Mavzu. Qishloq xo’jaligida yer fondi resurslari va undan foyalanish samaradorligi

3. 
Yerdan foydalanish darajasi va samaradorligini oshirish yo`llari 

---

Yerdan samarali, oqilona foydalanish kelajak talab qilayotgan zaruratdir. Yer 
resurslaridan foydalanish darajasi va samarasini oshirish quyidagi yo`nalishlarda amalga 
oshiriladi: 
• Eng avvalo, qishloq xo`jaligi ishlab chiqarishini yer resurslarining talabi va 
imkoniyatidan kelib chiqqan holda joylashtirish lozim. Masalan, suv resurslari 
cheklangan regionlarda sholi ishlab chiqarishni joylashtirish maqsadga muvofiq emas. 
Katta miqdordagi suvni talab qiladigan ekinlarni sho`rlangan yerlarga joylashtirish 
ham samaradorlikni pasayishiga sabab bo`ladi. Albatta, mamlakat oziq 
– ovqat havfsizligini ta`minlash, mavjud resurslardan oqilona foydalangan holda 
bozor talab qiladigan mahsulotlarni ishlab chiqarish va bunda aholining ehtiyojini 
unitmaslik talab qilanadi. Shunga qaramasdan yer va suv resurslarining holatini 
hisobga olmasdan ishlab chiqarishni tashkil etish ma`lum salbiy oqibatlaga olib 
kelishi mumkin. Masalan, kuchli sho`rlangan yerlarga kuzgi don ekinlarini 
joylashtirish yerning unumdorligini pasaytiradi, sho`rlanishni yanada kuchayishiga 
olib keladi va yerdan foydalanish samradorligi pasayadi. Bu holatning uzoq davom 
etishi ushbu yer maydonlarining qishloq xo`jaligi maqsadlari uchun mutloq yaroqsiz 
holga kelib qolishiga sababchi bo`lishi mumkin. Chunki kuzga donli ekilgan 
maydonlarda sho`r yuvish ishlarini amalga oshirib bo`lmaydi. Ma`lumotlarga 
qaraganda 2004 yilda Respublikada mavjud qishloq xo`jaligi yerlarining 47,2 foizi 
sho`rlanmagan, 17,2 foizi o`rtacha sho`rlangan va 4,2 foizi kuchli sho`rlangan. 
O`zbekiston qishloq xo`jaligi yerlari meliorativ holatiga ko`ra, 38 foizi yaxshi, 53,4 
foizi qoniqarli va 8,6 foizi qoniqarsiz, meliorativ holati yomon yerlardir. Bu holat 
yomonlashib ketishining oldini olish kerak. 
• Yerlarning bir sifat holatidan ikkinchi holatga o`tishi umumiy holda 
yer 
tranformatsiyasi 
deyiladi. Yer 
transformatsiyasi ijobiy 
(yomon yerlarning yaxshi 
yerlar safiga o`tishi) va 
salbiy 
(yaxshi yerlarning yomon yerlar safiga o`tishi) bo`ladi. 
Imkon boricha salbiy yer transformatsiyasiga yo`l qo`ymaslik lozim. Yer islohotlarini 
to`g`ri o`tkazish ham yer va suvdan foydalanish samaradorligini oshiradi. Yer duch 
kelgan kishiga emas, balki yerda ishlash tajribasi, bilimi bor kishilarga, xo`jaliklarga 
berilishi kerak. Bu borada yerdan olingan mahsulotga egalik qilish sharoitlarini 
to`g`ri hal etish talab qilinadi. Aks holda yer va suvdan samarali foydalanib 
bo`lmaydi. 
• Eng zarur omillardan biri yer va suvdan foydalanuvchilarning samaradorlikni 
oshirganliklari uchun manfaatdorligini ta`minlashdir. 
• Tanlangan ishlab chiqarish turini texnologiyani buzmasdan bajarish, melioratsiya va 
irrigatsiya tadbirlarini o`z vaqtida samarali o`tkazish qishloq xo`jaligi ishlab 
chiqarishi, yerdan foydalanish samaradorligini oshiradigan muhim omillardan biri 
hisoblanadi. 

