natijalarni umumlashtirib, x ye l a t e f f ye k t q o i d a s i n i quyidagicha ta’rifladi. Siklik
koordinatsion birikma M [AA] ning hosil bо‘lish konstantasi notsiklik
koordinatsion birikmaning
hosil bо‘lish konstantasidan bir necha marta kattadir. (A′― xossalari AA ning xossalariga yaqin
bо‘lgan monodentat lgand, AA esa – bidentat ligand). Misol tariqasida 2 ta koordinatsion birikmani
kо‘rib chiqamiz; biri notsiklik koordinatsion birikma [Ni (NH
3
)
6
] Cl
2
uning suvdagi eritmada hosil
bо‘lish konstantasi K = 5 · 10
9
, ikkinchisi siklik koordinatsion birikma [Ni En
3
] Cl
2
,
uning ayni
sharoitda hosil bо‘lish konstantasi K = 2 · 10
19
. Binobarin, xelat koordinatsion birikma noxelat
koordinatsion birikmaga qaraganda deyarlik 10
10
marta barqarordir. Buning sababini tushunish uchun
keltirilgan misoldagi koordinatsion birikmalar hosil bо‘lganida standart
Gibbs energiyasining
о‘zgarishi ∆ G
0
ni aniqlash kerak. Agar siklik koordinatsion birikmaning hosil bо‘lish tenglamasidan
notsiklik koordinatsion birikmaning hosil bо‘lish tenglamasini ayirib tashlasak, quyidagi tenglamani
olamiz:
Bu reaksiya uchun K = 2 · 10
19
: 5 · 10
9
= 4 · 10
9
. Bundan izobarizotermik potensial qiymati: ∆ G
0
=
- 2,303 RTigK = - 2,303 · 8,31 · 298 lg 4 · 10
9
= - 54,69 kJ · mol
–1
bо‘ladi. Tajribada topilgan ∆H
0
= - 12 kJ · mol
–1
ni hisobga olib T∆ S
0
= ∆H
0
+ ∆ G
0
= - 12 – (- 54,69) = - 66,69 kJ · mol
–1
, undan
∆ S
0
= - 66,69 : 298 = - 0,22 kJ · mol
–1
= - 220 J · mol
–1
· K
–1
bо‘ladi.
Entalsiya va entropiya faktorlari reaksiyaning chapdan о‘ng tomonga borishini taqozo qiladi, chunki
∆ G
0
ning ishorasi manfiydir. Bu yerda entropiya faktori reaksiyaning о‘ng tomonga borishini
ta’minlaydi. Demak, ushbu reaksiyada x ye l a t e f f ye k t i , asosan, e n t r o p i ya e f f ye k t i
muhim ahamiyatga ega. Buning sababini quyidagicha izohlay olamiz. Bu reaksiyada nikel ioni 6 ta
ammiak molekulalari bilan qurshalgan edi. Unga etilendiamin qо‘shilganda 6 ta ammiak molekulasi
о‘rnini 3 ta etilendiamin molekulasi band qildi. Reaksiya natijasida erkin bо‘lgan zarrachalar miqdori
3 molga kо‘payadi. Demak, etilendiaminning qо‘shilishi sistemadagi
kombinatsiyalar sonini yoki
«tartibsizlikni», ya’ni entrotsiyani oshiradi. Shu sababli halqali koordinatsion birikmalar oddiy
notsiklik birikmalarga qaraganda barqaror bо‘ladi.
5.
I.I.Chernyayevning trans – ta’sir qoidasi. 1926 yilda I.I.Chernyayev 2 valentli platinaning tekis
kvadrat birikmalari izomerlarini tekshirish natijasida koordinatsion birikmalar
kimyosi uchun juda
muhim qoidani ta’rifladi.
Koordinatsion birikmalarda biror ligand bilan markaziy ion orasidagi bog‘lanishning nisbiy
mustahkamligi о‘sha ligandga nisbatan trans – holatda turgan boshqa ligand tabiatiga bog‘liq.
Dostları ilə paylaş: