Moliyaviy nazoratni tashkil etish. Reja

Davlat organlari tomonidan idoraviy buysunishdagi korxonalar va 
tashkilotlarda o‘tkaziladigan taftishlar, shuningdek audit va tahlil (shartnoma yoki 

---

dasturga bog‘liq holda), bizning nazarimizda, komplekslilik mezoniga javob 
beradi.
Korxona, tashkilot moliya-xo‘jalik (tadbirkorlik tijorat) faoliyatining ayrim 
bo‘limlari (qism, uchastkalari) holatini tekshirish mavzuli tekshirish deb ataladi. 
Masalan, moddiy boyliklar (asosiy vositalar yoki nomoddiy aktivlar)ning 
saqlanishi va ulardan foydalanishni tekshirish, moliyaviy natijalar aniqlanishining 
to‘g‘riligini tekshirish va boshqalar.
Kompleks yoki mavzuli (operatsiya) tekshirishni o‘tkazish chog‘ida hujjatlar 
yalpi yoki tanlab tekshirilishi mumkin. Yalpi tekshirish chog‘ida nazoratdan 
o‘tkazilayotgan davr mobaynidagi dastlabki hujjatlar hisob registrlari va hisobotlar 
tariqasida rasmiylashtirilib amalga oshirilgan barcha operatsiyalar mazmuni ko‘rib 
chiqiladi. Tanlab tekshirishda tekshirib chiqilayotgan davrdagi operatsiyalarniig bir 
qismi (masalan, har bir oyda ketma-ket yoki har qaeridan bir necha kun) qamrab 
olishni nazarda tutiladi. Agar tanlab tekshirish chog‘ida suiste’mol qilish, 
ko‘zbo‘yamachilik aniqlansa, u holda yalpi tekshirishga o‘tish lozim. «To‘liq 
tekshirish» yoki «qisman tekshirish» atamalari hujjatlar asosidagi yoki faktik 
nazorat usullariga taalluqli. Ro‘yxatta olishni o‘tkazishda barcha moddiy 
boyliklarning saqlanganligini tekshirish bilan to‘liq qamrab olish mumkin.
Shunday qilib, boshqaruv tizimidagi subyektlarning maqomi va roli, 
subyektlarning o‘zi, nazorat amallarini bajarish vaqti, manbalari, tekshirish bilan 
qamrab olish hajmi va to‘laligi moliyaning nazorat usulini tasniflash uchun asos 
bo‘lib xizmat qiladi.
Yuzaga kelgan murakkab sharoitda moliyaviy nazoratni ishonchli va 
samarali mexanizmida davlat hukumat organlari bilan boshqaruv organlarining 
kelishilgan va birdamlik asosida faoliyat olib borilishi lozim. Bu organlarning har 
birini faoliyatidagi vazifalari, belgilangan kompetensiyalari, ish usullari 
O‘zbekiston Respublikasini qonunlarida belgilanib, ular doirasida olib boriladi. 
Shuning bilan bir qatorda, ishning murakkabligi va ko‘p qirraligini inobatga olgan 
holda, davlatni iqtisodiy ahamiyatini himoya qilinishi, ayrim vaziyatlarda, 

---

birlashgan kuchni yoki boshqacha qilib aytganda, o‘zaro bog‘langan faoliyatini 
quyidagi 3 asosiy yo‘nalishi bo‘yicha amalga oshirilishi kerak: 
• moliyaviy qonun buzilishini aniqlash va bartaraf qilish; 
• davlatga moliyaviy zararni qonun bilan belgilangan soliqlar, penyalar, 
jarimalar va boshqa sanksiyalar yordamida moddiy qoplashni ta’minlash; 
• moliyaviy qonun buzishni oldini oladigan profilaktik chora-tadbirlarni 
o‘tkazish; 
Moliyaviy nazorat moliyani nazorat funksiyasini amalga oshirish uchun 
asosiy usul bo‘lib, uni vazifalarini va maqsadini belgilab beradi. Shuning bilan bir 
qatorda nazoratning mazmuni, uning yo‘nalishini o‘zgarishi, ishlab-chiqarish 
kuchlarini rivojlanish darajasiga va jamiyatni ishlab-chiqarish munosabatlariga 
bog‘liq.