi yardım üsulları İldırım vuran zaman ilk tibbi yardım. Yaz- ya aylarında dağ meşələrində göy gurultusu və ildırım çaxması adi təbiət hadisələrindən biridir. İsti hava axını dağların başına qalxaraq soyuyur və rütubətin buxarlanması nəticəsində ağır qara buludlar əmələ gəlir. Meşənin içərisində insana şimşək çaxması çox nadir hallarda zərər yetirə bilər. Daha çox meşə talasında və meşənin yaxınlığındakı açıq ərazilərdə ehtiyatlı olmaq lazımdır. Bu zaman açıq meşə talasında 85 və ya dağ başında olan insan şimşək çaxması nəticəsində elektrik cərəyanının qurbanı ola bilər. Buna görə də ildırımdan qorunmaq üçün müəyyən qaydaları bilmək vacibdir. Nadir hallarda elektrik cərəyanı insana birbaşa təsir edir. Əsasən ildırım insanın yaxınlığında olan ağaclara və hündür qayalara düşür. Buna görə də şimşəkdən qorunmaq üçün təhlükəsizlik tədbirlərinə əməl olunmalıdır. İldırım çaxan zaman hündürlükdən və qurumuş tək-tək ağaclardan uzaqlaşmaq lazımdır. Əgər insan sudadırsa, dərhal sahilə çıxmalıdır. Qaya- ların dibində, mağaranın girəcəyində gizlənmək olmaz. Daşlı-çınqıllı və qumlu torpaqda gəzmək gilli torpağa nisbətən daha təhlükəsizdir. Bəzən ildırımdan əvvəl insan onun baş verəcəyini qabaqcadan duya bilir. İnsan əlini torpağın üzərinə qoyduqda mühitin elektrik potensialının dəyişməsi nəticəsində ovucun içində, ayaqların altında yüngül sancmalar hiss edir. Bir qədər sonra ionlaşmış havada yüngül çırtıltı səsləri eşıdılır, insanın saçı elektriklənir, barmaqlarında, burunun ucunda və qulağın sırğalığında sancmalar hiss olunur. Şimşək çaxan zaman atmosferin güclü elektriklənməsi nəticəsində müəyyən məsafə- də olan canlı obyektlərə xəsarət toxuna bilər. Saniyədə 100000 km məsafə sürətlə yayıla bilən şimşəyin elektrik cərəyanı 100 və ya 1000 amperə çata bilər. Elektrik qığılcımının temperaturu 25000 dərəcəni aşa bilər. Şimşəyin işartısını ilk göy gurultusundan ayıran saniyələri hesablamaqla yağıntıya qədər olan məsafəni təyin etmək olar: 1 saniyədə keşdikdə məsafə 300-400 metr, 2 saniyə keçdikdə 600-800 m, 3 saniyə keçdikdə 1 km və s. olur. Şimşək çaxarkən növbəti çaxmaya qədər fasiləyə əsasən aradakı məsafəni də hesablamaq mümkündür. İldırıma qədər olan məsafə səsin sürətilə (34 km/san) müəyyən edilir. Şimşəyin çaxması görünən andan eşidilən ana qədər 10 san keçibsə, 340 m/san×10 san=3400 m məsafə alınır. Əgər ildırımın səsi getdikcə daha gec eşidilirsə, deməli, buludlar uzaqlaşır. İldırım çaxan zaman dərhal göy guruldayırsa, şimşək çaxması həyat üçün təhlukəlidir. Belə olduqda elektrik xətlərindən uzaqlaşmaq lazımdır. Nisbətən alçaqboylu sıx meşə ağaclarının altında daldalanmaq olar. Hündür palıd, şam və qovaq ağaclarının altı daha təhlükəlidir. Su kənarında qalmaq olmaz. Hündür yerdən aşağıya enmək və torpağın üzərində aşağı əyilib ayaqları əllə qucaqlamaq lazlmdır. Metal əşyaları kənara atmaq, motosikl, velosiped və avtomobillərdən 20-30 m aralıda durmaq lazımdır. Əgər ildırım çaxarkən insan maşındadırsa, onu tərk etməyib, pəncərələri qapamalı və antenanı aşağı endirməlidir. Yağmurlu havada ildırım çaxan zaman meşədə çox da hündür olmayan sıx çətirli ağacların arasında sığınacaq tapmaq olar. Əgər başqa çıxış yolu yoxdursa, yağışdan əvvəl çadır qurub tavanını polietilenlə örtmək lazımdır. Bütün metal əşyalar, o cümlədən bel, bıçaq, mişar, qab-qacaq və s. insanlardan 15-20 metr aralıda qoyulmalıdır. İldırım çaxan zaman metal əşyalar müəyyən təhlükə yarada bilər. Yaş paltarlar dəyişilməlidir, çünki islanmış paltar və insan bədəni elektrik cərəyanını özünə çəkə bilər. İldırımdan qorunmaq üçün çadırda xüsusi qayda üzrə oturmaq lazımdır. Bunun üçün çanta, ip, polietilen paket, ağac kötüklərindən və ya quru geyimdən oturacaq düzəldilir. Belə olduqda insan özünü torpaqdan təcrid edir və təhlükəsiz vəziyyətdə olur. Bu qayda üzrə oturaq vəziyyətdə bədəni irəli verərək başı dizə tərəf aşağı əymək lazımdır. İldırım çaxarkən tonqal qalamaq olmaz. Bu zaman tonqalın yaxınlığında durmaq çox təhlükəlidir, çünki tonqalın istiliyi nəticəsində qızmış hava axını elektrik keçiriciliyinə malikdir və ildırım ocağa düşə bilər. Əgər meşədə olarkən ildırım səyahətçilər qrupunu yolda haqlayıbsa və onlar çadır qurmağa imkan tapmayıblarsa, qrupun üzvləri bir-birlərindən aralı məsafədə tələsmədən yola davam etməlidir. 86 Yağmurlu havada ildırım çaxarkən meşənin dərinliyinə daxil olub, ağacların altında və ya qayaların arxasındakı çökəklikdə gizlənmək lazımdır. Hər hansı bir hündürlüyə, məsələn, Yüklə 22,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|