Qaldirilmasi yollari

Cədvəl 1: Beynəlxalq marketinqə keçidin mahiyyəti və mərhələləri 
Mərhələlər Beynəlxalq marketinqə keçid mərhələlərinin mahiyyəti 
1.Ənənəvi ixrac 
Malların əlavə dəstəyi olmadan xaricdə malların satışı. İxracatçı alıcı 
qarşısında yalnız satış və çatdırılma anına qədər məsuliyyət daşıyır və 
bir qayda olaraq satılan malların sonrakı taleyi ilə maraqlanmır. 
1. 2.İxrac Marketinqi İxracatçı sistemli şəkildə xarici bazarı işləyir və istehsalını bu bazarın 
tələblərinə uyğunlaşdırır. Eyni zamanda, ixracatçı daima bu bazarı 
araşdırır və malların son istehlakçıya qədər olan bütün yolunu idarə 
etməyə çalışır. 
3.Beynəlxalq 
marketinq 
İxracatçı bazarı dərindən araşdırır və marketinq alətlərinin bütün 
dəstini, habelə xarici iqtisadi əlaqələrin müxtəlif formalarını işləmək 
üçün istifadə edir: elmi və texniki mübadilə, müqavilə istehsalı, 
müştərək müəssisələr, törəmə müəssisələr - yəni. yalnız ixracat deyil. 
4.Qlobal 
marketinq 
(beynəlxalq 
marketinqlə 
birlikdə) 
Xaricdə marketinq fəaliyyəti yalnız satışları deyil, həm də 
müəssisənin bütün funksional sahələrini əhatə edir: satınalma, 
tədqiqat, kadr, maliyyə və s. 
Mənbə: Armstrong G., Kotler F., 2016. 

---

14 
Beynəlxalq marketinq fəaliyyəti sahəsində Avropa Marketinq Birliyi (ECOMAP), 
Beynəlxalq Marketinq Federasiyası (BVF) və Amerika Marketinq Assosiasiyası kimi 
beynəlxalq marketinq təşkilatları geniş tanınır. 
Beynəlxalq marketinq malların və xidmətlərin milli sərhədlər xaricində və ya 
beynəlxalq bir şirkət tərəfindən marketinq kimi həyata keçirilməsini 
müəyyənləşdirir. BMT mütəxəssisləri beynəlxalq şirkətlər dedikdə, iki və ya daha çox 
ölkədə məhsul və xidmətlər istehsal edən və paylayan firmaları, şirkətləri və istehsalçı 
qurumları nəzərdə tuturlar. 
Beynəlxalq marketinqin ən uyğun rəsmi tərifi aşağıdakı kimi ola bilər: firma 
aşağıdakı şərtləri yerinə yetirdikdə malların və xidmətlərin ölkə xaricində satışı 
reallaşır: 
● Beynəlxalq ticarət müəssisəsinin bir hissəsi və ya onlarla əlaqədar olduqda; 
● Başqa bir ölkədən gələn marketinq fəaliyyətləri üzərində bəzi təsir və ya nəzarət 
gücünə sahib olduqda. 
Beynəlxalq marketinqin artan əhəmiyyəti, yüksək keyfiyyətli və müxtəlif 
məhsullarla doymuş bazarın dəyişkən təbiəti ilə əlaqədardır. Burada fərqli texnoloji 
proseslər konsepsiyasına keçid sürətlə davam etməkdədir. 
Beynəlxalq marketinq, başqa sözlə, şirkətin baş ofisinin yerləşdiyi ölkə xaricində 
mal və xidmətlərinin marketinqidir. 
Çoxmillətli marketinq bir çox xarici ölkədə marketinq əməliyyatları həyata 
keçirən 
təşkilatlarla 
əlaqəli 
beynəlxalq 
marketinqin 
kompleks 
bir 
formasıdır. Çoxmillətli firmalar arasında Nestlé, Unilever, Shell, Exxon və Coca-Cola 
yer alır. Bu şirkətlər dünyada məşhur olan ticarət markalarına sahibdirlər və geniş 
beynəlxalq sferada fəaliyyət göstərirlər. Böyük çoxmillətli təşkilatlar mülkiyyət və 
yüksək rəhbərlik baxımından ölkəyə xas olduqlarına baxmayaraq, şirkət resurslarını 
ümumiyyətlə milli sərhədlər arasında paylayırlar. 
● Lakin dünyada əksər şirkətlər kifayət qədər geniş daxili bazar üçün işləməyi 
üstün tuturlar, çünki bu halda iş görmək daha asan və təhlükəsiz hesab edilir. Lakin bir 

