Kompleks birikmalar kimyosi fani


Koordinatsion birikmalar kimyosining



Yüklə 1,05 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə20/44
tarix17.05.2023
ölçüsü1,05 Mb.
#115398
1   ...   16   17   18   19   20   21   22   23   ...   44
kompleks birikmalar kimyosi

Koordinatsion birikmalar kimyosining
muhim qoidalari
1. Peyrone qoidasi. Atsidokomplekslar ammiak yoki aminlar bilan reaksiyaga kirishganida sis – 
izomer holatidagi mahsulotlar hosil bо‘ladi. 
 
Masalan, agar eritmada kaliy tetraxloroplatina (II) – K
2
[PtCl
4
] ning 1 mol miqdoriga 2 mol 
ammiak qо‘shsak, sis – dixlorodiamminplatina hosil bо‘lib, KCl ajralib chiqadi. 
2. Iorgensen qoidasi. Ammiakatlar kislotalar ta’sirida parchalanganida, kо‘pincha, trans – 
izomer holatidagi atsidobirikmalar hosil bо‘ladi. Masalan, tetramminplatina (II) xlorid [Pt (NH
3
)
4

Cl
2
ni HCl bilan parchalaganimizda trans – dixlordiamminplatina (II) hosil bо‘ladi. 
L.A.Chugayev 1906 yilda tarkibida besh va olti a’zoli halqalari bо‘lgan koordinatsion 
birikmalar eng barqaror bо‘ladi, degan qoidani ta’rifladi. 
Tо‘rt a’zoli halqaga ega bо‘lgan koordinatsion birikmalar kamroq mustahkam bо‘ladi, uch 
a’zoli halqasi bо‘lgan koordinatsion birikmalar beqarordir. Masalan, platinaning etilendiaminli 
birikmasi [Pt (NH
2
– (CH
2
)
2
– NH
2
)
2
] Cl
2
tarkibida ikkita besh a’zoli halqa bor. 
Bu birikma nihoyatda barqaror, unga HCl ta’sir ettirsak ham parchalanmaydi. 
Ikki valentli nikelning glioksimli birikmasida ikkita besh va ikkita olti a’zoli halqalar borligi 
uchun bu birikma juda ham barqarordir. 
Bu birikma xatto HCl bilan qaynatilganda ham parchalanmaydi, uni faqat konsentrlangan 
nitrat kislota va zar suvi (3HCl + HNO
3
) gina yemiradi. 
4. N.S.Kurnakov qoidasi. Tran s- va sis – shakllaridagi koordinatsion birikmalarni bir – 
biridan ajratish katta ahamiyatga ega. 
Tekshirishlar natijasidan ma’lumki, ayni koordinatsion birikmaning trans – shakli uning sis – 
shakliga qaraganda yomon eriydi. 
Trans - va sis – shakllarni bir – biridan farq qilishda N.Kurnakov qoidasi yordam beradi. 
N.S. Kurnakov sis – va trans – diaminlarning tiokarbamid SC (NH
2
)
2
bilan reaksiyaga kirishishini 
tekshirdi, natijada sis – izomerdagi ligandlarning tiokarbamidga tо‘liq almashinishi aniqlandi: 
Trans – izomerlarida esa ligandlar tiokarbamidga tо‘liq almashinmaydi, balki turli ligandli (aralash) 
koordinatsion birikmalar hosil bо‘ladi. 
L.A.Chugayev о‘zining halqali koordinatsion birikmalar haqidagi qoidasini tajribada hosil qilingan 
mahsulotlarni sifat jihatidan tekshirish ma’lumotlari asosida ta’riflangan edi. XX asrning 40 – 
yillaridan boshlab bu sohada miqdoriy ma’lumotlar olinadigan bо‘ldi. Shvarsenbax 1952 yilda amaliy 


natijalarni umumlashtirib, x ye l a t e f f ye k t q o i d a s i n i quyidagicha ta’rifladi. Siklik 
koordinatsion birikma M [AA] ning hosil bо‘lish konstantasi notsiklik koordinatsion birikmaning 
hosil bо‘lish konstantasidan bir necha marta kattadir. (A′― xossalari AA ning xossalariga yaqin 
bо‘lgan monodentat lgand, AA esa – bidentat ligand). Misol tariqasida 2 ta koordinatsion birikmani 
kо‘rib chiqamiz; biri notsiklik koordinatsion birikma [Ni (NH
3
)
6
] Cl
2
uning suvdagi eritmada hosil 
bо‘lish konstantasi K = 5 · 10
9
, ikkinchisi siklik koordinatsion birikma [Ni En
3
] Cl
2
, uning ayni 
sharoitda hosil bо‘lish konstantasi K = 2 · 10
19
. Binobarin, xelat koordinatsion birikma noxelat 
koordinatsion birikmaga qaraganda deyarlik 10
10
marta barqarordir. Buning sababini tushunish uchun 
keltirilgan misoldagi koordinatsion birikmalar hosil bо‘lganida standart Gibbs energiyasining 
о‘zgarishi ∆ G
0
ni aniqlash kerak. Agar siklik koordinatsion birikmaning hosil bо‘lish tenglamasidan 
notsiklik koordinatsion birikmaning hosil bо‘lish tenglamasini ayirib tashlasak, quyidagi tenglamani 
olamiz: 
Bu reaksiya uchun K = 2 · 10
19 
: 5 · 10

= 4 · 10
9
. Bundan izobarizotermik potensial qiymati: ∆ G


- 2,303 RTigK = - 2,303 · 8,31 · 298 lg 4 · 10

= - 54,69 kJ · mol 
–1
bо‘ladi. Tajribada topilgan ∆H
0
= - 12 kJ · mol 
–1
ni hisobga olib T∆ S
0
= ∆H

+ ∆ G

= - 12 – (- 54,69) = - 66,69 kJ · mol 
–1
, undan 
∆ S

= - 66,69 : 298 = - 0,22 kJ · mol 
–1
= - 220 J · mol 
–1 
· K
–1 
bо‘ladi. 
Entalsiya va entropiya faktorlari reaksiyaning chapdan о‘ng tomonga borishini taqozo qiladi, chunki 
∆ G

ning ishorasi manfiydir. Bu yerda entropiya faktori reaksiyaning о‘ng tomonga borishini 
ta’minlaydi. Demak, ushbu reaksiyada x ye l a t e f f ye k t i , asosan, e n t r o p i ya e f f ye k t i
muhim ahamiyatga ega. Buning sababini quyidagicha izohlay olamiz. Bu reaksiyada nikel ioni 6 ta 
ammiak molekulalari bilan qurshalgan edi. Unga etilendiamin qо‘shilganda 6 ta ammiak molekulasi 
о‘rnini 3 ta etilendiamin molekulasi band qildi. Reaksiya natijasida erkin bо‘lgan zarrachalar miqdori 
3 molga kо‘payadi. Demak, etilendiaminning qо‘shilishi sistemadagi kombinatsiyalar sonini yoki 
«tartibsizlikni», ya’ni entrotsiyani oshiradi. Shu sababli halqali koordinatsion birikmalar oddiy 
notsiklik birikmalarga qaraganda barqaror bо‘ladi.
5. I.I.Chernyayevning trans – ta’sir qoidasi. 1926 yilda I.I.Chernyayev 2 valentli platinaning tekis 
kvadrat birikmalari izomerlarini tekshirish natijasida koordinatsion birikmalar kimyosi uchun juda 
muhim qoidani ta’rifladi. 
Koordinatsion birikmalarda biror ligand bilan markaziy ion orasidagi bog‘lanishning nisbiy 
mustahkamligi о‘sha ligandga nisbatan trans – holatda turgan boshqa ligand tabiatiga bog‘liq. 

Yüklə 1,05 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   16   17   18   19   20   21   22   23   ...   44




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin