Xususiyatlari

2-§. Narx turlari va ularning mazmuni
Iqtisodiyotning turli sohalari va tarmoqlaridagi ishlab 
chiqarish va sotish sharoitlarining xilma-xilligi hamda bozor 
munosabatlarining rivojlanishi darajasidagi farqlar narx tur- 
larini farqlash zaruriyatini tug‘diradi. Iqtisodiyotda amal qilib
288
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

tu rg an b arch a narx turlari narx tizim ini tashkil etadi. N arx lar 
tizimida ularning ayrim turlarining iqtisodiy mazmunini 
qisqacha 
q arab
chiqamiz.
Ulguiji narxlar. Ishlab chiqaruvchilar tomonidan katta 
partiyadagi tovarlar bir yoMa ko‘tarasiga sotilganda ulgurji 
narxlardan foydalaniladi. Ulgurji narxlar ishlab chiqaruvchilar 
va ta ’minlash-sotish tashkilotlari xarajatlarini qoplashi hamda 
ularning ma’lum miqdorda foyda ko'rishini ta ’minlashi zarur. 
Ulgurji 
narxlar tovar biijalari va savdo uylarida ham 
qoMlaniladi.
Shartnoma narxlar. Bu sotuvchi va xaridorning roziligi 
bilan belgilanadigan, ular tomonidan tuzilgan shartnomada 
qayd 
qilingan 
narxlardir. 
Shartnoma 
narxlar 
odatda, 
shartnoma bitimi amal qilib turgan davrda o ‘zgarmaydi. 
Mazkur narxlar ham milliy, ham xalqaro bozorda qo‘llaniladi. 
U xalqaro bozorda qoMlanilganda tovar (xizmat)larning jahon 
narxlariga yaqin turadi.
Chakana narxlar. Bu narxlarda tovarlar bevosita iste'- 
molchilarga sotiladi. Chakana narxga tovarning ulgurji narxi, 
chakana 
savdo 
tashkilotlarining 
xarajatlari 
va 
ularning 
oladigan foydasi kiradi. Chakana narx tovarlarga boMgan talab 
va taklifni bogMovchi rolni o‘ynaydi hamda ularning nisbatiga 
qarab yuqori yoki past boMishi mumkin.
Davlatning narxlarni tartibga solishlik faoliyati chega- 
ralangan 
(limitlangan) 
va 
dotatsiyali 
narxlarni 
vujudga 
keltiradi. Chegaralangan narxlarda davlat narxlarning yuqori 
va quyi chegarasini belgilaydi, ular shu doirada o ‘zgarishi 
mumkin. Bunday narxlar yordamida davlat inflyatsiyani 
jilovlaydi, narxlarni nazorat qiladi. Dotatsiyalangan narx — bu 
davlat byudjeti hisobidan maxsus arzonlashtirilgan narxlardir. 
Bunday narxlardan kam daromadli oilalar, beva-bechoralar, 
ishsiz va nogironlarni hayotiy zarur ne’matlar bilan eng kam 
darajada ta ’minlab turishda foydalaniladi.