---

15 
sıra amillərin təsiri və müxtəlif fərdi istəklər şirkətləri beynəlxalq bazara çıxmağa 
məcbur edir. Bu amillərə aşağıdakılar aiddir: 
● Şirkətlər daxili bazarı daha yaxşı olan və ya daha çox məhsulu təklif edən qlobal 
şirkətlər tərəfindən hücuma məruz qaldıqda; 
● Bəzi xarici bazarlar daha yüksək gəlir imkanları təklif etdikdə; 
● Miqyas qənaətinə nail olmaq istiqamətində şirkətin bazarı genişləndirməsi 
lazım gəldikdə; 
● Riskləri azaltmaq üçün şirkət müəyyən bir bazardan asılılığı azaltmağa 
çalışdıqda və s. 
Xaricdə fəaliyyət göstərən şirkətin müştəriləri milli sərhədlərdən kənarda xidmət 
tələb edə bilərlər. Bir şirkət üçün beynəlxalq marketinq strategiyası qurmağa qərar 
verərkən, mümkün riskləri qiymətləndirmək lazımdır, məsələn: 
● Xarici istehlakçıların üstünlüklərini səhv anlamaq, rəqabətə davamlı olmayan, 
cəlbedici məhsullar təklif etmək; 
● Xarici ticarət mədəniyyəti, “yerli” lərlə effektiv ünsiyyət qura bilməmək; 
● Xaricdə işin tənzimlənməsi qaydalarını və gözlənilməz xərcləri bilməmək; 
● Beynəlxalq təcrübəsi olan menecer çatışmazlığı. 
● Xarici dövlətlər tərəfindən ticarət qanunvericiliyinin dəyişdirilməsi, valyutanın 
ucuzlaşdırılmasının bu ölkədə xarici firmaların əmlakının mənimsənilməsinə səbəb 
olacaq bir çevrilişə şərait yaratması və s. 
Ölkə daxilində rəqabət üstünlüyünün yaranması və beynəlxalq fəaliyyətin yüksək 
riskləri şirkətin dünya arenasına çıxmasını müəyyən müddətə qədər təxirə salır: belə ki 
bu halda yerli ixracatçı, xarici idxalçı və ya xarici hökumət onu məhsul ixrac etməyə 
məcbur etmir. Digər bir təşviq edici səbəb isə məhsul satışı üçün yeni bazarlar tapmağa 
ehtiyac ola bilər. 
Beynəlxalq marketinq strategiyası tərtib edilərkən hər bazarın mədəni mühitini 
nəzərə almaq lazımdır. Mədəniyyət nəsildən-nəslə ötürülür, ölkələrdə və qitələrdə 
dəyişir və bunu dəyişdirmək o qədər də asan başa gəlmir. Özünə bələd olmayan bir 

---

16 
yerli firma mədəniyyət tərəfindən qəbuledilməz və ya səhv anlaşılan mal və xidmətləri 
bazara çıxarmağa cəhd edə bilər. 
Bəzən bu hallarda səhv milli qərargah daxilində fəaliyyət göstərdiyindən və digər 
ölkələrdən az yerli məlumat aldığı ilə bağlı olaraq şirkətlərdə olur. İnkişaf etməkdə olan 
ölkələrdə marketinq kimi digər hallarda, əhali haqqında məlumat zəif olur və bəzən 
poçt və telefon xidmətləri qeyri-kafi xarakter daşıyır. 
Əcnəbi kadrların əsas vəzifələrdə istifadə edilməsi, xarici marketinq araşdırma 
mütəxəssislərinin işə götürülməsi, fəaliyyət göstərdiyi hər ölkədə mədəni fərqlilikləri 
aktiv şəkildə araşdırmaq və mədəni dəyişikliklərə cavab verməklə məlumatlılıq artırıla 
bilər. 
Ölkənin iqtisadi mühiti mal və xidmətlərin mövcud və potensial istehlakını 
göstərir. İqtisadi fəaliyyət göstəricilərinə yaşayış standartları, ümumi yerli məhsul, 
iqtisadi inkişaf və valyuta sabitliyi daxildir. Yaşayış səviyyəsi ölkədə istehlak olunan 
mal və xidmətlərin orta miqdarını və keyfiyyətini, həmçinin beynəlxalq marketinqdə
ixrac bazarını xarakterizə edir.
Bir ölkə üçün Ümumi Milli Məhsul (ÜMM) həmin ölkədə bir il ərzində yaradılan 
mal və xidmətlərin ümumi dəyəri deməkdir. Adambaşına düşən GNP məlumatları 
yanıldıcı ola bilər. Birincisi, bu rəqəmlər gəlir paylamalarını deyil, ortalamaları 
göstərir. İkincisi, eyni gəlir hər ölkədə fərqli bir yaşayış səviyyəsini təmin edir; ABŞ-
da 20.000 dollar gəlir başqa bir ölkədə 10.000 dollar gəlirlə eyni yaşayış səviyyəsini 
təmsil edə bilər. Bu səbəbdən hər hansı bir ölkənin və ya kiçik yanaşmada hər hansı bir 
müəssisənin marketinq imkanları bir ölkənin iqtisadi artım səviyyəsini 
müəyyənləşdirməklə müəyyən edilə bilər. 
Kiçik marketinq imkanları inkişaf etmiş ölkələrdə, daha yüksək səviyyəli istəyə 
bağlı gəlir və yaşayış səbəbiylə meydana gəlir. Bununla birlikdə, bu ölkələrdə 
populyasiyalar sabit olmağa meyllidir və bəzi məhsulların satışı doyma səviyyəsinə 
çatmış ola bilər. Bu ölkələrdə beynəlxalq marketinq baxımından uzunmüddətli 
potensial mövcuddur. 

---

17 
Bir firmanın beynəlxalq marketinqdə nəzərə alması lazım olan digər bir amil isə 
valyuta sabitliyidir, çünki xarici valyutanın firmanın yerli valyutasına qarşı dəyişməsi 
satış və mənfəətə əhəmiyyətli təsir göstərə bilər. Məsələn, 17 avqust 1998-ci ildə 
Rusiyadakı iqtisadi böhran milli valyutanın 300% dəyərdən düşməsinə səbəb oldu. Bu, 
Rus mallarının digər ölkələrdəki istehlakçılar üçün xeyli ucuzlaşması, ruslar üçün isə 
xarici malların istehlak edilməsinin çox bahalı olması demək idi. Nəticədə, bir çox 
firma qiymətləri nisbətən yüksək olduğundan Rusiyaya mal ixracında böyük 
çətinliklərlə qarşılaşdı. 
İstehsal ehtiyaclarının ətraflı öyrənilməsinə əsaslanan istehsal proqramlarının və 
məhsulların formalaşdırılması beynəlxalq marketinq kontekstində məcburi tələbə 
çevrilir. 
Beynəlxalq marketinqin əsas prinsipi xarici istehlakçıların tələb və istəklərinin 
həyata keçirilməsinə yönəlməkdir. Bir sıra tələblər bundan irəli gəlir: 
● Beynəlxalq bazara bələd olmaq; 
● İstehsalı bazarın maksimum tələblərinə uyğunlaşdırmaq; 
● Bazar və istehlakçı tələbinə təsir etmək; 
● Texniki səviyyəni yüksəldərək və keyfiyyəti artıraraq rəqabətdə üstünlüklər 
əldə etmək; 
● Satıcıya kömək göstərmək; 
● Gələcək üçün marketinq strategiyalarını düzgün şəkildə istiqamətləndirə 
bilmək. 
Beynəlxalq marketinqin xüsusiyyəti xarici bazarların təklif olunan mallara 
keyfiyyət, xidmət, reklam xidmətləri baxımından və daha sərt rəqabət mühiti ilə bağlı 
olan sərt tələblər irəli sürməsidir. 
Bazar haqqında yaxşı informasiyaya sahib olunmadan ixrac imkanları haqqında 
şəraiti düzgün qiymətləndirmək olmaz. Çünki bu qiymətləndirmə bazarın elementləri 
və tələblərinin müəssisənin parametrlərinə uyğun olaraq müqayisə edilməsini tələb 

---

18 
edir. Müəssisənin rəqabət qabiliyyətinin səviyyəsi isə yalnız beynəlxalq tərəfdaşlarla 
müqayisədə qiymətləndirilə bilər. 
Beynəlxalq bazara çıxmağı planlaşdıran müəssisə, ilk növbədə marketinq səylərini 
yönəldəcəyi xüsusi bir bazarı seçməlidir. Bu, ixracatçılara potensial bazar sayını 
azaltmağa imkan verir. Beynəlxalq bazara çıxmaq üçün ən vacib meyar məhsulun özü 
və xüsusi ixracatçıdır. 
Beynəlxalq bazarı inkişaf etdirərkən aşağıdakı sxemə əməl edilməlidir: 
● Ən əlverişli bölgənin və ya ölkənin seçilməsi; 
● Bu bazarda olmağın yolunun müəyyənləşdirilməsi; 
● Müəyyən bazarlara uyğunlaşdırılmış mallar, xidmətlər və qiymətlər 
kontekstində kommersiya təklifinin müəyyənləşdirilməsi; 
● Ticarət siyasətinin, satış siyasətinin, rabitə və satış işçilərinin 
müəyyənləşdirilməsi. 
Beynəlxalq marketinqdə həm xarici (bazar şərtləri), həm də xüsusi xarakterli 
(gömrük tənzimləməsinin xüsusiyyətləri, rəqabət səviyyəsi, qanuni tələblər) əsas 
amillərin bütün əmlakının xarici bazarda müvəffəq / uğursuz olmasını müəyyənləşdirə 
bilən hərtərəfli hesabı zəruridir. 
Beynəlxalq marketinq konsepsiyası - Beynəlxalq marketinq konsepsiyasının 
məzmunu və inkişaf istiqaməti şirkətin hal-hazırda sahib olduğu beynəlxalq bazarla 
münasibətlərin təbiətindən və genişliyindən asılıdır. Bu münasibətlər aşağıdakılarla 
xarakterizə edilə bilər: 
● müəssisə nə ixracatçı, nə də idxalçı deyil və beynəlxalq əmək bölgüsündə başqa 
formalarda iştirak etmir; 
● müəssisə bəzən ixracat üçün hazır məhsullarını tədarük edir və müvafiq olaraq 
xaricdən mal və xidmətlər idxal edir; 
● müəssisə beynəlxalq əmək bölgüsündə idxal olunan materialların və 
komponentlərin istehlakı və ya onun əməkdaşlıq yolu ilə təmin etdiyi materiallar və 
yarımfabrikatlar son məhsulun bir hissəsi kimi ixrac olunur; 

