O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘zbekiston davlat jahon tillari universiteti
Yüklə 1,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
177 XVII BOB. TABIATNI MUHOFAZA QILISHDA EKOLOGIYA VA HUQUQ MASALALARI 17.1. Ekologiya huquqining shakllanishi Keyingi paytlarda insonlar tabiatga shunchalik aralashib ketdiki, tabiatni muhofaza qilish va uni asrash uchun endilikda davlat va huquq idoralari aralashmasa, ko‘p hollarda tabiatni himoyasi qiyinlashib qoldi. Ana shulardan kelib chiqib, respublikamizda ekologiya huquqi degan soha paydo bo‘ldi va bu borada ijobiy ishlar olib borilmoqda. Ekologiya huquqi – tabiat, jamiyat va insonlar o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlarni tartibga soluvchi O‘zbekiston Respublikasi huquq tizimining mustaqil sohasidir. Ushbu o‘zaro munosabatlar insoniyat uchun bir tomondan, tabiiy muhit (tabiiy resurs)ning alohida tarkibiy qismlaridan foydalanish, ikkinchi tomondan esa ularni bu faoliyatning zararli oqibatlaridan muhofaza qilish imkonini beradi. Ekologiya huquqini atrof tabiiy muhitini saqlash, tiklash va yaxshilash maqsadida jamiyat va tabiatning o‘zaro bog‘liqligi munosabatlarini tartibga soluvchi huquqiy normalarning yaxlit bir tizimi, deb tushunish mumkin bo‘ladi. Ekologiya huquqining manbalari deganda, uni ifoda etilishining tashqi shakli tushuniladi. Ular jumlasiga normativ aktlar va normativ shartnomalar kiradi. Ekologiya huquqining manbalari–vakolatli davlat organlari tomonidan qabul qilinadigan aktlar, qonunlar, farmonlar, qarorlar, yo‘riqnomalar va boshqalardir. Manbalar ichida eng muhim normativ akt sifatida O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi va ekologik munosabatlarni tartibga soluvchi qonunlarni alohida ko‘rsatish mumkin. Yana bir muhim hujjat bu – (tabiiy resurslardan oqilona foydalanish va atrof-muhitni himoya qilishni huquqiy tartibga solishning asosiy yo‘nalishlarini belgilab beruvchi) O‘zbekiston Respublikasining “Tabiatni muhofaza qilish to‘g‘risidagi“ Qonuni hisoblanadi. Alohida joylarni yoki ma’lum bir biologik turlarni muhofaza qilish maqsadida ba’zan qo‘riqxonalar yoki buyurtmalar tuzish orqali ularni saqlab qolish yoki asrash mumkin. 178 O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi va ekologik qonunlar fuqarolarning hayoti va sog‘ligi uchun qulay tabiiy muhitga bo‘lgan huquqlarini mustahkamlaydi hamda uni ta’minlanishiga kafolat beradi. Mamlakatning tashqi va ichki ekologik siyosatini jahon talablari doirasida olib borishda qonuniy hujjatlar hal qiluvchi rol o‘ynaydi. Mustaqillik yillarida O‘zbekistonda 120 dan ortiq qonun va qonun osti hujjatlari, qaror hamda ichki va xalqaro dasturlar qabul qilindi. Ekologik qonunchilik bir necha darajalarni o‘z ichiga oladi. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining normalari ekologik qonunchilikning asosini tashkil qiladi. 1992-yil 8-dekabrda qabul qilingan O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi asosiy qonun hujjati hisoblanib, hamma uchun majburiy va oliy yuridik kuchga egadir. Atrof-muhitni muhofaza qilish masalalari Konstitusiyaning 50, 54, 55 va 100-moddalarida berilgan. Konstitusiyaning 50-moddasida «Fuqa- rolar atrof-tabiiy muhitga ehtiyotkorona munosabatda bo‘lishga majburdirlar» deb ta’kidlanadi. Ushbu talabga ko‘ra, O‘zbekistonning har bir fuqarosi atrof tabiiy muhitni muhofaza qilishi hamda tabiiy boyliklardan oqilona foydalanish talablariga to‘la amal qilishi shartdir. Asosiy konunning 54-moddasiga ko‘ra, jamiyatning iqtisodiy ne- gizlaridan biri bo‘lgan mulkiy munosabatlar bozor iqtisodiyoti qonuni- yatlariga mos ravishda e’tirof etiladi. Lekin mulkdor o‘z hohishicha unga egalik qilishi, foydalanishi va uni tasarruf etishi hech kachon ekologik muhitga, ya’ni atrof-muhit holatiga zarar yetkazmasligi kerak. Konstitutsiyaning 55-moddasiga muvofiq, «Yer, yer osti boylik- lari, suv, o‘simlik va hayvonot dunyosi hamda boshqa tabiiy zahiralar umummilliy boylikdir, ulardan oqilona foydalanish zarur va ular davlat muhofazasidadir». Konstitutsiyaning 100-moddasida birinchi marta shahar, tuman, viloyat mahalliy hokimiyatlariga o‘z ma’muriy-hududiy bo‘linmalarida atrof-muhitni muhofaza qilishning huquqiy asoslariga amal etgan holda tabiiy resurslardan haq olib va maxsus ruxsatnomalar asosida egalik qilishga, foydalanish yoki ijaraga olish huquqi beriladi. Tabiiy resurslardan foydalanishda maxsus me’yorlar (limit) belgilanadi. Tabiatdan foydalanishning ijaraga olish, litsenziya, shartnoma va boshka shakllari mavjud. Tabiatdan foydalanish talab va me’yorlar darajasida bo‘lmasa, ruxsatnomalar va ijara shartnomalari bekor qilinadi, shuningdek, tabiatga zarar yetkazgan shaxs yoki tashkilot ushbu zararlarni qoplashga majbur bo‘ladi. 179 Tabiat va uning resurslaridan foydalanish hamda muhofaza qilish borasida sanoat, transport va xalq xo‘jaligidagi boshqa tarmoqlarning huquqiy tartib va qoidalar asosida ish olib borishi katta ahamiyatga egadir. Yüklə 1,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|