120
• maktab joylashgan kichik hududdagi barcha landshaft va
geografik joylashuvni monitoring qilib chiqiladi,
bunda albatta aholi
yashaydigan ijtimoiy va gigienik inshootlar ham hisobga olinadi;
• ushbu hududning asosiy deb hisoblangan ayrim joylarida tabiiy
va antropogen omillarni hisobga olgan holda bioindikasion, fenologik
hamda fizik-kimyoviy nazorat o‘tkaziladi.
6. Ekologik monitoring aslida tabiiy muhit, ekotizim va boshqa
hodisalarni bir muddatda o‘rganilgan izlanishlar asoslamaydi, balki
alohida ajratib olingan joylarda bir necha yillar davomida olib borilgan
ko‘p yillik ishlarni taqqoslash natijasiga amal qilgan holda olib boriladi.
Ekologik monitoring izlanishlari Qadimgi Rimda ma’lum bo‘lgan
“Nima? Qaerda ? Qachon” formulasi asosida olib boriladi.
7. Olib boriladigan ekologik
monitoringlar eng avvalo, hamma
uchun qulay bo‘lishi yoki uni hamma bajara olishi kerak, unda feno-
logik, geoindikatsion, bioindikatsion uslublar orqali atrof-muhitda yuz
bergan suv, tuproq va havoning ifloslanishi natijasida o‘zgarishlarni
o‘lchab hamda aniqlay olishi kerak.
8. Ekologik monitoringni geografik asosda ham olib borish
mumkin, bunda ekologik omillarning tabiatdagi o‘zgarishlarga ta’siri
va o‘zgartirilgan landshaftlarni kartografiya usuli bilan ta’riflash hamda
ekologik ta’sirlardan zararlangan yerlarni baholash ishlari to‘rt darajali
shkala asosida olib boriladi:
a) ekologik baholash; b) tavakkal, jur’at; d) krizis yoki inqiroz; e)
qiyinchiliklar.
Baholash ishlari quyidagicha bo‘ladi:
• tajriba olib boriladigan hududni ekologik birlik yoki talablar
asosida tanlab olish. Ushbu maydon o‘quv ishlari olib boriladigan
manzil yaqinida bo‘lishi kerak.
10. O‘quv muassasasi joylashgan
hudud monitoringida yashash
sharoitlari ko‘rsatkichlari va o‘quvchilarning sog‘lig‘i, kasallanish
sabablari o‘rganilib boriladi.
11. Monitoring olib borilayotgan joydagi bir necha maydonda
fitotsenoz, tuproqning tipi va mexanik tarkibi, fizikaviy-kimyoviy
tarkibi aniqlanadi. Olib boriladigan biodiagnostika ishlari o‘sha joydagi
o‘simliklar, hayvonlar va tuproqdagi mikrobiologik
aktiv jarayonni
hisobga olgan holda o‘tkaziladi.
121
12. Hududga antropogen omillarning ta’siri ikkiga bo‘lib
o‘rganiladi: tajriba maydoni antropogen omillarning ta’siri kuchli
bo‘lgan va nazorat maydoni ekologik toza maydondir. Tajriba olib
boriladigan hududlar joylashish, tuproq tipi, o‘sadigan o‘simliklari va
boshqa ko‘rsatkichlari bilan bir-biriga o‘xshash bo‘lishi kerak.
13. Hududdagi havo atmosferasining ifloslanish darajasi daraxtlar
bargidagi changlar terak va qarag‘ay (sosna), qor qatlamidan olingan
tahlillar natijasi, kislotali yog‘inlar miqdori, jamoat transportlari
tashlanmalari va boshqalar asosida olib boriladi.
14. Suv havzalaridagi ichimlik suvlarining
diagnostikasi bioindi-
katsion, organoleptik va fizik-kimyoviy usullar yordamida olib boriladi.
15. Kuzatishlar natijasida olingan ekologik ma’lumotlar har yili
mazkur hududning ekologik pasportiga yozib boriladi, har bir joyning
ekologik pasporti bu boradagi jonkuyar tashkilotlar tomonidan ishlab
chiqilgan bo‘ladi.
16. Ekologik monitoring olib borayotgan tashkilotlar o‘rtasida
o‘zaro ekologik izlanishlarning natijalari, pedagogik tajribalar, uslubiy
qo‘llanmalar bilan ta’minlanganlik va umuman qilinayotgan ishlar
samarali bo‘lishi uchun informasion aloqalar o‘rnatilgan bo‘lishi kerak.
Aloqa o‘rnatilsa, birmuncha qulayliklarga erishiladi.
17. Monitoringdan olingan ma’lumotlar maktablar, laboratoriyalar,
oliy ta’lim kafedralari, ekologik markazlarda qayta ishlash natijasida
xulosalarni umumlashtirish ko‘rsatkichlaridan kelib chiqadi.
18. Ekologik monitoringni olib borish va uni o‘tkazish
uchun
mas’uliyat o‘sha hududdagi ta’lim boshqarmasi va tabiatni himoya
qiluvchi tashkilotlar zimmasida bo‘ladi.
Dostları ilə paylaş: