Tarkibi bir xil, ligandlari markaziy atom atrofida turli tartibda joylashgan koordinatsion birikmalar
о‘zaro geometrik izomerlar deb ataladi.
Birinchi navbatda koordinatsion soni 4 ga teng bо‘lgan koordinatsion birikmalarni kо‘rib chiqamiz.
Bunday koordinatsion birikmalar tekis kvadrat yoki tetraedr shaklida bо‘lishi mumkin. [MA
2
B
2
]
tarkibli koordinatsion birikma uchun ikkita geometrik izomeriya ma’lum. Agar kompleks birikma
geometriyasi kvadrat shaklida desak, bu koordinatsion birikma izomerlarida ligandlar joylashadilar.
Agar kompleks ligandlari tetraedr chо‘qqilariga joylashadi deb faraz qilsak, u holda [MA
2
B
2
] tarkibli
koordinatsion birikma faqat bir izomerdan iborat bо‘lishi kerak, bu esa tajribaga zid keladi. Demak,
[MA
2
B
2
] tarkibli koordinatsion birikma tetraedr shaklida bо‘lganda bunday izomeriya kuzatilmaydi.
Masalan, [Pt (NH
3
)
2
Cl
2
] ni olaylik. Bu formulaga ikkita tuz mos keladi: 1) qovoq rangli Peyrone tuzi
sis – tuzilishiga ega. Bu tuzda ikkala xlor ioni va ikkala ammiak molekulasi yonma – yon joylashadi.
U о‘zining tо‘rtta ligandini tiomochevinaga almashtira oladi:
[Pt (NH
3
)
2
Cl
2
] + 4 CS (NH
2
)
2
⇄ [Pt {CS (NH
2
)
2
}
4
] Cl
2
+ 2NH
3
Reyze tuzi
trans – tuzilishiga ega, u och – sarg‘ish rangli о‘zining faqat ikkita xlorini tiomochevinaga
almashtira oladi:
[Pt (NH
3
)
2
Cl
2
] + 2CS (NH
2
)
2
→ [Pt (NH
3
)
2
{CS (NH
2
)
2
}
2
] Cl
2
[MA
2
B
2
] turdagi koordinatsion birikmalarda ham ikkitadan geometrik izomer bо‘lishi mumkin.
MAVSD turdagi koordinatsion birikmalarda esa uchta izomer bо‘ladi. I.I.Chernyayev 1926 yilda [Pt
(NO
2
) (NH
3
) (NH
2
OH) (C
5
H
5
N)] Cl tarkibli koordinatsion birikmaning uchta izomerini sintez qildi.
Tarkibi MA
6
bо‘lgan koordinatsion birikmalar geometrik izomerlarga ega emas, chunki oktaedrdagi
6 chо‘qqi ligandlari bir – biridan farq qilmaydi. Bu xulosa tajribada ham tasdiqlangan. Agar MA
6
dagi bitta ligand A ni ligand B ga almashtirsak, MA
5
B turdagi koordinatsion birikma hosil bо‘ladi.
Ligand B oktaedr chо‘qqisining qaysi biriga joylashmasin, baribir uning oktaedrdagi 5 ta ligand A
larga munosabati о‘zgarmaydi.
Agar MA
5
B dagi yana bir ligand A ni ligand B ga almashtirsak, MA
4
B
2
turdagi koordinatsion
birikma hosil bо‘ladi. Bu koordinatsion birikma 2 ta geometrik izomerga ega.
Dostları ilə paylaş: