Sharof rashidov nomidagi samarqand davlat universiteti z. O. Kuvandikov

2-§. Tadbirkorlik nizolarini hal qilishning alternative usullari 
Nizolarni hal qilishning muqobil usuli (mediatsiya). Oʻzbekiston va 
xorijiy tajriba Qadimdan biron-bir oila, urugʻ, mahallada nizo kelib 
chiqadigan boʻlsa, oʻsha urugʻ yoki mahallaning yoshi ulugʻ, barcha 
hurmat qiladigan aʼzolari nizolashayotgan taraflarni insofga chaqirib, 
ularning orasini isloh qilishga, nizoni tinch yoʻl bilan bartaraf etishga 
harakat qilishgan va bu amaliyot hozirgi kunga qadar saqlanib qolgan. 
Bundan mediatsiya tartib-taomillari mamlakatimiz aholisi uchun 
mutlaqo yangi tushuncha emasligini bilib olish qiyin emas. Biroq, 
nizolarni hal qilishda mediatsiyani qoʻllashning huquqiy asosini yaratish 
vazifasi yaqin yillargacha oʻz yechimini topmadi. 2018-yil 12-iyunda 
Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi tomonidan 
“Mediatsiya toʻgʻrisida”gi Qonun qabul qilindi va Senat tomonidan shu 
yilning 28-iyun kuni maʼqullandi. Mazkur Qonun 2019-yil 1-yanvardan 
kuchga kirdi. Oʻzbekiston Respublikasida mediatsiyani qoʻllash doirasi 
“Mediatsiya toʻgʻrisida”gi Qonun bilan aniq belgilab qoʻyilgan. 
Qonunning 3-moddasiga koʻra, quyidagilarga nisbatan mediatsiya tartib-
taomillari qoʻllaniladi: 
-fuqarolik huquqiy munosabatlardan kelib chiqadigan nizolarga; 
-tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirish bilan bogʻliq kelib 
chiqadigan nizolarga; 
-yakka mehnat nizolariga; 
-oilaviy huquqiy munosabatlardan kelib chiqadigan nizolarga. 
Mediatsiya nizolarni hal qilishning boshqa usullari, xususan 
nizolarni sud tartibida hal qilishdan oʻzining bir qator afzalliklari bilan 
ajralib turadi. Birinchidan, nizolarni mediatsiya vositasida hal qilish sud 
tartibiga nisbatan ancha qisqa muddatlarda amalga oshiriladi. Nizolarni 
sud tartibida koʻrib chiqish uchun ketadigan muddatning koʻpligi 
muammosi faqatgina Oʻzbekiston uchun tegishli emas. Misol uchun, 
Italiyada quyi turuvchi sudlarda ishni koʻrib chiqish uchun oʻrtacha 3 yil 
kerak boʻladi. Agar sud qarori ustidan shikoyat qilinsa, bu muddat 10 

---

327 
yilga choʻziladi. Buyuk Britaniyada 73% daʼvogarlar Angliya sud 
tizimining urfdan qolganligi hamda samarasizligidan shikoyat qilishadi. 
London shahridagi sudlar tomonidan ishni koʻrib chiqish uchun kamida 
161 hafta, shahar tashqarisidagi sudlar tomonidan esa 195 hafta talab 
etiladi. “Mediatsiya toʻgʻrisida”gi Qonunning 23-moddasida mediator va 
taraflar mediatsiya tartib-taomili oʻttiz kundan ortiq boʻlmagan muddatda 
tugallanishi uchun barcha mumkin boʻlgan choralarni koʻrishi kerakligi, 
zarur boʻlgan taqdirda, mediatsiya tartib-taomilini amalga oshirish 
muddati taraflarning oʻzaro roziligi bilan oʻttiz kungacha uzaytirilishi 
mumkinligi belgilangan. Ushbu moddada mediatsiyani amalga 
oshirishning eng uzoq muddatlari belgilangan. Xalqaro tajriba shuni 
koʻrsatadiki, aksariyat hollarda mediatsiyani amalga oshirish muddati bir 
ish kunini, baʼzan bir necha soatlarni tashkil etadi. Xususan, 2018-yil 30-
noyabrda holatiga koʻra, Singapur mediatsiya markazida tomonlar 
oʻrtasida mediativ kelishuv tuzilishi bilan yakunlangan ishlarning 
90%dan ortigʻi bir ish kunida hal qilingan.