6
BİRİNCİ BÖLÜM
BAKÜ VE YAKIN ÇEVRESİNİN DOĞAL ORTAM ÖZELLİKLERİ
1.1. Jeomorfolojik Özellikler
Bakü şehri, Hazar Denizi’nin (coğrafi anlamda göldür) batı kıyısında, Abşeron
Yarımadası’nın güney kısmında kabaca hilal görünümlü korunaklı bir körfezin etrafında
kurulmuştur. Şehir, Hazar Denizi kıyılarından batıya doğru hafifçe yükselen, Kuaterner
alüvyonları ve Neojen yaşlı kayaçlardan (kalker, andezit, liparit vd) oluşan plato
görünümündeki yer yer engebeli bir rölyef üzerinde gelişmiştir. Bakü’nün batı bölümü
senklinal strüktürler nedeniyle daha dik hatta bazı yerlerde oldukça engebeli bir rölyefe
sahiptir. Zaten bu bölümde güneydoğuya doğru tedricen alçalmış
olarak devam eden
Büyük Kafkas Dağları'nın güneydoğu uzantıları yer almaktadır.
Yukarıda inceleme sahasının coğrafi konumunda da belirttiğimiz gibi Bakü
şehrinin bir kısmı ise deniz seviyesinin altında yer almakta ve bu kısımda denizden
karaya doğru devam eden taraçalar bulunmaktadır (Uzun, 2006: V). Dolayısıyla liman
ve şehrin yerleşim sahasının önemli bir kısmı da bu alçak kıyı taraçaları ve düzlükleri
üzerinde gelişmiştir.
Bakü çevresinde dikkati çeken
rölyef örneklerinden biri de “çamur (balçık)
volkanları”nın varlığıdır (Koçman ve Diğerleri 1994: 27). Dünya’da bilinen 2000’den
fazla balçık volkanından 344’ü Azerbaycan’da bulunur. Azerbaycan’da balçık
volkanlarının en geniş yayıldığı alan ise Abşeron Yarımadası, Şamahı-Gobustan
(Fotoğraf 1), Aşağı Küryan Çöküğü, Bakü takımadalarında ve Gürcistan sınırındadır
(www.turktoyu.com Erişim: 15.04.019). Balçık volkanlarının tüm çeşitleri (faaliyette
olan, sönmüş, gömülmüş, petrol çıkaran, sualtı, ada volkanları) mevcuttur.
Bakü çevresinde dikkati çeken rölyef örneklerinden
bir diğeri de Abşeron
Yarımadası’nın çevresinde gözlenen
kıyı kumullarıdır. Yarımada dâhilinde
gri-tuzlu,
PREVIEW
7
sahilboyu arazide ise 4-6 km eninde kumluklar geniş alanlar kaplar. Kumlukların
toplam alanı 80 bin ha’ı teşkil etmektedir (Efendiyev ve Nağıyev, 2016: 13).
Bakü şehri, birinci derece deprem bölgesinde yer almaktadır. En son büyük
deprem 2000 yılında yaşanmış, resmî bilgilere göre 31 kişi yaşamını kaybetmiştir
(Ataşer
ve Sayfutdinova, 2014: 263). Abşeron arazisi depremselliği yüksek olan
sahalardan biridir. Abşeron arazisi 8-9 deprem zonundadır. Yüksek depremselliği olan
rayonlar Xızı, Maştağa, Bakü ve Sumgayıt şehirleri faal deprem sahalarında yerleşmiştir
(Efendiyev ve Nağıyev, 2016: 9, 13).
Fotoğraf 1: Bakü bölgesinde Gobustan “çamur volkanları”ndan bir görünüş.
Deprem haricinde Bakü’yü tehdit eden bir diğer doğal tehlike, Hazar Denizi’nde
gelir ve gidere dayalı yani su bilançosuna bağlı deniz seviyesi değişimleridir.
1.2. İklim Özellikleri
Bakü ve yakın çevresinin iklim koşullarını belirleyen faktörlerin başında coğrafi
konum, deniz ve yer şekillerinin etkileri gelmektedir. Şehir farklı çevrelerden gelen
hava akımlarının da etkisi altında bulunur ve hava koşulları yıl
içerisinde sürekli
değişme gösterir. Bakü’de soğuk dönemde Maritim Arktik (mA), Kontinental Arktik
Reproduced with permission of copyright owner. Further reproduction prohibited without permission.
PREVIEW