Tarjimonlar: dilfuza vohidova maftuna mahmudjonova

13-bob
PAPIRUS TA’SIRI
 
Kendin yozning o'rtasida qishga hozirlik ko'rayotgan chumoli 
galasini eslatuvchi minglab odamlar to'xtovsiz ishlayotgan 
yerda paydo bo’lib qoldi. 
- Nima bo'lyapti, bu insonlar nima qilishyapti?, - dedi Jinga.
Odamlar shunday g'ayrat bilan ishlardilarki, bundan 
hayratlanmaslik imkonsiz edi. Bular oddiy inson bo’lishlariga 
qaramay, go'yo dunyoni qayta qurayotgandek ishlardilar. 
Xuddi dunyoni bo'laklarga bo'lganlar-u, har bir bo'lagini 
orqalariga ortib, boshqa bir yerda yangi dunyo bunyod 
etardilar.
Qilayotgan ishlari mutlaqo aqlga zid edi, ammo ular bundan 
hech hayratlanmasdilar. Og'irligi tonnalarcha keladigan 
toshlarni bir yerdan boshqa yerga tashib keltirishardi. Kendin 
va Jin yo'lni kuzatar, yo'lning oxiri esa hech koʻrinmasdi. 
Minglab inson yuzlarcha kilometrlik yo'lning ustida sirtlaridagi 
og'ir toshlar bilan dunyoning eng murakkab manzarasini 
yaratardilar. Toshlar joyiga keltirilishi bilan tosh 
tashiyotganlarga buyruq berishidan muhandis ekanligi 
anglashiladigan odamlar har bir toshni matematik mo'jizaga 
aylantirib, eng munosib yeriga joylashtirardi. 
Kendin barcha zamonlarning eng hayratlanarli binosini insho 
etayotgan ushbu odamlarga sehrlanib qolgandi goʻyo. Kendin
ko'zi hech bir narsani ko'rmaydigan darajada, o'zini fido qilib, 
to'xtovsiz ishlayotgan insonlarni anglashga intilarkan, 
o’sha 
odamni ko'rdi. Shu on barcha bo'layotgan ishlar ma'no kasb eta 
boshladi. Atrofini shaxsiy muhofizlari oʻrab olgan va qoʻl 

---

91 
ostidagi 3 kishiga buyruq yog'dirayotgan haligi g'alati odamni 
ko'rishi bilanoq barchasini angladi. Bu oʻsha edi: Xeops. 
Qurilayotgan inshoot esa “Xeops piramidasi” edi. Yuzlab 
yillardan so'ng "Buni insonlar qurgan boʻlishi mumkin emas" 
deyilajak dunyoning muhtasham mo'jizasini barpo 
etayotgandilar. 
Kendin qat'iyat mo'jizaga aylanayotgan onni kuzatar ekan, 
tizzalab oʻtirib qoldi. Bunday tartib, bunday intizom bo'lishi 
mumkin emasdi, ammo mana bo’larkan-ku. Bir qancha olimlar 
tomonidan yuz yillardan soʻng "Buni oʻzga sayyoraliklar 
qurgan" deya daʼvo qilinadigan piramidalar barpo etilardi, 
ammo o’rtada biror bir o’zga sayyoralik yo’q edi, yo barchasi 
o'zga sayyoralik edi-yu, biz anglamayotgandik. "Agar 
bularning bari o'zga sayyoralik bo'lsa, u holda men ham o'zga 
sayyoralikman, chunki, bari men kabidir, barchasi menga 
o'xshaydi. Agar bularning hech biri o'zga sayyoralik bo'lmasa, 
u holda men ham o'zga sayyoralik emasman, chunki, bari men 
kabidir, barchasi menga o'xshaydi... Unda menga nima 
bo'lyaptiki, oʻzimga o'xshagan insonlarning 5000 yil avval 
qurgan narsalaridan hayratlanyapman?" deya oʻylanib qoldi 
Kendin. Bu gʻalati chalkashlik edi. 
Kuzatdilar... Piramidaning qurilishini kuzatish yer yuzida 
uchrashi mumkin boʻlgan eng noyob hodisa edi. Ajabo, bu 
ishning siri nimada ekan? Ayni paytda buni anglashga eng 
yaqin inson Kendin edi. 
Ehtimol, navbatchilik usuli bilan ishlardilar, ammo bir 
o'zgacha navbatchilik: ishchilar hech ham almashmas, go’yo 
ish kunlari 24 soatdan iborat edi. Oraliq, tanaffus yo'q edi... 

---

92 
Hech kim uxlamasdi, uzoq muddat ovqatlanadigan ham yo'q 
edi. Kendin 'Fast Fud' ning yangilik emasligini ham bildi. Har 
kim tik oyoqda bir narsalarni yeb-ichib, yana ishlashda davom 
etardi. Ajabo, mizg'ib olish usuli ham shu davrda kashf 
qilingan ekan-da, ishchilar galma-gal toshlardan yasalgan 
yostiqlarga boshlarini qo'yib, 15-20 daqiqa uxlagandan so'ng 
ishlashda davom etardilar. Go'yo u qisqa uyqular ishning bir 
bo'lagidek hech kim uxlayotganlarga e'tibor bermasdi. 
Kendin "Uchar Gilam"ga ishonmagan insonning ostidagi gilam 
birdaniga ucha boshlagandagi hayrat bilan Jindan so'radi: 
- Bu qanday bo'lyapti, insonlarni gipnoz qilganday 
ishlatayotgan falsafaning nomi nima? 
Jin donolarcha Kendinga javob berdi: 
- Bularning bari Xeops degan odamning o'zini muqaddas 
sanaganligi natijasidir. Xeops o'zini bebaho ko'rmoqlikning 
ham chegarasidan chiqdi va o'zini Yaratuvchi ekanligini iddao 
etdi... "Men Xudoman", dedi avval, so'ngra o’zi bunga ishondi. 
Ishongandan so'ng, "Modomiki, men Xudo ekanman, buni 
isbotlashim kerak" deya hozirgi texnologiyalar bilan ba'zilar 20 
yilda oddiy ko'prik ham qurolmagan bir paytda Xeops 
insoniyat tarixining eng muhtasham binosini shunchaki 
ilohligini isbotlash uchungina 20 yilda qurdi. "Shunday bir 
narsa qurishim kerakki, insoniyat "Buni Tangridan boshqasi 
qilolmas!" deya, menga ishonsin", dedi Xeops... U mana 
shunday ishtiyoq bilan ko'rganlaringni barpo etdi. Bu 
aytganlarim faqatgina Xeopsga tegishli emas, bundan keyin 
so'z boradigan Xafra va Menkauraga ham taalluqlidir. Chunki 

---

93 
bularning bari ayni fikrda edilar. Uchalovi ham xuddi hech 
qachon oʻlmaydigandek yashardi.
Jinning aytganlari qiziq edi. Davom etdi: 
- Xeopsning har bir soʻzi qayd etib borilardi, vaholanki, ovoz 
yozish uskunalari yo'q edi. O'z davrining eng katta kotibini 
yoniga olib, unga: "Nima desam, nima qilsam, yoz!", dedi. 
Endilikda har aytgan so'zi, har bajargan amali papirus 
qog'ozlariga yoziladigan bo'ldi. Bu shaklda barcha qilgan 
ishlarini uzluksiz ravishda nazorat qiladigan bir mexanizmni 
yaratishga muvaffaq bo'lgandi. U xavotirda edi, chunki, uning 
amallari papiruslar qilayotgan da'voga mos bo'lishi kerak edi. 
Kendin hayratda qoldi. 
- Qoyilmaqom texnika. Hoynahoy avtoboshqaruv deganlari shu 
bo'lsa kerak, - dedi Jinga.
- Albatta-da. Agar o'ylab qarasang, qilayotgan har ishing 
boshqalar tomonidan qayd ostiga olinsa, sen "0 xato" rejimida, 
yaʼni, butkul xatosiz ishlashga majbur bo'lasan. 
Kendin o'zining jamiyki hayratini bir og'iz so'zda jamladi: 
- Qoyil-e....
Uning aytishga bundan boshqa so'z topolmagani koʻrinib 
turardi. Jin uning hayratini yanada oshirish maqsadida shunday 
dedi: 
- Qiziq tomoni shundaki, shu kunga qadar saqlanib 
kelinayotgan papiruslarda "Xeops uxladi" degan birorta qayd 
mavjud emas.
- Haqiqatan-a, hech ham-a uxlamagan? 

---

94 
Hayajonlanganidan hatto gapini ham to'g'ri tuzolmadi.
- Yo'q, qadrdonim. Albatta uxlardi. U tabiiyki, iloh emasdi, 
ammo bunga shunday ishonardiki, "Uxlashga ketyapman" 
degan gap hech ham og'zidan chiqmadi. Uyqusi kelganida 
"Yolgʻiz qolib oʻylab olishim kerak" der va xonasiga kirib 
ketardi. Uyquni ojizlik belgisi sanar va buni oʻziga sira 
munosib ko'rmasdi... Mana shu Xeopsning butun siri edi. Shu 
bilan birga bu papiruslarning anchagina qismi XXI asrga qadar 
saqlanishi Misr xalqining Xeops va u kabilarga ishonchi belgisi 
edi. Misrdagi barcha fir'avnlar o'zlarini muqaddas hisoblardilar. 
Shu sababli ham 5000 yildan so'ng piramidalarning oʻzigina 
emas, ularni qurdirgan hukmdorlarning qo'li tekkan ko'p 
narsalar saqlanib qolgan... Hatto fir'avn onasining jigarini ham 
saqlaganlar, tushunyapsanmi?
Gapirishga so'z topolmayotgan Kendin shunchaki tinglardi. 
- Keyinroq kelgan fir'avnlarning iddiolari o'z ahamiyatini 
yo'qota boshlagach, ularga oid ashyolar unchalik yaxshi 
saqlanmadi.
Jinning gapiga xulosa yasab: 
- Demak, men ham Xudo ekanligimga ishonsam, u holda 
qilayotganlarim ham mo'jizaga aylanadi, shundaymi?, - dedi. 
Xavfsirayotgani bilinib turardi. Buning javobi ''Ha'' bo'lishi 
mumkin emasdi, ammo Jin:
- Ha, - dedi.
Kendin Jinga xuddi birinchi marta balandlikdan sakrashni 
sinab ko'rmoqchi bo'lgan, ammo jur'ati yetmagani uchun 
fikridan qaytgan, shuning uchun atrofidagilarga bir vaj 
ko'rsatishga majbur bo'lgan odamdek: 

---

95 
- Xo'p. Ammo men bunga ishonolmayman. Chunki, men shak-
shubhasiz, Allohga iymon keltiraman, - dedi.
Jin Kendinning chorasizligini ko'rib, hayajonini yo'qotmaslik 
uchun gapiga tuzatish kiritdi: 
- O'ylashimcha, sen meni noto'g'ri tushunding. Bu yerda o'ziga 
yuqori baho berish kerakligi bilan birga boshqa bir ma'no ham 
bor. "Men Xudoman" deyishing shart emas. Sening shunchaki, 
"Mukammal" ekanligingga ishonishing "0 xato mexanizmi"ni 
ishga tushiradi. Bu esa quruq bir iddao emas. Muqaddas 
kitoblarda insonning "Mukammal" ekanligi yozilgan. Ya'ni, bu 
shaxsan Allohning aytganidir. Hatto muqaddas bo'lmagan 
kitoblarda ham insonning benuqson yaratilganligi haqida gap 
boradi. Bu degani, do'stim, Allohga ishonsang ham, 
ishonmasang ham sen mukammalsan. Shunday ekan, qiladigan 
ishing aniq... 
Vayrona ostidan o'z otasining ovozini eshitib qolgan 
qutqaruvchi singari diqqat bilan quloq solardi Kendin. 
- Sen shunchaki "Men mukammalman" deysan va kerakli ishni 
bajarasan. So'ngra qiziq jarayon boshlanadi, bajarganlaring 
mukammallik kasb eta boshlaydi. 
Kendin yengil tortdi: 
- Mantiqan to'g'ri, ammo bir muammo bor. Mukammallikning 
o'lchovi nima, nimaga ko'ra mukammal?, - dedi.
Bu jiddiy savol edi. 
- Bir narsaning mukammal ekanligi qanday aniqlanadi, 
bilasanmi?, - so'radi Jin savolga urg'u berib. Savoliga javob 
olish uchun so'ramagani bilinib turardi.

---

96 
- Biror narsa agarki, urfdan chiqmaydigan bo'lsa, ana o'sha 
mukammaldir, - tushuntira boshladi Jin.
Bu juda oson va jo'n tushuniladigan mukammallik ta'rifi edi.
- Ya'ni, inson mukammal, kislorod mukammal, daraxt 
mukammal, nok mukammal, chumoli mukammal va quyosh 
ham mukammaldir... Bular aslo urfdan qolmaydigan narsalar 
bo'lib, manbasi ham bir. Bu manbaga qanday nom berishing 
unchalik ham muhim emas. Bu haqida tasavvurga ega 
boʻlishing uchun quyidagilarni bilib olishing zarur: mukammal 
boshqa bir mukammallikni yaratmogʻi mumkin emas. Ammo 
o'z ishini mukammallik darajasiga yaqinlashtirishi mumkin, 
albatta... Yaratgan narsalaringni qancha mukammallikka 
yaqinlashtirsang, uning urfdan qolishi shuncha sekinlashadi. 
Narsalarning deyarli nuqsonsiz yaratilishi mumkinligi haqida 
gapiryapman. "Giza Piramidalari" buning yaqqol misolidir. 
Oradan 5000 yil o'tishiga qaramay, bu asarlar hali hanuz urfdan 
chiqqani yo'q. Ammo bir kun sen oddiy inson bo'lishdan 
qutulasan, ular esa eskiradi. Bunga ishonch hosil qilishing 
mumkin. 
Endilikda fikrlarini tartibga keltirib, xulosaga kelishi kerak 
bo'lgan siyosatchining shoshqaloqligi bilan: 
- U holda "Men mukammalman" deyishing seni burchakka 
siqib qo'yadi. Yaʼni, oʻz ishingni aʼlo darajada bajarishga 
majbur boʻlasan. Da Vinchini eslayapsanmi? Suratlariga oldin 
imzo chekib, keyin ularni chizishni boshlardi. Bu bilan "Ey 
rassom, shu ondan boshlab Da Vinchi imzosi bilan rasm 
chizasan, diqqatli bo'l. Yaratajak asaringni mukammallikka 
olib chiq, chunki sen mukammalsan" demoqchi bo'lgan.

---

97 
Kendin o'z qobiliyatlarini toʻgʻri baholay olmagan 6 milliard 
insonning adashganligi haqida o'yladi. Yillar davomida 
"Mendan hech narsa chiqmaydi" deb yashagani xayoliga keldi. 
Inson mukammal boʻla turib, harakat qilmasdan qanaqasiga 
oʻzining uddalay olmasligiga ishonishi mumkin? Aslida 
uxlashga bo'lgan rag'bat ham shu sababdan edi. Yo'qsa o'zini 
qadrlagan biror kimsa har kecha kunning yarmini yostiqqa 
bag'ishlaydimi? Shu on oʻzi haqidagi xulosalarning baridan 
nafratlanib ketdi. So'ngra Jinning piramidalar haqida 
aytganlarini o'yladi. Hamma bir xil gapni aytardi. Holbuki 
piramidalarda hikmat yo'q edi. "Sir" deya hisoblanuvchi 
narsalar aslida sir emasdi. 5000 yil o'tib buni sir deb o'ylash 
inson qobiliyatlariga past baho berishning natijasi edi. 
Bu fizik qonun: Yugurgan odam yurgan odamdan o'tib ketadi. 
Yurgan odam joyida turgandan... Joyida turgan odam ham 
orqaga qarab yurayotgan odamdan, orqaga yurayotgan odam 
esa orqaga yugurayotgan odamdan o'tadi... Shunday ekan, 
oldinda bo'lish uchun yugurish shart emas. Shunisi aniqki, 
yillar davomida biz buyuk deb hisoblagan insonlarimiz, 
shunchaki, o’z ishlarni bajarganlar. Ammo qolganlar faqat 
orqaga qarab yurgani uchun, ular hammadan ilgarilab ketdilar. 
Shunday ekan, daladagi qoʻriqchi kabi ikki qoʻlini ikki yonga 
uzatib kutib oʻtirish, boshqalarning muvaffaqiyati bilan 
ovunish ahmoqlikdir. Yugursang, eng oldinga o'tib olarding. 
Buning uchun sehrli so'zlarga ishonishing kerak edi: "Men 
mukammalman". Bor-yoʻgʻi shu. 
Kendinning miyasida piramidalarning barcha siri ochilgan edi. 
Jinga o'girilib, undan izn so'radi. 

---

98 
- Boraver, ammo biron narsaga tegina koʻrma, - deya 
ogohlantirib, Kendinga ruxsat berdi. 
- Hech xavotirlanma, bir zumda qaytaman, kut, do'stim, - dedi 
va Xeopsning oldiga ketdi. Uning eshitmasligini bilishiga 
qaramay, qulog'iga egildi va faqat ikkisigina bilishi lozim 
bo'lgan sirday qulog'iga pichirladi, so'ngra ortiga qaytib: 
- Endi ketishimiz mumkin, - dedi.
Jin uning Xeops qulog'iga nima deb pichirlaganiga qiziqdi: 
- Unga nima deding?, - deb so'radi Kendindan.
- Hech narsa, - deb javob berdi Kendin. Ammo bu "Hech 
narsa" aslo oddiy "Hech narsa" emas edi. "Hech narsa" ning 
ichida "Bu mening katta sirim, nima deganimni sen 
tushunmaysan, seni qiziqtirmaydi, senga nima, senga aloqasi 
bo'lmagan ishlarga aralashma... " ma'nolari va bundan boshqa 
yana ko'plab gaplar bor edi. Jin yuzida tabassum bilan 
faqatgina: 
- Ketamiz, - dedi. 

---

99