Ona tili-11 sinf indd

54-mashq.
Matnni o‘qing va qahramon nutqidagi 
shu
so‘zining qan-
day ma’no tashiyotgani yoki tashimayotganini izohlang. 
Xo‘jayin, shu, shu, desangiz. Shu... bizdi mashina dovonning naryog‘ida, 
shu, radiatori teshilib, shu, qolib ketibdi.
– Qanaqa mashina? – dedi hayron bo‘lib Mirvali.
– Hozir Toshkent tomondan, shu... kelayotgan, shu, bir «Jiguli» garajga 
kelib shundoq dedi.
– Qanaqa mashina, deb so‘rayapman.
– Shu... asalchining yukini Toshkentga, shu, olib ketgan mashina, 
shu...
– Nega menga aytasan, garaj mudiriga ayt.
– Shu, xotini to‘lg‘oq tutib, shu, kasalxonaga olib ketgandi.
– Bo‘pti, bosh mexanikka ayt.
Qorovul shu deb yana nimadir demoqchi edi, Mirvali qo‘l siltab, 
«ketaver» ishorasini qildi. (Said Ahmad)
 
Sh. Rahmatullayevning «O‘zbek tilining izohli frazeologik lug‘a-
ti»dan olingan quyidagi iboralarning izohlarini esda tuting. Ular 
ishtirokida gaplar tuzing.
soyasiga ko‘rpacha solmoq
Izzat-hurmat qilishni me’yoridan 
o‘tkazib yubormoq. Varianti: 
soyasiga ko‘rpacha yozmoq; soyasiga 
ko‘rpacha to‘shamoq.
O‘xshashi: 
boshiga ko‘tarmoq.
Tinkasi qurimoq
Toliqmoq, darmonsizlanmoq. Varianti: 
tinka-ma-
dori qurimoq.
Ma’nodoshi: 
holdan toymoq; holdan ketmoq. 
1. Nutqning sofligi nima va u qanday mezonlar bilan belgilanadi?
2. So‘zlovchining madaniy saviyasi uning nutqida aks etadimi?
3. Nutqning sofligiga putur yetkazadigan unsurlarni aytib bering.
4. Nutqning sofligini buzuvchi «ishlamaydigan» so‘zlarga misollar kel-
tiring.
5. Idoraviy so‘z va iboralarni tavsiflang.

---

51
55-mashq.
O‘zingiz yashayotgan hudud shevasiga mansub beshta so‘z 
toping, ularni adabiy tildagi muqobillari bilan birga yo-
zing. Ular ishtirokida gaplar tuzing.
Namuna: buvak (Farg‘ona shevasida) – chaqaloq.