B. X. Azizkulov, B. K. Janzakov iqtisodiy siyosatga kirish

 
12.2. Ijtimoiy iqtisodiy xavfsizlikni ta’minlashning ustuvor yo’nalishlari. 
O‘zbekistonning yutuqlari va qolgan muammolarini inobatga olgan holda, bu 
yerda hukumatning COVID epidemiyasiga qarshi kurashga qaratilgan 2020 yil mart 
oyidan boshlab bosib o‘tgan yo‘llarini qisqacha ta’kidlab o‘tish lozim. Ushbu 
harakatlar, umuman xalqaro hamjamiyat tomonidan yuqori baholandi. zarur bo‘lgan 
yangi talablarni baholashga imkon beradi. Ushbu jarayon orqali BMT BRMlarga 
erishish borasidagi yutuqlar va yangi muammolar, shuningdek boshqa o‘lchovli 

---

xatarlar va imkoniyatlar, ya’ni ko‘p o‘lchovli xavflar, mintaqaviy istiqbollarga va 
asosiy transchegaraviy xatarlarga qo‘shimcha inson huquqlari, “ortda qolgan” 
fuqarolar deb hisoblanadigan odamlar oldida turgan muammolar kabi boshqa muhim 
qo‘shimcha tushunchalarga ega bo‘ldi. Ushbu hisobot BMT oilasi tomonidan yaqin 
kelajakda O‘zbekistonni qo‘llab-quvvatlaydigan kelishilgan doiraning turli 
elementlarini o‘rganib chiqadigan/ 
1- bo‘lim va bir nechta qo‘shimchalarga bo‘lingan. 2-bo‘limda mamlakat 
taraqqiyoti, amalga oshirish vositalari va 2030 Dasturiga erishish yo‘lidagi 
muammolar va imkoniyatlar COVID-19 ta’siridan kelib chiqqan holda tahlil 
qilinadi. 3-bo‘limda mamlakatda inson huquqlari bilan bog‘liq hozirgi vaziyat, shu 
jumladan ushbu sohadagi taraqqiyot va muammolar haqida qisqacha ma’lumot 
berilgan. 4-bo‘limda ataylab tuzilgan to‘siqlar hamma uchun rivojlanishiga 
to‘sqinlik qilsa, ortda qolishi mumkin bo‘lgan guruhlarning chuqur tahlillari 
keltirilgan. 5-bo‘limda COVID-19 inqirozi sharoitida BRM ga erishishga xalaqit 
berishi mumkin bo‘lgan xavotirlari aniq ko‘rsatilib, xatarlarning ko‘p o‘lchovli 
tahlili keltirilgan. 6-bo‘limda BRMni moliyalashtirish imkoniyatlari qisqacha bayon 
etilgan va Rivojlanishni Moliyalashtirishni Baholash (RMB) xulosalariga asoslanib 
qo‘shimcha daromadlar va tejashlarni yaratish uchun bir necha muhim yo‘nalishlar 
taklif qilingan. 7-bo‘limda siyosatning izchilligi, davlat xizmatlari salohiyati, 
fuqarolik jamiyati va fuqarolarning faolligi masalalari bo‘yicha salohiyatning asosiy 
muammolari umumlashtiriladi. 8-bo‘limda chegaralararo va transchegaraviy 
munosabatlarning muammolari va imkoniyatlari hamda istiqbollari tahlil qilingan. 
9-bo‘limda BMTning O‘zbekistondagi qiyosiy ustunligini yaxshilashga yordam 
beradigan maslahatlashuvlar bayon etilgan. Va nihoyat, 10-bo‘lim COVID-19 ning 
cheklovlariga qaramay, hukumatni rivojlanish maqsadlariga va BRMlarga 
erishishda BMT tomonidan qo‘llabquvvatlashga qaratilgan keyingi qadamlar uchun 
bir qator xulosalar va tavsiyalarni taqdim etadi. XVF tomonidan umumlashtirilgan.
Inqirozga Qarshi Jamg‘armani yaratish; Ba’zi milliy soliqlarni vaqtincha 
kamaytirish, masalan, mol-mulk va yer soliqlarini to‘lashni kechiktirish, soliq 
tekshiruvlariga moratoriyni uzaytirish va 2019 yilgi daromad solig‘i bo‘yicha soliq 
deklaratsiyalarini topshirish muddatini uzaytirish; Tiklanish va Taraqqiyot 
Jamg‘armasi mablag‘lari hisobidan kreditlarning ko‘payishi; Sog‘liqni saqlashni, 
shu jumladan doridarmonlarni, karantin xarajatlari va sog‘liqni saqlash xodimlari 
uchun ish haqiga qo‘shimchalarni moliyalashtirishni kengaytirish; Ijtimoiy nafaqa 
oladigan bolali oilalar va kam ta’minlangan oilalar sonining ko‘payishi; Zarar 
ko‘rgan korxonalar va butun sektorga soliq ta’tillari va boshqa imtiyozlar orqali 
yordam berish; va Aholini ish bilan ta’minlashni qo‘llab-quvvatlash bo‘yicha 
kengaytirilgan davlat harakatlari dasturlari. 