---

• Yer va suvdan foydalanish samaradorligini oshirish ko`p jihatdan ilg`or texnologiyani 
ishlab chiqarishga joriy etish bilan bog`liq. Masalan, suvdan foydalanish 
samaradorligi tomchilatib yoki yomg`ir usulida sug`orishda oddiy bostirib 
sug`orishdigiga nisbatan ancha katta. Suv resurslari cheklangan holda bu 
texnologiyalarning ahamiyati keskin oshadi. O`zbekiston Respublikasi suv resurslari 
juda cheklangan bo`lib, hozirda foydalanilayotgan suvning 12-13 foizi mamlakat 
hududida vujudga keladi. Qolgan qismi Qirg`iziston va tojikiston davlatlari 
hududidan keladi. O`zbekistonda 50 daryo bo`lib, shulardan faqat 10tasigina 150km 
uzunlikda. Mamlakatda juda katta kanal va ariqlar tizimi yaratilgan. Ularning uzunligi 
156 ming km.ni tashkil etadi. Ana shu irrigatsiya tizimidan samarali foydalanish 
mamlakatda yer resurslaridan foydalanishning samaradorligini oshiradigan 
omillardan biridir. 
• Fan yutuqlarini ishlab chiqarishga joriy etish ham yer va suv resurslaridan foydalanish 
samaradorligini oshiradi. Ishlab chiqarishga paxta va bug`doyning tezpishar, suvga 
chidamli navlarini joriy etish bunga misol bo`la oladi. 
• Ekologik muhit talablarini hisobga olgan holda kimyolashtirishni rivojlantirish ham 
yer va suv resurslarining samaradorligini oshirishga ijobiy ta`sir etadi. 
• Qishloq xo`jaligiga yaroqli yerlarni suv va shamol erroziyasidan asrash ham juda 
muhim tadbirlardan biridir. Masalan, ekin maydonlarining 2,1 mln. gektari shamol, 
0,7 mln gektari suv erroziyasiga, shuningdek, mavjud 22,1 mln. gektar yaylovning 6 
mln. gektari shamol va 3 mln. gektari suv erroziyasiga uchragan. Bu holat agrosanoat 
majmuasi iqtisodiyotiga sezilarli salbiy ta`sir qiladi. Shu sababli yerlarni asrash 
asosiy vazifalardan biridir. 

---

Foydalanilgan adabiyotlar: 
1. O`zbekiston Respublikasining «Fermer xo`jaligi to`g`risida»gi qonuni. - T.: «Adolat», 
1998. - 19b. 
2. O`zbekiston Respublikasining «Dehqon xo`jaligi to`g`risida»gi qonuni. - T.: 
«Adolat», 1998. - 16b. 
3. O`zbekiston Respublikasining «Davlat Yer fondining kadastri to`g`risida»gi qonuni. - 
T.: «Adolat», 1998. - 13b. 
4. O`zbekiston qishloq xo`jaligida islohotlarni chuqurlashtirishga oid qonun, hukumat 
qarorlari va me`yoriy hujjatlar to`plami. _ T.: «O`zbekistonqituvchi», 1998. - 231 b. 
5. “Bozor islohotlarini chuqurlashtirish va iqtisodiyotni yanada ekinlashtirish sohasidagi 
ustivor yo`nalishlar amalga oshirilishini jadallashtirish chora-tadbirlari to`g`risida”gi 
O`zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoni. “Xalq so`zi” gazetasi, 15 iyun 2005 
yil. 
6. “Tadbirkorik subyektlarini huquqiy himoya qilish tiziini yanada takomillashtirish 
chora-tadbirlari to`g`risida”gi O`zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoni. 
“Xalq so`zi” gazetasi, 16 iyun 2005 yil. 
7. “Tadbirkorlik 
subyektlari 
tomonidan 
taqdim 
etiladigan 
hisobot 
tizimini 
takomillashtirish va uni noqonuniy talab etganlik uchun javobgarlikni kuchaytish 
to`g`risida”gi O`zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoni. “Xalq so`zi” 
gazetasi, 15 iyun 2005 yil. 
8. “Mikrofirmalar va kichik korxonalani rivojlantirishni rag`batlantiish borasidagi 
qo`shimcha chora-tadbirlar to`g`risida”gi O`zbekiston Respublikasi Prezidentining 
Farmoni. “Xalq so`zi” gazetasi, 20 iyun 2005 yil. 
 
www.ziyonet.uz
 
MAVZU.