Mövzu 17. Morfologiyanın tədrisi. Morfoloji təhlil. Morfologiya və onun tədrisi

Qoşma, bağlayıcı, ədat, modal söz və nidalar da köməkçi nitq hissəsi kimi 
şagirdlərə öyrədilməli, onların hər birinin vəzifəsi aydınlaşdırılmalı, nitqdə rolları şərh 
olunmalıdır və s.
Morfologiyanın tədrisində əsas nitq hissələrinə aid müxtəlif növlü cədvəllərdən, 
sxemlərdən orfoqrafik cədvəl və plakatlardan, mətnli plakatlardan, qrammatik – 
orfoqrafik albomlardan, müxtəlif şəkillərdən əyani vasitə kimi istifadə olunur. Bunlar 
dərsin yaxşı mənimsənilməsinə şərait yaradır. 
Morfoloji təhlil.
Morfoloji təhlil həm şifahi və yazılı, həm də ümumi və müəyyən mövzu üzrə 
aparıla bilər. Morfoloji təhlil aparıldıqda hər bir sözün qrammatik əlamətləri, onların 
hansı sözlərə aid olduğu, quruluşu və s. ortaya çıxarılmalıdır.
Morfoloji təhlil iki yolla aparılır : 
• Sözün quruluşu üzrə təhlil 
• Nitq hissələrinə görə aparılan təhlil. 
 Sözün quruluşunu bilməyin həm qrammatikanı öyrənməkdə, həm də orfoqrafiya və 
leksika üzrə aparılacaq işlərdə böyük əhəmiyyəti vardır. Şagirdlərin söz ehtiyatı 
genişlənir, qrammatikanı şüurlu öyrənir və nəhayət, orfoqrafik savadı yüksəlir.

---

Nitq hissələrinə görə aparılan təhlildə, mətnin ayrı – ayrı sözləri götürülür və 
onların müxtəlif qrammatik əlamətləri göstərilir. Şagirdlər təhlil etdikləri nitq 
hissələrinin adını, onun səciyyəsini, yəni növünü və qrammatik əlamətlərini müəyyən 
etməlidirlər. Məs. isimləri təhlil etdikdə şagirdlər hər şeydən əvvəl, ismin xüsusi və ya 
ümumi olduğunu, hansı əşyanı ifadə etdiyi göstərir. Sonra isə onun halını, tək və ya 
cəmliyini, quruluşca növünü qeyd edirlər.Sifətlərin təhlilində, əvvəlcə əşyanın 
keyfiyyət və ya əlamət bildirdiyi qeyd edilir,dərəcəsi və quruluşca növü müəyyən edilir.
Fellərin təhlilində onların qrammatik məna növü (məlum, qayıdış, icbar, qarşılıq- 
birgəlik, məchul), şəkli, zamanı və şəxsi, quruluşca növü və s. müəyyən edilir.
Şagirdlər təhlil olunan əsas nitq hissəsinin hansı suala cavab olduğunu da ayrıca 
göstərməlidirlər.
Ədəbiyyat
1. H.B.Balıyev “Orta məktəbdə Azərbaycan dilinin tədrisi metodikası”,Bakı-2003 
2. A.Abdullayev “Orta məktəbdə Azərbaycan dili tədrisinin metodikası”,Bakı-1968,78 
“Azərbaycan dilindən didaktik materiallar”,Bakı-1977