---

COVID-19 ning O‘zbek jamiyatiga ta’siri va natijalari haqida qo‘shimcha 
ma’lumotlar keltirilgan. Hisobotni tayyorlash va uning tarkibi Ushbu maqsadni 
hisobga olgan holda, yangilangan UMT avvalgi UMT uchun olib borilgan keng 
qamrovli ilmiy tadqiqotlar va maslahatlarga asoslanadi, unda 1600 ga yaqin 
fuqarolik jamiyati, yoshlar, hukumat va parlament bilan maslahatlashuvlar olib 
borilgan. Amaldagi yangilangan UMT COVID-19 ning turli sohalardagi ta’siri 
haqidagi yangi ma’lumotlarni hisobga olish uchun o‘tkazilgan qo‘shimcha 
tadqiqotlarni ko‘rib chiqadi.
Ushbu yangilangan UMT qo‘shimcha konsultatsiyalardan ham foydalangan. 
Ushbu konsultatsiyalar, asosan, shaxsiy uchrashuvlarni o‘tkazishga cheklovlar 
qo‘yilganligi sababli virtual ravishda o‘tkazilgan, ammo baribir hukumatning sa’y-
harakatlarini qo‘llab-quvvatlash uchun COVID-19 dan avvalgi tashabbuslar va 
harakatlar Avvalgi UMT da ta’kidlanganidek, COVID-19 pandemiyasidan oldin, 
O‘zbekiston hukumati BRMlarni milliy strategiya va dasturlarga qo‘shish orqali, 
mamlakatni 2030 yil Dasturiga muvofiqlashtirish bo‘yicha bir qator tadbirlarni 
amalga oshirdi. 
Ushbu majburiyat 2018 yil oktyabr oyida qabul qilingan qarorga kiritildi6. 
Hukumat BRMlarning bajarilishini nazorat qilishni osonlashtirish uchun 16 ta milliy 
BRM, 125 ta tegishli maqsadlar va 206 ta ko‘rsatkichni qabul qildi. Shuningdek, 
Bosh Vazir O‘rinbosari boshchiligida 21 ta davlat idoralaridan milliy BRMlarning 
bajarilishini nazorat qilish uchun Muvofiqlashtiruvchi Kengash tashkil etildi, bunda 
Iqtisodiy taraqqiyot va kambag’allikni qisqartirish vazirligi kotibiyat vazifasini 
bajaradi. Ushbu qaror, shuningdek, milliy BRMlarni amalga oshirishga qaratilgan 
tezkor tadbirlarning yo‘l xaritasini belgilab berdi. Unga quyidagi vazifalar kiradi:
2030 yilgi Dastur va COVID-19 2020 yilgi UMT-da ta’kidlanganidek, 2030 
yil Dasturi bo‘yicha birgalikda sa’y-harakatlar qilingan bo‘lsada, hukumat 
strategiyalari va dasturlari bilan BRM o‘rtasidagi aloqalarni kuchaytirish zarurligi 
hali ham ravshan bo’lib qolmoqda. 2020 yilda faqat bir nechta asosiy siyosat va 
dasturlarda maqsadlar bilan aniq bog‘lanish mavjud edi, aksariyat hollarda ushbu 
siyosat va dasturlar maqsadlar bilan faqat yashirin bog‘langan edi. Pandemiya avj 
olgani va ushbu siyosat va dasturlarni hukumatning rivojlanish kun tartibidagi 
ahamiyatini hisobga olgan holda, ushbu zaif aloqalar BRMlarga hissa qo‘shishda 
milliy rivojlanishning parallel yoki nomuvofiq strategik maqsadlariga olib kelishi 
mumkin.
Bozor munosabatlariga o'tishga qaratilgan iqtisodiy islohotlar sharoitida 
davlat xo'jalik subyektlari faoliyatining iqtisodiy xavfsizligini ta’minlashi va 
iuqarolarga ziyon keltirishiga yo'l qo'ymasligi kerak. Ushbu maqsadlarda 
davlateng awalo, tadbirkorlik muhitini yaxshilash, kichik va o'rta biznesning 
mamlakat iqtisodiyotidagi ulushini ko'payt Irish, iqtisodiyotni monopoliyadan 

---

chiqarish va raqobatbardoshligini rivojlantirish, fond bozori, yer va ko'chmas 
mulk bozorlarini shakllantirish bo'yicha chora-tadbirlarni ishlab chiqislii kerak.
Bundan tashqari. hokimiyatning barcha bo'g'inlarida qonun loyihalarining 
sifati va asoslanganlik darajasini oshirish hamda qonunga barchani, hatto davlat 
hokimiyati organlarining ham qat’iy rioya etishlari bo'yicha tadbirlar amalga 
oshirilishi zarur bo'ladi. 
Iqtisodiy xavfsizlikni ta’minlash uchun davlat quyidagilarni ko'zda tutishi 
lozim: 
-ijtimoiy inslitutlar strategiyasmi bir-biriga yaqinlashtirish, ulaming 
faoliyatini 
koordinatsiyalashtirishga 
imkon 
beradigan institutsional o‘zgarishlarni amalga oshirish; 
-xo‘jalik jarayonlarining barcha ishtirokchilari uchun lobbizmni qonuniy 
cheklash, qonunchilikni maksimal unifikatsiyalash (ya’ni imtiyozlari va 
turli preferenslami qisqartirish va yo'qotish) uchun iqtisodiy va ijtimoiy xatti-
harakatlarning umumiy tamoyillarini islilab chiqish va qabul qilish; 
- iqtisodiyot subyektlari va davlal boshqaruv organlari tomonidan qonunlarga. 
faoliyat tartib-qoidalariga rioya qilinishini nazorat qilish; 
- iqtisodiy munosabatlar sohasida vujudga keladigan munozara va 
ziddiyatlami hal qilish mexanizmini yaratish; 
-kadrlami korxonalar xo‘jalik faoliyatini tahlil qihsh va investitsiya 
loyihalarini baholashning zamonaviy usullariga o'qitishni tashkil qilish; 
-jamiyatda 
iqtisodiy 
barqarorlikni 
osliirish 
va 
ijtimoiy keskinlikning o'sishiga yo'l qo'ymaslik; 
-mamlakat iqtisodiy manfaatlarini hisobga olgan holda yaqin va uzoq xorijiy 
mamlakatlar 
bilan 
iqtisodiy, 
siyosiy 
munosabatlami 
har 
tomonlama 
rivojlantirish.Shunga muvofiq ravishda sobiq totalitar tizimdan bozor iqtisodiyotiga 
o‘tayotgan 
mamlakatlar 
yaqin 
istiqbolda 
quyidagi 
vazifalarni 
amalga oshirislilari lozim bo'ladi: 
1) samarali va raqobatbardosh ishiab chiqarishni qollab- quvvatlash va 
istiqboli yo'q, eskirgan islilab chiqarishni to'xtatib qo‘yish; 
2) tarkibiy o'zgartirishlami amalga oshirish uchun zarur bo'lgan iqtisodiyot 
infratuzilmalarini rivojlantirish; 
3) iqtisodiy resurslardan samarali foydalanishni ta’minlash; 
4) mavjud ihniy texnika salohiyatining eng qimmatli elementlarini saqlash; 
5) iqtisodiyot tarkibining delonnatsiyalashuviga barham berishda ehuqur 
tarkibiy 
o'zgarishlarni 
amalga 
oshirish, 
ishiab chiqarish tarkibini toMovga qodir talab bilan uyg‘unlashtirish; 
6) korxonalarning bozor sharoitlariga moslashuvini tezlashtirish; 
7) eksport salohiyatini diversifikatsiya1ash; 