---

19 
● müəssisə beynəlxalq sənaye və elmi-texniki əməkdaşlıqda (müqavilə istehsalı 
və ya birgə müəssisə) digər formalarda iştirak edir. 
Müəssisənin beynəlxalq əmək bölgüsündə iştirakının mahiyyəti və dərinliyindəki 
dəyişikliklər beynəlmiləlləşmə motivlərindən və müəssisənin bu sahədəki 
təcrübəsindən asılıdır. 
Milli şirkətləri beynəlxalq ticarəti həyata keçirməyə, beynəlxalq marketinq 
fəaliyyətinə başlamağa sövq edən motivasiyanın üç əsas cəhətini vurğulamaq lazımdır: 
satışların genişləndirilməsi, mənbələrin əldə edilməsi və tədarük mənbələrinin 
şaxələndirilməsi. 
Beynəlxalq marketinq milli şirkətlərin beynəlxalq fəaliyyətlərində iştirakının əsas 
motivasiyasıdır. Bununla birlikdə, müasir xarici iqtisadi ədəbiyyatda beynəlxalq 
marketinq fəaliyyətləri şirkətlərin milli satış bazarlarının sərhədlərini genişləndirmək 
cəhdləri ilə məhdudlaşdırılmır. 
Dünya iqtisadiyyatı istehsalın gücləndirilməsi və nəticədə marketinqin 
beynəlmiləlləşməsi ilə xarakterizə olunur. Marketinqin beynəlmiləlləşməsi qərar qəbul 
edərkən plüralizmi nəzərdə tutur, çünki xarici bazara çıxmaq vəziyyətində daha çox 
bazar seqmentinin özlərindən danışılır. Bu baxımdan beynəlxalq marketinqin 
“insanlaşmasına” töhfə verdiyi qeyd olunur. Firmalar xarici bazardakı tərəfdaşlarını 
daha yaxşı başa düşməyi, xarici ticarətdə qarşılıqlı faydalı əlaqələr qurmağı, xarici 
bazarların “konyunktura meyllərini” nəzərə almağı öyrənməlidirlər. 
Bu gün elmi və texnoloji tərəqqi ilə əlaqəli mal və xidmətlər bazarının qlobal 
təbiəti olduqca aydın başa düşülür. Bununla yanaşı, informasiya texnologiyaları və 
telekomunikasiyanın inkişafı ilə demək olar ki, bütün bazarlar (qida, tekstil, kənd 
təsərrüfatı və s.) qlobal miqyas alır, ölkələr artıq öz milli sərhədləri daxilində bağlana 
bilməz, çünki birlikdə dünya bazarının seqmentlərini təşkil edirlər. Beləliklə, dünya 
bazarının iqtisadi agentləri artıq yalnız satıcı, alıcı və ya ticarət vasitəçisi kimi çıxış edə 
bilməzlər. Burada qarşılıqlı təsir faktoru beynəlxalq marketinqin ən vacib 
xüsusiyyətinə çevrilir. 

---

20 
Müxtəlif şirkətlərin beynəlxalq marketinq çərçivəsində xarici bazarlara çıxmaq 
sadəcə mal satışı ilə məhdudlaşdırılmır. İstehsalçını məhsullarını satdığı ərazidə 
davamlı təqdim etmək lazımdır. Bundan əlavə, beynəlxalq marketinq fəaliyyətinin 
təşkili, planlaşdırılması, maliyyələşdirilməsi və nəzarətinin həyata keçirildiyi bir 
idarəetmə funksiyası kimi qəbul edilməlidir.