---

8)ekologik xavfsizlikni oshirishni ta’minlash.Ushbu vazifalarni bajarish 
milliy iqtisodiyotning ko'pchilik tarmoqlarining raqobatga bardoshli emasligini 
bartaraf etishga imkon yaratadi. Bundan kelib chiqqan holda, tarkibiy 
siyosat mikro va makro iqtisodiyot darajalarida uch asosiy yo‘nalishda amalga 
oshirilishi kerak, degan xulosa chiqarish mumkin. Buning uchun davlat hokimiyat 
organlari mamlakat iqtisodiy xavfsizligini ta’minlash uchun ma’lum tarmoq va 
sohalami selektiv qo’llab-quwatlashi zarur boiadi.Makroiqtisodiyot darajasida 
tarkibiy siyosatni amalga oshirish jarayonida quyidagi vazilalar hal qilinishi zarur: 
-jami talabni oshirish; 
-jamg‘arish normasini o‘stirish va uni investitsiyaga aylanishini ta’rrdnlash; 
- rivojlanishdan to‘xtab qolgan sektorlardagi barcha turdagi resurslarning 
rivojianayotgan sektorlarga oqib o'tishini rag‘batlantirish; 
- yalpi investitsiyalarni ko‘paytirish; 
- eksportni rag‘batlantirish; 
- umum qabul qilingan tartib-qoidalar doirasida milliy ishlab chiqaruvchilarni 
himoya qilish maqsadida importni tartibga solish. Mikroiqtisodiyol darajasida 
tarkibiy 
siyosatni 
amalga 
oshirish 
jarayonida 
quyidagi vazifalami bajarish zarur bo'ladi: 
- iqtisodiy nuqtayi nazardan samarali korxona va islilab chiqarishlaming 
rivojlanishini rag'batlantirish va qo'llab-quvvatlash; 
-samarasiz islilab ehiqarishlar va korxonalarni tugatish yoki reorganizatsiya, 
ya’ni qayta tashkil etish; 
-yangi monopolistik tuzilmalaming paydo bo'lishiga yo‘l qo'ymaslik; 
- tarmoqlararo kapital oquvchanligini ta'minlash maqsadida fond bozorining 
rivojlanishini tartibga solish va rag'batlantirish; 
- narx o'sishini to'xtatish chora-tadbirlarini ko'rish; 
-iqtisodiy 
subyektlar 
xatli-harakatining 
bozorga 
xos 
normalarini joriy qihslini rag'batlantirish. Mamlakatda iqtisodiy xavfsizlikni 
ta'minlash uzoq muddatli strategik vazifa liisoblanadi. Bu vazifani amalga 
oshirish uchun iqtisodiy xavfsizlikni ta’minlash davlat strategiyasi, ya’ni 
doktrinasini ishlab chiqish va qabul qilish zarur bo'ladi. Ushbu davlat strategiyasi 
oliy milliy davlat manfaatlariga javob bera olishi kerak. 
Iqtisodiy xavfsizlik davlat strategiyasida erishiladigan pirovard maqsad va uni 
amalga oshirish bosqichlari o'z ifodasini topishi lozim. Shu davrda iqtisodiy 
xavfsizlikni ta’minlashning kafolati bo'lgan davlatning asosiy vazifalari 
quyidagilardan iborat bo'ladi:-xavfsizlikni ta’minlash bo'yicha xo'jalik va 
siyosiy xarakterdagi qarorlarni qabul qilish; 
-ijtimoiy 
jarayonlami 
boshqarish 
mexanizmiga 
tahdidlarning paydo bo'lganligi to'g'risida signal beruvchi indikatorlarni kiritish; 

---

- iqtisodiy tahdidlarni yumshatish, bartaraf etish, neytrallashga qaratilgan 
samarali chora-tadbirlarni islilab chiqislini amalga oshirish. 
Mamlakat iqtisodiy xavfsizhgini ta’minlash konsepsiyasi doimo uzoq 
muddatli milliy davlat manfaatlariga asoslanadi. Boshqacha aytganda mazkur 
konsepsiya mamlakatningkelajagi to'g'risidagi tasawurga. isloh delga, shuningdek, 
barqaror, mustahkam rivojlanish stralegiyasiga bog‘liq bo'ladi.